(Sóng trẻ) - Ô nhiễm rác thải nhựa ngày càng trở thành gánh nặng cho môi trường, đe dọa đến thế hệ mai sau. Trước thách thức đó, nhiều người trẻ đang nỗ lực phát động các phong trào nhặt rác và xây dựng mô hình tái chế, góp phần giảm ô nhiễm nhựa, lan tỏa lối sống xanh và hướng tới một Việt Nam sạch đẹp, bền vững.

Quy mô thị trường nhựa tái chế Việt Nam được ước tính đạt 290,6 nghìn tấn  vào năm 2024. Theo dự báo của Tập đoàn IMARC, con số này có thể tăng lên 561,7 nghìn tấn  vào năm 2033, tương ứng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 7,22%  trong giai đoạn 2025 - 2033.

Cũng theo IMARC, mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 3,1 triệu tấn nhựa. Song, chỉ khoảng 20% trong số đó được tái chế. Do cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế, 70% lượng rác thải nhựa bị chôn lấp như một biện pháp xử lý. Những con số trên phản ánh nhiều vấn đề đáng lo ngại, từ nguyên nhân gia tăng rác thải nhựa cho đến các rủi ro tiềm ẩn đối với sức khỏe cộng đồng. 

Từng là cử nhân với công việc ổn định tại một công ty phần mềm lớn ở TP. Hồ Chí Minh, Nguyễn Ngọc Ánh - người sáng lập tổ chức cộng đồng Xanh Việt Nam đã quyết định rẽ sang một con đường khác: rời bỏ văn phòng, khoác găng tay, nhặt từng mảnh rác. Cô bắt đầu xây dựng những thay đổi nhỏ của cá nhân và người xung quanh như không sử dụng nước đóng chai, từ chối sử dụng túi nilon, luôn chuẩn bị hộp hoặc túi vải khi đi chợ để hạn chế tối đa việc sử dụng nhựa một lần.

Động lực thôi thúc Ngọc Ánh thay đổi không đến từ “tình yêu môi trường bẩm sinh”. Cách đây 7 năm, trong một chuyến đi Vũng Tàu, Ánh bất ngờ chứng kiến cảnh tượng những đứa trẻ trên bãi biển xây lâu đài không phải bằng cát, mà bằng rác thải. Khi Ngọc Ánh hỏi lý do, em nhỏ hồn nhiên đáp: “Thấy gì thì tụi em xây nấy”. Câu trả lời ngây thơ ấy khiến cổ họng Ánh nghẹn lại. 

Sau chuyến đi đó, Ngọc Ánh lên kế hoạch tổ chức các buổi nhặt rác nhỏ. Ban đầu chỉ vài chục người tham gia, nhưng dần dần, qua sự kết nối của bạn bè, người thân, phong trào lớn mạnh thành hàng trăm, hàng nghìn rồi hàng trăm nghìn người cùng hành động. 

Vượt qua những định kiến khi nhiều người cho rằng hành trình Ngọc Ánh đang xây dựng chỉ như “muối bỏ bể”, cô vẫn quyết tâm theo đuổi đến cùng. Sau hơn 6 năm hoạt động bền bỉ, Xanh Việt Nam dần biến sự nghi ngờ của người dân thành sự hưởng ứng. Cho đến hiện tại, tổ chức đã dọn sạch hơn 1.000 bãi rác tự phát, quy tụ hơn 200.000 tình nguyện viên trên 34 tỉnh thành. Từ những thay đổi nhỏ trong việc sử dụng nhựa, Ngọc Ánh đã gắn liền với cái tên “cô gái nhặt rác nhiều nhất Việt Nam”.

Điều tự hào của Ngọc Ánh không dừng lại ở những con số mà nằm ở việc cộng đồng Xanh Việt Nam đã giúp cho thế hệ trẻ nhận thức được mối nguy hại vệ rác nhựa. Từ khi thành lập, tổ chức không ngừng phối hợp với các trường học để lan tỏa lối sống xanh, truyền cảm hứng đến hơn 50000 học sinh, sinh viên trong việc phân loại rác thải và có trách nhiệm bảo vệ môi trường. “Tôi thấy các em đang dần có những thay đổi trong việc sử dụng nhựa và tự bản thân học sinh, sinh viên cũng tích cực tổ chức các hoạt động bảo vệ môi trường sau đó” - cô chia sẻ.

Năm 2021, Xanh Việt Nam đã tổ chức dự án xây trường cho trẻ em nghèo bằng gạch sinh thái được làm từ rác thải nhựa tại Trà Vinh với 8000 viên gạch, tương đương 1,6 tấn rác nhựa được tận dụng. Cuối năm 2024, Ngọc Ánh cùng các tình nguyện viên đã đến làng Nủ, hướng dẫn học sinh dọn dẹp rác thải và trồng cây để phục hồi không gian xanh sau bão Yagi. 

Ngoài ra, tổ chức còn thực hiện nhiều dự án trồng cây xanh, mô hình cá bống ăn rác nhựa đặt tại các bãi biển, đổi rác thải nhựa lấy quà là những sản phẩm thân thiện như ống hút tre, sen đá,... Ngọc Ánh khẳng định: “Tôi tin những thay đổi nhỏ như mang theo bình nước, dùng túi vải, từ chối sử dụng túi nilon,... của từng cá nhân sẽ tạo bước ngoặt lớn trong bảo vệ môi trường và giúp trẻ em không còn hồn nhiên chơi với rác nhựa như hình ảnh tôi bắt gặp vào 7 năm trước”.

Trong tương lai, Xanh Việt Nam đặt mục tiêu mở rộng mạng lưới, đưa các dự án giáo dục môi trường vào trường học, xây dựng thói quen sống xanh ngay từ lứa tuổi nhỏ. Với niềm tin “hành động nhỏ tạo nên thay đổi lớn”, thủ lĩnh Xanh Việt Nam Nguyễn Ngọc Ánh kỳ vọng mỗi cá nhân đều trở thành một “hạt mầm xanh”, cùng chung tay gìn giữ một Việt Nam xanh - sạch - đẹp.

Không chỉ có Xanh Việt Nam, nhiều mô hình cộng đồng khác cũng đang tích cực giải quyết vấn nạn rác thải nhựa. Một buổi sáng cuối tuần, căn nhà nhỏ của khu tập thể Thanh Xuân Bắc trở thành “trạm cứu hộ rác”. Người dân xách trên tay những túi lớn đựng các loại rác đã qua sử dụng mang đến để được tình nguyện viên tại đây hướng dẫn phân loại. Trong đó có pin, giấy, kim loại, thủy tinh và phần lớn là những vật dụng từ nhựa.

Trạm thu gom rác có tên gọi TAGOM, được thành lập từ năm 2022. Nhớ lại những ngày đầu xây dựng tổ chức, Nguyễn Thị Thùy Linh - đồng sáng lập dự án cho biết: “TAGOM ra đời với mục tiêu đồng hành cùng người dân trong việc phân loại rác như tên gọi viết tắt của ‘ta gom’, liên tưởng đến việc chúng ta cùng gom rác”. 

Tổ chức nhận ra có ba “nút thắt” lớn trong việc phân loại rác nhựa tại nguồn. Trước hết, nhiều chương trình từng được triển khai chỉ kéo dài trong thời gian ngắn. Người dân địa phương muốn học cách phân loại nhưng loay hoay vì không có sự hướng dẫn. Và khi đã phân loại được rác thải, khâu thu gom vẫn chưa triệt để. Chính từ những trăn trở đó, TAGOM ra đời - mang theo sứ mệnh giải quyết trọn vẹn cả ba vấn đề.

Từ một tổ chức mới thành lập với những khó khăn khi chưa tìm được đối tác, TAGOM bắt đầu đi vào hoạt động nhờ sự hỗ trợ chia sẻ kinh phí của các đơn vị vận chuyển, sự chung tay của người dân và tình nguyện viên. Hiện nay, mỗi tháng tổ chức thu về khoảng hơn 2 tấn rác với 10 nhóm khác nhau từ giấy, kim loại, nhựa dễ tái chế đến rác điện tử, thủy tinh, pin.

Chỉ vào những số liệu mà tổ chức đã thống kê trên biểu đồ, Thùy Linh bộc bạch: “Trong số lượng rác thu được, rác thải nhựa luôn là vấn đề khiến chúng tôi lo ngại. Có đến hơn 1 tấn rác, tương đường 60% lượng rác người dân mang tới đây là túi nilon mỏng, hộp và chai nhựa dùng một lần”. Bên cạnh đó, quy trình vận chuyển, phân loại và xử lý rác thải nhựa cũng phức tạp hơn so với chất liệu khác.

Vận chuyển nhựa không đơn giản. Nhựa cồng kềnh, nhẹ nhưng chiếm chỗ nên mỗi chuyến xe tải có sức chứa 2 tấn cũng chỉ xếp được 350 kg nhựa. Khi đã vận chuyển đến nhà máy, khâu phân loại cũng sẽ phức tạp hơn vì riêng nhựa PET đã có tới 10 - 12 loại khác nhau, với tính chất khác biệt và cần được xử lý riêng. Điều này đòi hỏi TAGOM phải kết hợp với những nhà máy có công nghệ xử lý hiện đại và uy tín.

Tuy việc xử lý rác nhựa có nhiều khó khăn nhưng đổi lại, khi nhựa được xử lý đúng cách, giá trị của nó vô cùng lớn: PET có thể trở thành sợi vải tái chế, làm ra áo quần, giày dép hoặc quay trở lại thành những chai nhựa mới. Nhìn vào vòng đời ấy, mới thấy công sức phân loại và vận chuyển không hề vô ích, mà chính là chìa khóa để biến rác nhựa thành tài nguyên.

Chính thành công trong mô hình tái chế nhựa đã thôi thúc TAGOM thực hiện mục tiêu lan tỏa mô hình bảo vệ môi trường trên cả nước. Hiện tại, TAGOM đang lên kế hoạch mở rộng các trạm thu gom và tái chế sang các tỉnh như Nghệ An, Thanh Hóa, Hội An, với hy vọng tạo ra một hệ sinh thái thu gom và tái chế rác thải toàn diện hơn.

“Nguồn động lực to lớn để TAGOM tiếp tục phát triển đến từ sự thay đổi trong mỗi hành động nhỏ của người dân. Và trên hành trình xanh ấy, TAGOM sẽ luôn đồng hành, gieo mầm ý thức xây dựng môi trường trong lành và bền vững, không còn chật vật với rác thải nhựa” - Thùy Linh nhấn mạnh.

Đánh giá về hiệu quả hoạt động của các tổ chức như Xanh Việt Nam hay TAGOM, PGS.TS Phạm Thị Mai Thảo - Giảng viên Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết: “Những năm gần đây, Việt Nam đã xuất hiện ngày càng nhiều doanh nghiệp và tổ chức tham gia xử lý, tái chế nhựa, góp phần giảm khối lượng rác thải chôn lấp, tiết kiệm tài nguyên và cung cấp nguồn nguyên liệu tái chế cho sản xuất trong nước. Đây là một tín hiệu vô cùng đáng mừng”.

PGS.TS. Phạm Thị Mai Thảo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng hạ tầng thu gom và tái chế theo hướng minh bạch, hiện đại, qua đó củng cố niềm tin của người dân rằng công sức phân loại của họ được xử lý đúng quy trình, không bị lãng phí. Chỉ khi có sự chung tay của cả xã hội, vấn đề ô nhiễm nhựa mới từng bước được đẩy lùi.

Từ hành trình của Xanh Việt Nam đến nỗ lực tái chế nhựa của TAGOM, có thể thấy những thay đổi nhỏ bé từng ngày cũng góp phần tạo nên bước chuyển lớn cho cộng đồng. Nếu mỗi cá nhân biết nhận thức về thói quen sử dụng nhựa, thế hệ mai sau sẽ không còn phải xây “lâu đài bằng rác” mà được lớn lên trong một Việt Nam vắng bóng rác thải nhựa.

Đây không chỉ là cuộc chiến chống rác thải, mà còn là hành trình chuyển đổi sang lối sống xanh và kinh tế tuần hoàn, nơi mỗi hành động nhỏ của cá nhân đều góp phần tạo nên thay đổi lớn cho tương lai bền vững của đất nước.