Chiều cuối tuần, trong một quán cà phê nằm giữa lòng thủ đô tấp nập, Nguyễn Thanh Hảo (25 tuổi, giáo viên) vui vẻ dành chút thời gian cùng cô bạn thân sau một tuần bận rộn. Họ hào hứng kể nhau nghe về chuyến du lịch Châu Âu sắp tới, hay dự định lấy bằng Thạc sĩ để có nhiều cơ hội việc làm tốt hơn... 

Ly cà phê vẫn còn nóng, những ấp ủ về một tương lai đầy tự do cùng trải nghiệm vẫn theo làn khói nghi ngút xen vào vài âm thanh ồn ã trong quán nước. Nhưng tuyệt nhiên, không ai trong số họ nhắc đến chuyện cưới hỏi hay con cái. 

Chị Hảo dứt lời, nhận được vài cái gật gù từ người bạn bên cạnh. Điều đó không chỉ bày tỏ quan điểm đồng tình mà còn phần nào phản chiếu một xu hướng ngày càng phổ biến trong quan điểm của những người trẻ. 

Nếu như ngày trước, câu nói “trai khôn dựng vợ, gái lớn gả chồng” gần như được coi là một “cột mốc” cho mọi người trẻ, đôi khi còn là định nghĩa của sự ổn định và thành công. Thế nhưng, xã hội phát triển, hôn nhân giờ đây được coi là một lựa chọn chứ không còn nghĩa vụ. Giống như chị Hảo, nhiều bạn trẻ lựa chọn ưu tiên sự nghiệp, hay đơn giản chỉ là muốn dành trọn tâm sức để tận hưởng tuổi trẻ. Không ít người còn chịu ảnh hưởng từ mạng xã hội, nơi những phong trào như DINK (Double Income, No Kids) hay “childfree” (xu hướng lựa chọn không sinh con)  được ca ngợi như biểu tượng của sự hiện đại, tự do.

Trên thực tế, nhiều bạn trẻ có xu hướng coi hôn nhân như một sự ràng buộc không cần thiết. Theo một khảo sát của Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới (2024), có tới 34% người trong độ tuổi 20–30 cho biết họ “không coi kết hôn là ưu tiên”, và gần 20% bày tỏ mong muốn sống độc thân hoặc không sinh con”.

Không quá 08 tiếng trong 01 ngày là số giờ làm việc tối đa được quy định theo Điều 105, Bộ Luật Lao động năm 2019. Tuy nhiên, hơn 19h00 ở một công ty truyền thông tại phường Đống Đa (Hà Nội), chị Bùi Thảo Vy (27 tuổi, nhân viên văn phòng) vẫn chưa thể “thoát khỏi” deadline (thuật ngữ mà nhiều bạn trẻ dùng để nói đến những công việc cần hoàn thành). Ra khỏi nhà từ 7h30 sáng để kịp 8h00 sáng bắt đầu làm việc, nhưng lịch làm việc của chị Vy hiếm khi dừng lại ở 17h00 đúng như quy định. 

Với vị trí trưởng nhóm truyền thông, hiện chị Vy đang nhận được mức lương 15 triệu đồng/tháng, cao hơn so với mức thu nhập bình quân của nhiều người Việt. Tuy nhiên, câu chuyện thực tế lại khác rất nhiều nếu sinh sống tại một thành phố lớn như Hà Nội. “Lương tháng 15 triệu, 4 triệu cho tiền nhà, 3 triệu cho ăn uống, rồi điện nước, xăng xe, mua sắm tối thiểu... Tính ra mỗi tháng chẳng để dư được bao nhiêu. Chưa kể, tháng nào mà có cưới xin, ma chay thì đúng là vừa vặn hết thật.” - chị Vy chia sẻ. 

Bên ngoài, đèn đường đã lên, nhưng một tương lai với nhiều dự định rõ ràng lại xa mờ, chị Vy chỉ cười, rồi nhàn nhã đáp: “Nuôi mình còn chưa đủ lấy đâu ra mà nuôi con.” 

“Làm mẹ là một nghĩa vụ thiêng liêng. Nhưng… mình cũng rất lo lắng vì thế mà bản thân lại lỡ dở cơ hội trong sự nghiệp.” - cuộc trò chuyện giữa tôi và chị Bùi Thảo Vy cứ thế nối dài, và tôi thực sự hiểu được sự lo lắng đó là có cơ sở. Trên thực tế, tình trạng phụ nữ “bị chèn ép, khó dễ” ở công sở chỉ vì sinh con không hiếm. Nhiều trường hợp, sau khi nghỉ thai sản liền bị công ty sa thải, hoặc xếp vào nhóm “khó có cơ hội thăng tiến”. Bộ Luật Lao động 2019, Điều 139 quy định rõ: Thời gian nghỉ trước và sau thai sản của lao động nữ là 06 tháng. Tuy nhiên, nhiều lao động nữ dù chưa hoàn toàn ổn định sau sinh, đã viết đơn xin đi làm sớm vì sợ bị “thay thế”. 

Gần 20h00, ánh sáng từ màn hình laptop vẫn hoài hắt lên gương mặt của chị. Giữa dòng chảy của nhịp sống hối hả, những người phụ nữ như chị Vy không chỉ đang vật lộn với “deadline công việc” mà còn là “deadline” của xã hội: lập gia đình, sinh con và phải thành công. 

Khi chi phí sinh hoạt ngày càng đắt đỏ, trong bối cảnh đó, “an cư” trở thành một điều kiện cơ bản để có thể nghĩ đến việc sinh con - nhưng khi nhìn vào giá nhà hiện tại ở Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, giấc mơ “có một tổ ấm” của nhiều người trẻ dường như càng xa vời. 

Theo báo cáo của Savills Q1/2025 Market Brief, giá bán căn hộ sơ cấp tại Hà Nội vào khoảng 79 triệu đồng/m²; tại TP.HCM mức trung bình đã lên khoảng 91 triệu đồng/m² — tức một căn hộ 70m² ở Hà Nội có giá xấp xỉ 5,53 tỷ đồng, ở TP.HCM khoảng 6,37 tỷ đồng. 

Vậy áp mức giá nhà này với một người lao động trẻ có thu nhập trung bình 10 triệu đồng/tháng, giả sử không mất bất kỳ chi phí sinh hoạt nào, thì cũng phải mất tới hơn 46 năm mới mua được một căn hộ 70m² ở Hà Nội, và gần 53 năm ở TP.HCM. Nhưng đó chỉ là con số lý tưởng trên giấy. Thực tế, nếu dành khoảng 30% thu nhập để tiết kiệm – tức khoảng 3 triệu đồng/tháng – thì quãng thời gian tích cóp sẽ kéo dài tới hơn 150 năm. Một giấc mơ dường như… bất khả thi.

Theo một khảo sát dân số 2023, hơn 60% người trẻ thành thị coi chi phí nuôi con là rào cản lớn nhất khi nghĩ đến việc sinh thêm con. Ước tính chi phí để nuôi một đứa trẻ từ 0–18 tuổi ở thành phố lớn có thể vượt 3 tỷ đồng, tùy điều kiện học tập, y tế, sinh hoạt.