(Sóng trẻ) - Ở tuổi 30, họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang đã định hình một con đường nghệ thuật không chỉ dũng cảm mà còn đầy trách nhiệm, khi anh lựa chọn gắn bó với sơn mài vốn nhiều thách thức. Bằng tài năng, sự tỉ mẩn kỳ công kéo dài suốt sáu năm, anh đã kiến tạo nên bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất thế giới, một dấu ấn vinh quang được Tổ chức Kỷ lục Guinness thế giới vinh danh.

Khát khao hướng về cội nguồn

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có bề dày truyền thống nghệ thuật, Chu Nhật Quang (sinh năm 1995) mang trong mình bộ gen của nghệ thuật. Quê gốc anh ở Chàng Sơn, Thạch Thất, Hà Tây (nay là Hà Nội) – cái nôi của nghề thủ công mỹ nghệ. 

Ông nội anh là NSND Chu Mạnh Chấn, một họa sĩ và nghệ nhân có những đóng góp to lớn cho nền thủ công mỹ nghệ Việt Nam; bố là NSƯT Chu Lượng, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Múa rối nước Thăng Long. Từ bé, Chu Nhật Quang đã được sống trong không gian đậm đặc tinh thần sáng tạo, nơi sắc màu và lịch sử hòa quyện vào nhau.

Khi trưởng thành, 7 năm du học tại Mỹ và Australia mở ra trước mắt anh một thế giới hội họa rộng lớn. Anh được tiếp cận và chiêm ngưỡng những tác phẩm từ cổ điển tới đương đại của những danh họa xuất chúng. Quãng thời gian này không chỉ là cơ hội học hỏi kỹ thuật và tư duy tạo hình phương Tây, mà còn là chất xúc tác mạnh mẽ thôi thúc anh tìm về cội nguồn. 

Giữa hàng ngàn chất liệu hội họa hiện đại đầy cuốn hút, Chu Nhật Quang đã đưa ra một quyết định theo đuổi sơn mài. Đối với nhiều họa sĩ trẻ, sơn mài có thể là một con đường gian truân vì sự kỳ công, đòi hỏi thời gian và sự kiên nhẫn. Nhưng với anh, đó là tiếng gọi của di sản và là trách nhiệm.

“Tôi luôn trân trọng những giá trị của sơn mài truyền thống, đặc biệt là khi được thừa hưởng ngọn lửa đam mê và tinh thần nghệ thuật của gia đình từ bé. Tôi nhận ra rằng sơn mài là một phần không thể thiếu của hội họa và lịch sử Việt Nam”, họa sĩ Chu Nhật Quang tâm sự. 

Sự tỉ mẩn trong từng công đoạn là điều làm nên linh hồn của sơn mài. Để cho ra đời một tác phẩm hoàn chỉnh, đòi hỏi ở người nghệ nhân rất nhiều tâm lực và trí lực. Chính sự khó kiểm soát này, sự phụ thuộc vào tự nhiên đã biến sơn mài thành một cuộc đối thoại kéo dài giữa họa sĩ và vật liệu, giữa ý chí sáng tạo và sự nhẫn nại.

“Dấu Thiêng” đầu tiên

Hành trình hiện thực hóa khát khao ấy bắt đầu bằng việc ấp ủ ý tưởng về di sản văn hóa truyền thống Việt Nam từ 4 năm trước. Sau khi hoàn thành bộ tranh tĩnh vật để nghiên cứu chuyên sâu về chất liệu, Chu Nhật Quang bước vào một quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, không chỉ dừng lại ở kỹ thuật vẽ. 

Triển lãm tranh sơn mài “Dấu Thiêng” chính là kết quả của quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc ấy. Khai mạc vào ngày 5/10/2024 tại Hoàng thành Thăng Long nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, triển lãm trưng bày loạt 52 bức tranh sơn mài khổ lớn, được sắp xếp theo bốn chủ đề cốt lõi: Khởi, Cội, Linh, Nôi. Đây là một “cuộc dạo chơi” bằng thị giác, tái hiện sống động cảnh sắc quê hương và vẻ đẹp của các địa danh di sản dân tộc, như một chuyến hành hương về những giá trị tinh thần đã được hun đúc qua ngàn năm.

Trong loạt 52 tác phẩm, bức tranh “Dấu thiêng”, được lấy tên cùng với sự kiện  là tác phẩm mà họa sĩ trẻ đã dành nhiều thời gian và tâm huyết nhất, hoàn thành trong ba năm. Đây là tác phẩm thể hiện rõ nhất triết lý nghệ thuật của Chu Nhật Quang là tôn vinh sự trường tồn của văn hóa dân tộc.

Qua “Dấu Thiêng,” Chu Nhật Quang không chỉ khẳng định vị thế của một họa sĩ dũng cảm đối diện với chất liệu khó tính, mà còn chứng minh tầm nhìn về văn hóa của một người trẻ muốn dùng nghệ thuật để hàn gắn quá khứ với tương lai, làm rạng danh lịch sử bằng ngôn ngữ sơn mài lộng lẫy.

Trái ngọt sau 6 năm lao lực

Nếu “Dấu Thiêng” là lời tuyên bố về khát vọng cội nguồn, thì bức tranh sơn mài khổ lớn “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập” chính là thành quả cao nhất, là kết tinh của sự kiên trì và lao động miệt mài trong sáu năm ròng rã, đưa tên tuổi Chu Nhật Quang vào danh sách kỷ lục thế giới. Tác phẩm này được Tổ chức Kỷ lục Guinness Thế giới xác nhận vào ngày 4 tháng 9 năm 2025, với diện tích 17,342m2 và được vẽ trên một tấm vóc liền khối không ghép, nặng 3 tấn. Mặt chính là tranh “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”, mặt sau là "Mùa xuân dân tộc". 

Họa sĩ Nguyễn Thanh Tùng, người thầy - người anh đã đồng hành cùng Chu Nhật Quang trên hành trình nghiên cứu thể hiện sơn mài khổ lớn, gợi mở ý tưởng thực hiện những tác phẩm về Chủ tịch Hồ Chí Minh. 

Việc thực hiện một tác phẩm sơn mài khổ lớn, liền tấm, đã là một thử thách phi thường. Sơn mài truyền thống vốn khó kiểm soát độ ẩm, dễ nứt vỡ khi thay đổi nhiệt độ, và việc tìm được tấm vóc đủ lớn, liền khối, đã là một bài toán hóc búa. Huống hồ, việc phủ hàng chục lớp sơn, mài đi mài lại, và chờ đợi sự tương tác của vật liệu trong suốt sáu năm là một cuộc chiến tinh thần thực sự.

Họa sĩ Chu Nhật Quang đã dành những lời chia sẻ hết sức chân thật về hành trình lao lực này: “Quá trình thực hiện một bức tranh sơn mài khổ lớn trong suốt 6 năm thực sự là một hành trình đầy gian nan và thử thách. Có những thời điểm tôi cảm thấy gần như kiệt sức, cả về thể chất lẫn tinh thần. Một trong những giai đoạn khó khăn nhất là khi lớp sơn bắt đầu xuất hiện những vết rạn sau nhiều lần mài và lên màu. Tôi đã phải dừng lại hoàn toàn để tìm hiểu nguyên nhân, có thể là do sự thay đổi độ ẩm trong không khí, chất lượng sơn, hoặc sai sót trong quy trình kỹ thuật. Những lúc như vậy, cảm giác bất lực thực sự rất nặng nề, bởi chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể khiến cả quá trình vài tháng trước đó trở nên vô nghĩa”.

Thách thức không chỉ đến từ kỹ thuật vật liệu. Việc tìm kiếm vật liệu đạt chuẩn cũng là một cuộc săn lùng kiên nhẫn: “Về mặt vật liệu, việc tìm được đủ sơn ta nguyên chất, vàng bạc thật và các chất liệu thiên nhiên đạt chuẩn cũng là một thách thức lớn. Nhiều lúc tôi phải chờ hàng tháng để có được đúng loại sơn hoặc vàng lá cần thiết, khiến tiến độ bị gián đoạn”.

Tuy nhiên, thử thách lớn nhất nằm ở tinh thần. Sự lặp lại, sự đơn điệu và thời gian kéo dài dễ dàng bào mòn ý chí của bất kỳ nghệ sĩ nào. “Nhưng có lẽ thử thách lớn nhất là về tinh thần. Làm việc với một tác phẩm trong suốt nhiều năm, mỗi ngày lặp lại những thao tác tỉ mỉ, đơn điệu, không phải lúc nào cũng có cảm hứng. Có lúc tôi tự hỏi mình liệu có nên tiếp tục không. Nhưng chính tình yêu với sơn mài, với nghệ thuật truyền thống, và ý chí muốn hoàn thiện một tác phẩm có ý nghĩa đã giúp tôi vượt qua”, anh bày tỏ.

Sự kiên trì ấy cuối cùng đã được đền đáp bằng khoảnh khắc vỡ òa khi tác phẩm hoàn thiện, đặc biệt là khi bức tranh mang chủ đề lịch sử thiêng liêng: “Khi lớp sơn cuối cùng được phủ lên và tôi nhìn thấy hình ảnh Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập hiện ra một cách trọn vẹn, cảm xúc trong tôi thực sự vỡ òa. Đó không chỉ là niềm vui của một người họa sĩ khi hoàn thiện một tác phẩm lớn sau nhiều năm dồn tâm huyết, mà còn là một khoảnh khắc thiêng liêng – như được sống lại thời khắc lịch sử hào hùng của dân tộc”, anh chia sẻ. 

Hoạ sĩ trẻ xúc động vì cuối cùng đã có thể chuyển tải được tinh thần dân tộc Việt Nam, kiên cường, bất khuất nhưng cũng đầy nhân văn, qua hình ảnh vị lãnh tụ kính yêu đang cất lời tuyên bố độc lập cho cả dân tộc.

Chu Nhật Quang lý giải việc lựa chọn sơn mài cho hình tượng Bác Hồ không phải ngẫu nhiên. Sơn mài là chất liệu mang tính trường tồn, trải qua hàng chục lớp mài giũa, chịu đựng thời gian để đạt đến vẻ đẹp sâu lắng. Cũng như dân tộc ta, qua bao gian khó vẫn kiên cường đứng dậy. Vì vậy, khoảnh khắc nhìn thấy ánh mắt và thần thái của Bác hiện lên giữa nền sơn lấp lánh, anh cảm thấy như tất cả những vất vả, hy sinh đều được đền đáp, và tự hào vì bản thân đã góp một phần nhỏ bé để gìn giữ và tôn vinh lịch sử, con người và nghệ thuật Việt Nam.

Đây là sự khẳng định giá trị trường tồn của nghệ thuật sơn mài Việt Nam trước bạn bè quốc tế.

Tự hào nền mỹ thuật Việt Nam

Kỷ lục Guinness thế giới là một cột mốc rực rỡ, nhưng đối với Chu Nhật Quang, nó không phải là đích đến cuối cùng, mà là một điểm khởi đầu quan trọng. Sự công nhận này gắn liền với triển lãm “Mùa Xuân Độc lập” – một sự kiện nghệ thuật lớn với 17 tác phẩm sơn mài khổ lớn, tái hiện những trang sử hào hùng của dân tộc.

Họa sĩ trẻ nhìn nhận kỷ lục Guinness như một động lực lớn hơn, một trách nhiệm mới: “Kỷ lục Guinness là một cột mốc đáng nhớ trong hành trình nghệ thuật của tôi, nhưng tôi không xem đó là cái kết, mà là điểm khởi đầu cho một chặng đường mới. Sau vinh dự ấy, tôi càng cảm thấy mình mang theo một trách nhiệm lớn hơn: tiếp tục lan tỏa tình yêu văn hóa, lịch sử của Tổ quốc thông qua sức sáng tạo và niềm đam mê với chất liệu sơn mài”.

Triển lãm “Mùa Xuân Độc lập” không chỉ là trưng bày nghệ thuật mà còn là hành trình 80 năm lịch sử được kể lại bằng ngôn ngữ sơn mài lấp lánh. 17 tác phẩm tái hiện hàng loạt biểu tượng thiêng liêng: Quảng trường Ba Đình, cầu Hàm Rồng, đường Trường Sơn khói lửa, hay những cột mốc nơi biển đảo Trường Sa, Hoàng Sa. Qua từng lớp sơn, ánh vàng, ánh bạc, công chúng cảm nhận được sự khốc liệt của chiến tranh, ý chí kiên cường và niềm tự hào chiến thắng.

Triển lãm “Mùa xuân Độc lập” sẽ được trưng bày tới hết ngày 30/12/2025 tại Bảo tàng Hồ Chí Minh.