(Sóng trẻ) - Bằng đôi bàn tay khéo léo, óc sáng tạo và tình yêu nghề cháy bỏng, những người phụ nữ làng nghề Dư Dụ (Thanh Oai, Hà Nội) đã thổi hồn vào từng thớ gỗ, tạo nên những tác phẩm điêu khắc tinh xảo – không chỉ mang giá trị vật chất mà còn lưu giữ nét văn hóa truyền thống của quê hương.

Giữa những ngày tháng mười, tôi tìm về làng nghề mộc Dư Dụ - nơi từ bao đời nay vẫn vang lên âm thanh quen thuộc của tiếng đục, tiếng cưa, tiếng bào gỗ hòa vào nhau tạo nên bản nhạc lao động rộn rã. Đi qua mỗi ngôi nhà, hương gỗ mít, gỗ bách xanh, gỗ dổi... lan tỏa trong không gian, thứ mùi vừa nồng nàn, vừa thân thuộc, gợi lên dấu ấn riêng có của một làng nghề trăm năm tuổi.

Không ai còn nhớ chính xác nghề mộc Dư Dụ hình thành từ khi nào, chỉ biết rằng từ bao đời nay, người dân nơi đây vẫn miệt mài chạm khắc nên những hoành phi, câu đối, tượng Phật, tượng linh vật hay các nhân vật lịch sử Việt Nam như Hai Bà Trưng, Trần Hưng Đạo, Quang Trung… Ở các xưởng chế tác, những người thợ đều học nghề từ lúc 11-12 tuổi, đến lúc 18 tuổi đã có thể trở thành thợ lành nghề. 

Trong căn xưởng nhỏ ngập mùi gỗ mới, chị Đỗ Thị Nữ (36 tuổi) đang tỉ mỉ đục từng đường nét trên pho tượng Quan Âm. Vừa làm, chị vừa nhiệt tình nói với tôi về các công đoạn: “Để hoàn thiện một bức tượng, phải trải qua rất nhiều bước: từ cắt, cưa gỗ, ghép, dán khối gỗ, đến đục đẽo, làm phẳng, đánh giấy giáp rồi phun sơn. Công đoạn nào cũng cần tỉ mỉ, nhưng khó nhất vẫn là khâu ghép gỗ sao cho liền mạch, vững chắc, trung bình làm xong một pho tượng cũng mất cả tuần trời”.

Công việc vất vả, nặng nhọc, tưởng chừng chỉ dành cho đàn ông. Kể về những lần tai nạn nghề nghiệp:

Hay như chị Nguyễn Thị Nhã, 34 tuổi, vừa cười vừa chia sẻ với tôi: “Hôm nay em đến còn may, chứ trúng hôm đánh bóng thì bụi mù mịt, hít thở thôi cũng thấy khó chịu. Nhiều người làm lâu năm mà không đi khám thì chẳng biết, đến khi đi khám mới hay mình bị bệnh phổi hay viêm đường hô hấp”.

Vừa nói, chị vừa xoa nhẹ những vết sẹo nhỏ chi chít trên bàn tay chai sạn:

Công việc vất vả mà thu nhập lại bấp bênh. Chị Nhã và chị Nữ cùng thở dài khi nhắc đến những đổi thay của làng nghề: “Cách đây chừng mười năm, làng mình nhộn nhịp lắm, đi dọc từ đầu đến cuối làng, nhà nào cũng vang tiếng đục, tiếng cưa. Nhưng từ sau dịch Covid-19, kinh tế khó khăn, người ta không còn dư giả để mua đồ gỗ mỹ nghệ nữa. Giờ thì ai cũng chỉ lấy công làm lãi, cố bám nghề để qua ngày thôi”.

Khó khăn là thế, nhưng tình yêu nghề cùng niềm đam mê sáng tạo đã giúp những người phụ nữ ở Dư Dụ kiên trì bám trụ lấy nghề truyền thống này. Trong tiếng đục, tiếng bào, chị Đỗ Thị Nữ chia sẻ, trong công việc, vợ chồng chị luôn san sẻ cho nhau: “Công việc nặng nhọc thì đàn ông làm trước, mấy phần máy móc, cưa xẻ, nguy hiểm là các anh lo hết. Phụ nữ chúng tôi chủ yếu làm phần tinh xảo — chạm chi tiết, chỉnh sửa dáng tượng, làm cho đường nét mềm mại, có hồn hơn. Đó là phần đòi hỏi sự tỉ mỉ và có cảm xúc.”

Nhờ sự khéo léo ấy, nhiều gia đình trong làng, trong đó có gia đình chị Nữ và chị Nguyễn Thị Nhã, vẫn có được nguồn thu ổn định từ những khách quen – những người yêu nghệ thuật, trân trọng giá trị thủ công truyền thống.

Nhắc về những tác phẩm để lại nhiều kỷ niệm, mắt chị Nữ ánh lên niềm tự hào: “Tôi nhớ nhất là bộ 18 vị La Hán. Bộ ấy khó lắm, làm mấy tháng trời mới xong, nhưng đẹp mê, ai đi qua cũng phải dừng lại ngắm. Mỗi ông La Hán một dáng, một thần thái riêng. Hay như tượng Quan Âm nghìn mắt nghìn tay, mỗi ngón tay đều phải vót tỉ mẩn, cẩn thận từng chút một.”

Còn chị Nguyễn Thị Nhã, có chồng là nghệ nhân, nên hai vợ chồng luôn đồng hành trong từng ý tưởng sáng tạo. 

Nhưng không phải lúc nào kết quả cũng như ý, có những lần, chị và chồng cùng làm một tượng Bác Hồ mà mãi vẫn chưa thấy hài lòng: “Làm mặt phỗng thì chỉ cần tươi tắn là được, còn tượng Bác phải có nét uy nghi, nhân hậu. Mình để tâm lắm, nhưng làm mãi vẫn chưa thấy ra được cái thần thái ấy”, chị tâm sự.

Chính sự tỉ mỉ, đam mê và cái tâm với nghề đã khiến những người phụ nữ Dư Dụ vẫn ngày ngày gắn bó bên khúc gỗ, bào từng đường, đục từng nét — để mỗi tác phẩm không chỉ là sản phẩm lao động, mà là một cách để “chạm gỗ, tạc đời” – lưu giữ hồn nghề qua từng thế hệ.