Nằm cách Thủ đô 20km về phía Tây, làng cổ Cự Đà là nơi hội tụ đủ phong vị trầm tư, cổ kính điển hình của làng cổ xứ Bắc. Ngôi làng là “chiếc nôi” lưu giữ 2 nghề tổ: nghề làm tương và miến dong, trong đó, miến Cự Đà nổi tiếng hơn cả. 

Đặc biệt vào vụ Tết, các cơ sở làm miến xình xịch tiếng máy móc từ sáng sớm đến tối mịt. Dân làng chỉ cần nghe dự báo thời tiết có nắng là ai nấy lại tất bật chuẩn bị để kịp cung ứng sản phẩm ra thị trường.

Ông Đinh Văn Toàn, một người dân làng miến chia sẻ cho biết: “Đa phần người làng làm miến để bán lẻ cho dân ăn, sau đó mới buôn sỉ cho thương lái. Ở đây 1kg chúng tôi cũng bán, mà 1 tấn cũng bán, tùy đối tượng mua bao nhiêu sẽ cung bấy nhiêu”.

Theo ông Toàn, trước đây, miến được tráng bằng tay ở chảo hay nồi rộng miệng, ngày chỉ hơn một tạ miến. Sau này các công đoạn dần tự động hóa nên mỗi gia đình sản xuất 1,5-2 tấn/ngày là chuyện bình thường.

Dịp giáp Tết, sản lượng tăng gấp đôi, gấp 3 nên các cơ sở phải thuê thêm người làm, chủ yếu lấy công làm lãi. Như gia đình ông Toàn, số nhân công hiện nay khoảng 10 người. Nhờ vậy, mỗi xưởng sản xuất có thể cung ứng ra thị trường khoảng 20-25 tấn miến, phục vụ nhân dân đón Tết Quý Mão 2023.

Theo ghi nhận của PV, miến dong Cự Đà mua trực tiếp tại làng có giá 50.000 đồng/kg, bất kể giá bán lẻ hay sỉ. Nếu mua qua thương lái, trung gian, giá miến tăng và dao động từ 60.000-80.000 đồng tùy thời điểm.

Để tạo nên những sợi miến óng ả, thơm ngon, người dân thực hiện 4 bước: đầu tiên là chọn nguyên liệu; tiếp đến, sơ chế bột dong và tráng thành bánh để phơi nắng lần một; sau khi bánh khô đủ tiêu chuẩn sẽ cắt thành sợi nhỏ và phơi nắng lần hai. Khâu cuối cùng là mang về đóng gói và vận chuyển ra thị trường.

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người “sành ăn” lựa chọn miến Cự Đà. Bí quyết để làm ra những sợi miến giòn dai nằm ở khâu tinh chọn nguyên liệu. Ông Đinh Văn Toàn bày tỏ: “Miến Cự Đà làm 100% từ bột dong riềng phơi khô và nhập từ các vùng núi phía Bắc như Lai Châu, Sơn La, Bắc Kạn,...”.

Được biết, người dân trước kia tự trồng củ dong riềng, loại củ này được xay bằng cối đến khi nhuyễn thành bột lỏng. Bột cần lọc sạch tạp chất và đòi hỏi người thợ đánh bột liên tục cho đến khi sạch nhựa mới thôi.

Sau khi hỗn hợp bột đạt độ sệt phù hợp, nghệ nhân sẽ tráng từng muôi bột. Bánh tráng xong được trải lên các tấm phên có diện tích khoảng 1,0 x 2,2m, làm từ vỏ tre, có khả năng chống ẩm mốc và chống dính, rồi mới hấp chín và đem ra phơi nắng.

Trong điều kiện nắng đẹp, mỗi lần phơi mất khoảng 3 tiếng đồng hồ bánh mới khô, còn thời tiết xấu như mưa, nồm ẩm thì thời gian kéo dài nhiều ngày trời. Sau khi phơi một nắng, các phên miến được tẩm ướt và cắt thành sợi mảnh dài để tiếp tục phơi nắng lần hai. 

Chị Đinh Thị Loan (làng Cự Đà, xã Cự Khê, huyện Thanh Oai)  cho hay: “Cận Tết, thời tiết thất thường nên mỗi khi trời hửng nắng, chúng tôi phải tranh thủ phơi miến. Nếu làm tốt công đoạn này, sợi miến sẽ khô đều, giòn, dai, kể cả nấu hơi quá lửa, miến vẫn không bị bở nát”.

Chị tâm sự: “Làm nghề này xác định không có khái niệm nghỉ trưa bởi trời càng nắng gắt càng là thời điểm lý tưởng để phơi miến. Miến cần lật liên tục để tránh tình trạng sợi miến khô không đồng đều làm ảnh hưởng đến chất lượng miến”.

Khi hoàn tất các công đoạn trên, miến dong được đưa vào dây chuyền đóng gói thành sản phẩm và phân phối tới các cơ sở đặt hàng lớn nhỏ trong cả nước.

Nghề làm miến đem lại lợi nhuận tương đối ổn định nhưng số lượng người trẻ theo nghiệp gia đình rất ít do hạn chế về cơ hội phát triển. Bên cạnh đó, khan hiếm mặt bằng cũng là một dấu hỏi lớn cần giải quyết. 

Giờ đây, mong ước lớn nhất trong dịp Tết của người làng là giữ gìn nghề cũ ông cha, giữ chút tâm tình và “nếp sống” văn hóa của làng cổ Cự Đà. Ngôi làng mang nét đẹp trầm mặc, cổ kính nổi danh với sợi miến vàng ươm sẽ luôn để lại vị trí đặc biệt trong lòng người mỗi khi Tết đến, xuân về.