Chúng tôi gặp Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Hoàng Quỳnh Mai tại một buổi tổng duyệt cho vở Chèo sắp công diễn tại Liên hoan Chèo toàn quốc 2025. Trong không khí khẩn trương, cô vẫn giữ phong thái điềm tĩnh, ánh mắt sắc sảo dõi theo từng động tác của diễn viên. Sự tỉ mỉ, hết mình với sân khấu ấy là minh chứng rõ nhất cho ngọn lửa đam mê mà cô luôn giữ.

Đạo diễn từ lâu vẫn được xem là một nghề của phái mạnh. Áp lực công việc, khối lượng tư duy khổng lồ cùng sự khắc nghiệt của sân khấu khiến nhiều phụ nữ e ngại. Học trò, đàn em trong nghề cũng làm bài thơ vui về cô Quỳnh Mai, có câu “Trời sinh phận nữ nhưng là chí trai”. 

NSND Hoàng Quỳnh Mai không né tránh sự thật này, cô chia sẻ: "Thường thì người ta nói rằng đạo diễn là cái nghề không dành cho phụ nữ, bởi đã theo nghiệp đạo diễn thì phải luôn luôn chấp nhận mọi khó khăn và áp lực. Là phụ nữ nếu làm đạo diễn thì phải cố gắng 200%. Phải biết hy sinh đi những điều tưởng như bình thường nhất, dường như không có ngày nghỉ, mọi chức năng làm vợ, làm mẹ đều không đảm đang được."

Nghe cô tâm sự, chúng tôi hình dung được sự “gồng mình” ấy. Người phụ nữ theo nghề đạo diễn không chỉ “gồng mình” để trau dồi, tiến bộ mà còn là sự đánh đổi. Từ bỏ những bữa cơm gia đình trọn vẹn, những khoảnh khắc nghỉ ngơi cuối tuần, để đổi lấy những đêm dài tập luyện trên sân khấu. Tuy nhiên, trong sự vất vả ấy lại ánh lên niềm kiêu hãnh: "Một khối lượng công việc khổng lồ, đòi hỏi về tư duy sắc bén nên rất ít những người phụ nữ chọn nghề này. Nhưng với tôi, dường như Tổ nghiệp đã chọn, và tôi tự hào về điều đó." 

Trò chuyện cùng cô trong buổi tập luyện trước đêm diễn, nhưng chúng tôi cảm nhận được không phải là sự mệt mỏi hay áp lực, mà là một nguồn năng lượng nhiệt huyết. Trên gương mặt rạng ngời ấy, dường như không có dấu vết của thời gian, cô vẫn trẻ như ngày nào gặp cô tại sân khấu Lệ Ngọc của vở diễn “Lôi Vũ”. 

Khi được hỏi về mong muốn được gọi là "đạo diễn trẻ", cô rạng rỡ bày tỏ: "Tôi chỉ muốn mình mãi mãi là một đạo diễn trẻ. “Trẻ” ở đây là trẻ trong sáng tạo nghệ thuật. Tôi vẫn nói với học trò của mình rằng phải luôn nghĩ mình là trăng 13 và ổi còn xanh. Bởi vì nếu trăng tròn là sẽ lặn, và ổi chín thì sẽ rụng. Nhưng khi đạo diễn được gọi là “trẻ” dù theo nghĩa tuổi đời hay tinh thần - điều đó có nghĩa là họ vẫn giữ được sự tươi mới, không già cỗi trong sáng tạo."

Tư duy ấy giúp cô luôn làm cho sân khấu thêm mới mẻ, trẻ trung. Gọi là “đạo diễn trẻ”, không phải là “cưa sừng làm nghé”, mà với cô như một lời tự nhắc nhở mình không được già đi trong sáng tạo, đặc biệt là nghệ thuật truyền thống. Đây cũng là kim chỉ nam xuyên suốt sự nghiệp của cô. NSND Hoàng Quỳnh Mai tin rằng, người làm nghệ thuật phải "luôn luôn mới mẻ, phải trẻ và tràn đầy năng lượng, tiếp cận với tiết tấu của thời đại để phục vụ khán giả một cách tốt nhất."

Một điều làm nên tên tuổi và tầm vóc của NSND Hoàng Quỳnh Mai chính là khả năng "cầm trịch" thành công đa dạng các loại hình sân khấu truyền thống khác nhau: từ sự tinh tế, trữ tình của Chèo, cái bi tráng, hùng hồn của Tuồng, đến sự lãng mạn, sâu lắng của Cải lương và Dân ca. Cô không giới hạn mình ở một loại hình, mà coi mỗi thể loại là một cánh cửa mở ra thế giới nghệ thuật cần được khám phá và trân trọng.

Cô dành trọn một tình yêu đặc biệt cho sân khấu truyền thống, và tình yêu ấy đi kèm với sự tôn trọng tuyệt đối dành cho những giá trị cội nguồn. Cô chia sẻ, đây là nguyên tắc bất di bất dịch trong suốt quá trình sáng tạo: "Khi dàn dựng những vở diễn thuộc nhiều loại hình khác nhau, tôi luôn nhắc nhở mình phải làm đúng chính xác từng loại hình, làm cái gì phải ra cái đó. Trước hết là phải chuẩn mực, phải hiểu rõ bản chất của sân khấu truyền thống. Sau đó, mới sáng tạo trên nền tảng chuẩn mực ấy."

Sự sáng tạo của NSND Hoàng Quỳnh Mai không phải là sự phá cách tùy hứng, mà là cách tân dựa trên sự am hiểu sâu sắc và tình yêu văn hóa truyền thống. Đứng vững trên nền tảng chuẩn mực, cô tìm ra những cánh cửa để thổi hồn hơi thở đương đại, tạo ra sự đột phá mà vẫn giữ trọn được cái "hồn" cốt lõi, tinh túy của từng bộ môn nghệ thuật. Nhờ vậy, tác phẩm của cô vừa mang giá trị nghệ thuật cao, vừa dễ dàng chạm đến khán giả đại chúng. Hàng loạt tác phẩm do NSND Hoàng Quỳnh Mai đạo diễn như "Cung phi Điểm Bích", "Mặt trời đêm thế kỷ", "Xuân Hương nữ sĩ", Bến nước Ngũ Bồ", "Trọn đời Trung hiếu với Thăng Long",…

Dù đảm nhiệm nhiều trọng trách, NSND Hoàng Quỳnh Mai vẫn quyết tâm dành thời gian trực tiếp "truyền lửa" cho từng nghệ sĩ trong các vở diễn. "Nhiều lúc tôi cũng cảm thấy mệt mỏi và áp lực bởi công việc đạo diễn vô cùng khó khăn và khắc nghiệt," cô chia sẻ thật lòng. "Nhưng với sự đam mê cháy bỏng, với khao khát được sáng tạo, tôi cảm thấy mình như được tiếp năng lượng. Và từ đó, tôi mong được thắp sáng ngọn lửa yêu nghề cho những người học trò thân yêu của mình, đặc biệt trong bối cảnh sân khấu truyền thống cần nhiều sự quan tâm và tâm huyết.”

NSND Hoàng Quỳnh Mai là minh chứng rõ nhất cho sự trưởng thành từ nền tảng vững chắc. Tấm Huy chương Vàng đầu tiên từ cuộc thi Đạo diễn Sân khấu Tài năng trẻ năm 2007 đã mở đường cho hàng loạt giải thưởng sau này. Cô liên tiếp đoạt các giải thưởng lớn về vở diễn và đạo diễn xuất sắc như Giải A Giải thưởng Sân khấu năm 2022 cho vở cải lương "Đất liền và biển cả", Giải Đạo diễn xuất sắc với vở "Trọn đời trung hiếu với Thăng Long", Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam trong lĩnh vực văn hoá,…Đây là câu trả lời đẹp đẽ nhất, khẳng định tài năng và tình yêu nghệ thuật của NSND Hoàng Quỳnh Mai.

Gửi lời nhắn nhủ đến các đạo diễn, diễn viên trẻ trên con đường sân khấu, đặc biệt là sân khấu truyền thống, cô đúc kết bằng bốn chữ vàng mà bất kỳ người trẻ nào cũng nên ghi nhớ: "Tôi mong muốn nhiều bạn trẻ sẽ có được sự may mắn và đạt được những thành tích từ sự cố gắng không ngừng, sự miệt mài học hỏi. Đối với một nghệ sĩ trẻ thì có bốn điều phải nhớ: Học nhiều, đọc nhiều, làm nhiều và biết lắng nghe". 

Rời khỏi buổi tổng duyệt, ánh đèn sân khấu vẫn sáng, hắt lên dáng người đạo diễn vẫn đang miệt mài làm việc. Với NSND Hoàng Quỳnh Mai, mỗi vở diễn là một phần hơi thở, là niềm say mê chưa bao giờ nguôi. Dấu ấn của cô không chỉ ở danh hiệu, mà ở tinh thần làm nghề nghiêm cẩn, sự sáng tạo không ngừng và lòng kiên định với sân khấu truyền thống. Dẫu gian nan, cô vẫn chọn đi cùng sân khấu như một duyên nợ không thể dứt, như cách người nghệ sĩ giữ trọn lời hẹn với nghề.