(Sóng trẻ) - Dù Chính phủ đã chính thức ban hành lệnh cấm toàn diện đối với thuốc lá điện tử (hay còn gọi là thuốc lá thế hệ mới) từ đầu năm 2025, thực tế cho thấy các sản phẩm này vẫn âm thầm len lỏi vào học đường, trở thành một trào lưu phổ biến và khó kiểm soát trong giới trẻ.

Thuốc lá điện tử (còn gọi là pod hoặc vape) là thiết bị sử dụng pin để làm nóng dung dịch chứa nicotine cùng các hương liệu nhằm tạo ra luồng hơi người dùng hít vào, thay vì khói như thuốc lá truyền thống. Loại tinh dầu này bao gồm nicotine, propylene glycol, glycerin thực vật và các chất tạo mùi vị… đem đến cảm giác “nhẹ nhàng” cho người sử dụng. 

Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc lá điện tử tiềm ẩn nhiều rủi ro. Nhiều loại tinh dầu được đưa vào sử dụng chứa nicotine - một chất gây nghiện đặc biệt nguy hiểm cho sự phát triển não bộ ở thanh thiếu niên. Bên cạnh đó, khi bị đốt nóng, các thành phần hóa học trong tinh dầu còn có thể sinh ra những hợp chất độc hại, gây tổn thương phổi, ảnh hưởng hệ hô hấp và dẫn đến hội chứng suy hô hấp cấp tính. Mặc dù được quảng bá là ít độc hại hơn thuốc lá truyền thống, song các bằng chứng khoa học hiện nay chưa chứng minh rõ ràng mức độ an toàn lâu dài của thuốc lá điện tử. Ngược lại, các dấu hiệu ban đầu đang cho thấy nhiều nguy cơ đáng lo ngại.

Ngày 30/11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết tại Kỳ họp thứ tám, khóa XV, trong đó thống nhất cấm tuyệt đối việc sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, tàng trữ và sử dụng thuốc lá điện tử từ ngày 1/1/2025. Tuy nhiên, chỉ sau vài tháng, ghi nhận thực tế cho thấy quy định này vẫn chưa được thực thi hiệu quả khi tại các thành phố lớn vẫn đang diễn ra tình trạng người trẻ sử dụng thuốc lá điện tử một cách phổ biến. 

Qua mạng xã hội, hội nhóm kín, hay các website ẩn danh, giới trẻ vẫn dễ dàng tiếp cận và mua bán các sản phẩm này. Một số cá nhân còn ngang nhiên chia sẻ các mẹo “lách luật” như đặt hàng trực tuyến, đổi tên sản phẩm, hay sử dụng dịch vụ giao hàng tận nơi để tránh sự kiểm soát của cơ quan chức năng. Không ít người còn chia sẻ công khai “mẹo lách luật” như đặt hàng trực tuyến, đổi tên sản phẩm, hay sử dụng dịch vụ giao hàng tận nơi để qua mặt cơ quan chức năng.

Qua điều tra của PV, thị trường này vẫn hoạt động một cách âm thầm nhưng sôi động. Với mức giá dao động từ rẻ đến cao, các sản phẩm pod, vape và tinh dầu dễ dàng tiếp cận giới trẻ qua hình thức mua bán trực tuyến hoặc giao dịch trực tiếp. Chỉ cần vài cú nhấp chuột là người dùng có thể sở hữu đủ loại thiết bị và hương vị tinh dầu bất chấp lệnh cấm. Sự thiếu kiểm soát và xử lý triệt để của cơ quan chức năng đang khiến thuốc lá điện tử tiếp tục len lỏi vào đời sống học đường và giới trẻ một cách đáng lo ngại.

Phóng viên tiếp cận một nam sinh, vừa trả lời câu hỏi của tôi, nam sinh này vừa thản nhiên “nhả khói” giữa nơi công cộng. Em N.Q.C (học sinh lớp 12) chia sẻ, bây giờ hút thuốc lá điện tử cũng “bình thường”. Ban đầu em sử dụng vì “tò mò”, được bạn cho dùng thử, rồi dần thấy thích hương vị và hút thường xuyên hơn.

“Hút lâu thành quen thì sao mà bỏ được. Cấm nhưng mà vẫn hút chứ, công an phạt hay bắt được thì kệ, hút ác luôn ấy”, C. nói. Sau đó, khi được hỏi về cách mua em lại vừa “nhả khói vẽ mây” vừa chỉ cho PV cách “lách luật” khi mua thuốc lá điện tử chui, “Em vẫn mua chứ, em mua ở cơ sở bên Láng (Hà Nội). Nó đóng cửa rồi nhưng mà nó vẫn bán online. Em đặt về rồi shipper giao hàng đến”. C. còn cho biết chủ yếu mua ở quán quen, hay các cửa hàng chỉ vờ đóng cửa nhưng vẫn bán online.

Không chỉ những bạn nam, nhiều bạn nữ cũng sử dụng thuốc lá điện tử. Bạn H.T.L (20 tuổi, Hà Nội) kể: “Em mua ở chỗ quen từ xưa, người ta vẫn bán bình thường”. Ngoài ra khi trao đổi thêm với PV thì L. còn nói thêm cô chỉ hút ở nơi vắng người, và cho rằng nếu không ai thấy thì cũng không ai bắt. 

Không chỉ ở đô thị, tại một số địa phương như Bắc Ninh, Phú Thọ,... tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử cũng diễn ra khá phổ biến do mức độ giám sát và thực thi lệnh cấm ở khu vực nông thôn còn khá mờ nhạt.

Theo quan sát của PV, tại nhiều khu vực ở nông thôn, thuốc lá điện tử không còn là thứ xa lạ. Từ cổng trường học, các quán trà đá vỉa hè, quán game, quán karaoke hay đến cả các buổi tụ tập bạn bè, hình ảnh các bạn trẻ rít vape nhả khói dày đặc đã trở nên quá quen thuộc. Thậm chí, nhiều em học sinh cấp 2, cấp 3 cũng đã bắt đầu sử dụng và không ít trường hợp là do bắt chước nhau hoặc tò mò theo trào lưu trên mạng xã hội.

Việc mua bán cũng không hề khó khăn, không phân biệt ở thành thị hay nông thôn, học sinh thường tìm đến các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, Zalo để tham gia những hội nhóm kín chuyên bán vape, hoặc đặt hàng qua các trang bán lẻ online. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh và vài thao tác đơn giản, sản phẩm có thể được giao tận tay mà không cần kiểm tra độ tuổi hay giấy tờ gì.

Ghi nhận tại một số địa điểm, dù không có cửa hàng công khai chuyên bán thuốc lá điện tử nhưng một số cửa hàng tạp hóa nhỏ lẻ, quán karaoke cũng sẵn sàng bán thuốc lá điện tử nếu được “hỏi đúng người”. Việc mua bán diễn ra kín đáo, chủ yếu qua giới thiệu miệng hoặc mối quen biết, và hầu như không gặp bất kỳ rào cản nào.

Phỏng vấn một nam sinh đang sử dụng thuốc lá điện tử, em N.Đ.Q (học sinh) cho biết, hút thuốc lá điện tử vẫn là “mốt” trong giới học sinh hiện nay. Q. cho hay: “Lúc đầu em hút cho vui, nhưng hút nhiều sẽ thành một thói quen khó bỏ, bây giờ có những tối em hút tới khi hết tinh dầu mới thôi”.

Sau đó, Q. lại vừa nhả khói vẽ mây vừa miêu tả cho PV hiểu cảm giác khi hút thuốc lá điện tử, “Nó kiểu kích thích ngay lập tức có hơi đau đầu một tí, lâng lâng, choáng choáng”, nam sinh lớp 11 tâm sự.

Theo như Q. chia sẻ, việc mua thuốc lá điện tử khá dễ dàng, chỉ cần gọi cho cửa hàng là sẽ được vận chuyển tới tay trong vài phút. 

Không chỉ Q., H.Q.H, một thanh niên 22 tuổi cũng chia sẻ: “Không khó để mua thuốc lá điện tử, bây giờ mình lên mạng cũng đặt được. Nhiều quán trá hình mình vẫn mua được trực tiếp tại quán”. H cho biết thêm, khi đến quán mua trực tiếp thì người bán sẽ bày bán các mặt hàng khác nhưng chủ yếu người ta vẫn bán pod nhiều hơn, mà ở đây chỉ những khách quen hoặc khách tham gia các hội nhóm mới có thể biết.

Có thể thấy, mặc dù lệnh cấm đã có hiệu lực, nhưng hoạt động mua bán và sử dụng thuốc lá điện tử vẫn diễn ra tràn lan, khó kiểm soát. Tình trạng vi phạm xảy ra từ thành thị tới nông thôn, đặc biệt tập trung trong giới trẻ.

Các biện pháp giám sát và chế tài hiện tại chưa phát huy được hiệu quả. Trong khi đó, với sự phổ biến rộng rãi của nền tảng trực tuyến và các kênh phân phối không chính thống, thuốc lá điện tử đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, nhất là đối với thế hệ thanh thiếu niên - nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước sự cám dỗ của nicotine.

Chưa dừng lại đó, trong quá trình điều tra, phóng viên đã ghi nhận nhiều thủ đoạn tinh vi mà các đối tượng kinh doanh thuốc lá điện tử đã bất chấp lệnh cấm để thực hiện buôn bán trái phép. Vậy những mánh khóe hay chiêu trò nào đã được các con buôn thực hiện để tiếp tục hoạt động buôn bán này? Tất cả những điều này sẽ được giải đáp trong kỳ phóng sự tiếp theo: Thách thức "lệnh cấm", nhiều đối tượng vẫn bán thuốc lá điện tử (Kỳ 2).

Trải nghiệm thêm tại: https://preview.shorthand.com/YvPu8ourqNqYqpcC