(Sóng trẻ) - Giữa dòng chảy sôi động của báo chí Việt Nam, phóng viên Phạm Sỹ Công đang dần khẳng định được ngòi bút của mình thông qua các tác phẩm điều tra mang đậm dấu ấn về một nhà báo trẻ đam mê mãnh liệt với nghề.

Chúng tôi có dịp gặp gỡ và trao đổi với nhà báo Phạm Sỹ Công. Cuộc trò chuyện với anh mở ra nhiều câu chuyện hậu trường thú vị về nghề, về đam mê, và cả những chuyến đi đầy hiểm nguy phía sau mỗi bài điều tra.

PV: Anh có thể chia sẻ về hành trình đến với nghề báo của mình? Điều gì đã thôi thúc anh chọn con đường này?

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Tôi đến với nghề khá tình cờ. Học Xã hội học ở Học viện Báo chí và Tuyên truyền, tôi chọn ngành chỉ vì “đủ điểm thì đăng ký”, chứ chưa từng nghĩ sẽ làm báo. Nghe nói học ở trường Báo chí được đi nhiều, được trải nghiệm, tôi thấy thú vị nên chọn.

Những năm đầu, tôi hầu như không để tâm đến nghề. Đến năm cuối, khi bạn bè đã có hướng đi, tôi mới đăng ký học thêm lớp Nghiệp vụ báo chí. Tình cờ, buổi học có nhà báo Đỗ Doãn Hoàng đến giảng, kể về những chuyến điều tra và sức mạnh của một bài báo có thể thay đổi số phận con người.

Buổi học ấy khiến tôi nhận ra: làm báo không chỉ là viết, mà là hành động và trách nhiệm xã hội. Cũng từ khoảnh khắc đó, tôi biết mình đã tìm thấy con đường thực sự muốn theo đuổi.

PV: Trong quãng thời gian làm báo, có kỷ niệm nào khiến anh nhớ mãi, xem như dấu mốc mở đầu cho hành trình nghề nghiệp?

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Trong thời gian học, tôi tình cờ thấy một trang tin tuyển cộng tác viên với dòng chữ: “Không cần kinh nghiệm, sẽ được đào tạo”. Thế là tôi nộp thử. Những ngày đầu bỡ ngỡ, tôi chẳng biết viết gì. Một đêm đi chơi về muộn, thấy mấy người bán xôi, bán ngô nhóm bếp giữa đêm, tôi tò mò: “Sao họ làm việc giờ này, cuộc sống của họ ra sao?”

Tôi quyết định viết về họ. Suốt gần một tuần, tối nào tôi cũng theo, ghi chép, hỏi chuyện. Khi bài được đăng, cảm giác nhìn thấy tên mình trên báo thật khó tả. Tôi đọc đi đọc lại, học từ từng dòng biên tập viên chỉnh sửa.

Đến giờ, dù đã có nhiều bài điều tra lớn, tôi vẫn giữ bài báo nhỏ ấy bởi nó nhắc tôi nhớ rằng chỉ cần quan sát và lắng nghe bằng trái tim, câu chuyện báo chí có thể bắt đầu từ bất kỳ gánh xôi hay góc phố nào trong đêm.

PV:  Đâu là khoảnh khắc đầu tiên anh cảm nhận được niềm vinh dự hoặc tự hào khi được gọi là “nhà báo”? 

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Khi mới vào nghề, tôi không nghĩ đến giải thưởng hay danh tiếng. Tôi chỉ muốn được đi, được viết, được chứng kiến. Sau này có vài bài gây tiếng vang, nhưng điều khiến tôi tự hào nhất là khi bài viết của mình giúp được người khác.

Tôi nhớ vụ cô giáo bị trừ lương oan, chỉ một bài báo phản ánh mà sau đó hiệu trưởng bị đình chỉ, cô giáo được trả lại quyền lợi. Khi ấy, tôi cảm nhận rõ sức mạnh của báo chí và thấy nghề này thật sự đáng làm. Hay như vụ việc ở Bệnh viện Y Dược Tuệ Tĩnh, nơi hàng chục y, bác sĩ và điều dưỡng bị nợ lương suốt nhiều tháng liền. Sau loạt bài tôi thực hiện phản ánh tình trạng này, cơ quan chức năng đã vào cuộc và toàn bộ số tiền lương bị chậm đã được thanh toán đầy đủ. 

Nhờ cách làm việc thẳng thắn và nhiệt tình, nguồn tin tự tìm đến tôi. Hai năm đầu cộng tác với Dân Việt, tôi hầu như chỉ làm các vụ việc ở Bắc Ninh vì người dân tin tưởng, liên tục gửi tin.

PV: Khi làm báo điều tra, anh thường bắt đầu phát hiện và lựa chọn đề tài như thế nào? 

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Theo tôi, việc phát hiện đề tài bắt đầu từ sự nhạy bén của phóng viên. Khi đi thực tế, chỉ cần quan sát kỹ là sẽ thấy dấu hiệu bất thường. Làm mảng tài nguyên, tôi nhìn cách đặt mìn, khoan đá hay tàu hút cát hoạt động ban đêm là biết có vi phạm hay không. Những chi tiết nhỏ ấy thường là manh mối khởi đầu cho một vụ điều tra.

Bên cạnh đó, hiểu luật giúp tôi phân biệt ranh giới giữa hợp pháp và vi phạm, còn mối quan hệ xã hội giúp mở rộng nguồn tin. Hiện nay, khoảng 50% đề tài đến từ công chúng qua Facebook, YouTube, TikTok, 30% từ bạn bè, đồng nghiệp và 20% từ những tình huống bất ngờ trong thực tế. Việc xây dựng kênh cá nhân không chỉ lan tỏa thông tin mà còn tạo nguồn tin chủ động, bền vững cho người làm báo điều tra.

PV: Với một đề tài nhạy cảm như khai thác rừng tự nhiên, anh đã làm thế nào để tiếp cận nhân vật, địa bàn và xác minh thông tin mà vẫn đảm bảo an toàn cho bản thân và nguồn tin?  

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Làm báo điều tra, nhất là với những đề tài nhạy cảm như phá rừng, buôn gỗ hay tệ nạn xã hội, đôi khi nhập vai là cách duy nhất để tiếp cận sự thật. Không phải để lừa dối, mà để người trong cuộc tin tưởng, coi mình như một phần trong môi trường của họ.

Trước mỗi vụ việc, tôi đều chuẩn bị kỹ: tìm hiểu luật, cách họ hoạt động, thậm chí học cả ngôn ngữ nghề. Nếu đóng vai người buôn gỗ, tôi phải biết giá từng loại, biết xưởng nào đang “chạy”, nói năng sao cho đúng “vai”. Chỉ cần nói sai một chi tiết nhỏ, mọi thứ có thể sụp đổ. Có lần, chúng tôi giả làm nhóm sinh viên đi thực tế, mang máy ảnh, giấy tờ, balo… để hợp lý. Khi người ta tin, họ cho vào tận xưởng, dẫn đến những khu vực cấm mà người ngoài khó tiếp cận.

Tuy vậy, để được tin tưởng, không thể vội vàng. Phải kiên nhẫn, biết quan sát, cư xử khéo léo và luôn tôn trọng người khác. Một câu nói hớ có thể khiến cả kế hoạch đổ bể. Và dù có nhập vai sâu đến đâu, tôi luôn tự nhắc mình: mình là nhà báo, không được vượt quá giới hạn.

Thực tế, làm điều tra đôi khi chẳng khác gì diễn viên - chỉ khác ở chỗ, mình “diễn” để tìm sự thật, chứ không phải để che giấu nó. Khi người ta tin, khi mình thực sự hiểu họ, đó là lúc cánh cửa của sự thật mở ra.

PV: Anh có thể chia sẻ hậu trường chưa từng công bố nào về hành trình tác nghiệp của loạt bài “Thâm nhập "chợ" mua bán ma túy”?

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Trong nghề báo điều tra, ranh giới giữa công việc và hiểm nguy đôi khi chỉ cách nhau một khoảnh khắc.

Để ghi hình, tôi phải tiếp cận những người nghiện và cả những kẻ bán “đá”, “thuốc phiện” - họ luôn trong trạng thái thất thường, chỉ cần một hành động nhỏ là có thể nổi nóng bất cứ lúc nào. Mỗi lần cầm máy quay lên, tim đập thình thịch. Quay được vài phút thì máy lại trục trặc, hỏng thẻ, hỏng pin - mỗi lần phải quay lại là một lần đối mặt nguy cơ bị lộ. Tôi vẫn nhớ rõ ánh mắt nghi ngờ của vài người khi mình đứng gần. Chỉ cần họ nhận ra, có lẽ tôi đã không ngồi đây để kể lại câu chuyện này.

PV: Anh có lời khuyên nào dành cho những bạn trẻ đang theo đuổi nghề báo, đặc biệt là muốn dấn thân vào lĩnh vực điều tra?

Phóng viên Phạm Sỹ Công: Theo tôi, nếu chọn nghề báo đặc biệt là báo điều tra thì trước hết phải thật sự yêu nghề và kiên định với lựa chọn của mình. Nghề này không hào nhoáng như nhiều người nghĩ, mà là những ngày lăn lộn ngoài hiện trường, đối mặt với nguy hiểm, áp lực và đôi khi cả sự cô đơn. Nhưng nếu có đam mê thật sự, bạn sẽ thấy mỗi bài viết là một hành trình ý nghĩa.

Điều thứ hai là phải học cách quan sát và lắng nghe. Đề tài không ở đâu xa, nó nằm ngay trong cuộc sống, trong những điều nhỏ bé hàng ngày. Muốn làm báo giỏi, phải đi, phải nhìn, phải chạm, chứ không thể chỉ ngồi chờ tin đến với mình.

Và cuối cùng, hãy làm nghề bằng sự tử tế. Giữ cái tâm trong sáng, tôn trọng sự thật, tôn trọng nhân vật và người đọc. Làm nghề tử tế, bạn sẽ được tin, và khi đó, nguồn tin, cơ hội và thành công sẽ tự tìm đến bạn.

Xin cảm ơn những chia sẻ của phóng viên Phạm Sỹ Công!