(Sóng trẻ) - Trong dòng chảy báo chí cách mạng, tên tuổi cố nhà báo Huỳnh Văn Tiểng (1920 - 2009) gắn liền với sự nghiệp phát thanh và truyền hình Việt Nam, là “biểu tượng sống” của tinh thần “xếp bút nghiên lên đàng” vì độc lập, tự do của dân tộc.

Cố nhà báo Huỳnh Văn Tiểng, tên thật là Huỳnh Minh Siêng, sinh ra và lớn lên ở xã Tân Phú Trung, huyện Củ Chi, Sài Gòn, tham gia cách mạng từ rất sớm. Lúc sinh thời, ông tự nhận mình chỉ là “hạt bụi trong cơn bão táp cách mạng”.

Tuổi thơ ông gắn liền với những cảnh tượng tàn bạo của thực dân Pháp. Trong cuốn hồi ký “Xếp bút nghiên lên đàng”, ông kể, tại khu chợ Hóc Môn, ông đã chứng kiến cảnh hàng ngàn nông dân thất mùa thiếu đói, chắp tay van nài xin lệnh giảm thuế, nhưng đáp lại là lệnh đàn áp tàn bạo của thực dân Pháp. Những nỗi đau ấy đã gieo vào lòng cậu học trò trẻ Huỳnh Văn Tiểng nỗi căm phẫn sâu sắc, thôi thúc ý chí đấu tranh giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.

Năm 1935, khi theo học tại Trường Pétrus Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Văn Tiểng gặp gỡ Lưu Hữu Phước và Mai Văn Bộ cùng nhiều đồng chí cùng chung chí hướng. Tại đây, họ đã tham dự các buổi diễn thuyết, nghiên cứu, tiếp thu những tư tưởng lý luận mới mẻ, kết hợp yêu nước và yêu Xã hội Chủ nghĩa, kết hợp đấu tranh giải phóng dân tộc với đấu tranh giải phóng xã hội, giải phóng con người. Từ năm 1936 đến 1939, ông tích cực tham gia phong trào Đông Dương Đại hội do Xứ ủy Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo. Ông là một trong những người tiên phong lập nhóm học sinh ủng hộ Đảng, lập các tủ sách Mác - xít, vận động học sinh lấy chữ ký kiến nghị phản đối thực dân Pháp bắt giam các chiến sĩ cộng sản.

Những năm 1940 - 1943, ông cùng các đồng chí thành lập Câu lạc bộ học sinh Sài Gòn và tham gia Ban chấp hành Tổng hội sinh viên, vận động phong trào sinh viên yêu nước qua ca khúc, ca kịch và truyền bá quốc ngữ cho thanh niên. Đồng thời cùng với những bạn thân của mình là Lưu Hữu Phước, Mai Văn Bộ thành lập nhóm Huỳnh - Mai - Lưu, ông đã đồng sáng tác nhiều ca khúc cách mạng, bài thơ, vở kịch nổi tiếng để nêu cao lòng yêu nước, chí căm thù quân xâm lược. Những bài hát như “Tiếng gọi thanh niên”, “Hội nghị Diên Hồng”, “Lên đàng”, “Ải Chi Lăng”, góp phần truyền cảm hứng cho lớp trẻ yêu nước, giục giã thanh niên, sôi sục nhiệt huyết, cùng đấu tranh giải phóng dân tộc.

Sau khi đậu tú tài, ông ra Hà Nội học Đại học Luật, tiếp tục cùng nhóm Huỳnh - Mai - Lưu tham gia phong trào đấu tranh của thanh niên, học sinh yêu nước. Thời gian này, ông tích cực tham gia các hoạt động của Tổng hội sinh viên Đại học Đông Dương, do Dương Đức Hiền làm Chủ tịch. Theo lời kể của nhà báo Nguyễn Khắc Cần, nguyên Giám đốc Đài Tiếng nói Nam Bộ kháng chiến, Giám đốc Đài Sài Gòn - Chợ Lớn tự do, Phó Giám đốc Đài Tiếng nói Nhân dân TP Hồ Chí Minh, từ những năm 1940, hoạt động yêu nước của nhóm Hoàng - Mai - Lưu đã tác động mạnh mẽ đến học sinh Trường Pétrus Ký, trong đó có ông. 

Đến năm 1944, ông cùng nhóm bạn thực hiện phong trào “xếp bút nghiên” để “mau về Nam” tham gia cách mạng. Không chút do dự, ông cùng nhiều sinh viên Nam Bộ đã đạp xe vượt hàng ngàn cây số từ Hà Nội về Sài Gòn. Họ vừa truyền bá tinh thần yêu nước, vừa xây dựng mạng lưới liên lạc với các cơ sở cách mạng ở miền Nam.Chưa ngơi nghỉ, nhóm triển khai kế hoạch hoạt động phục vụ cách mạng. Ông được đề cử vào vị trí chủ tịch Hội Truyền bá Quốc ngữ, tiếp tục thực hiện mục tiêu làm chủ một tờ báo. Huỳnh Văn Tiểng cùng cộng sự đã tiếp quản tờ Tuần Báo Thanh niên, cùng với ông Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước, Nguyễn Hữu Ngữ và Nguyễn Hoàng Tư hoàn thiện mục tiêu giáo dục lòng yêu nước cho giới tri thức.

Trong khoảng thời gian ấy, ông cùng Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Thủ tham gia phong trào Thanh niên Tiền phong. Với vai trò là Phó chủ tịch phụ trách tuyên truyền, ông cùng các đồng chí tổ chức nhiều cuộc diễn thuyết, mít-tinh lớn, tuyên truyền đường lối cứu nước của Việt Minh. Ông Huỳnh Văn Tiểng trực tiếp tham gia cuộc biểu tình đêm 19/8/1945, giương cao cờ đỏ sao vàng, hô vang khẩu hiệu “Chính quyền về tay Việt minh”, chuẩn bị cho ngày Tổng khởi nghĩa lịch sử. Với nhiệt huyết của sinh viên vừa “xếp bút nghiên” để lên đường chiến đấu, ông có những đóng góp tích cực trong cuộc vận động Tổng khởi nghĩa tháng Tám giành thắng lợi ngày 25/8/1945 ở Sài Gòn.

Chính quyền về tay nhân dân chưa đầy một tháng, đêm 23/9/1945, thực dân Pháp gây hấn trở lại, Huỳnh Văn Tiểng cùng đồng đội tỏa đi khắp Sài Gòn truyền lệnh kháng chiến. Sau đó, ông được bầu làm Ủy viên Ủy ban nhân dân Nam bộ và Phó Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam bộ. 

Năm 1946, ông làm đại biểu Quốc hội của Sài Gòn - Chợ Lớn.Tại cuộc họp Quốc hội khóa đầu tiên tháng 3/1946 ở Nhà hát Lớn (Hà Nội), ông thay mặt đại biểu Quốc hội Sài Gòn - Chợ Lớn đề nghị Quốc hội cho phép thành phố Sài Gòn được mang tên Hồ Chí Minh.

Tháng 5/1946, ông tham gia tổ thư ký của đoàn đại biểu Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do đồng chí Tôn Đức Thắng và đồng chí Phạm Văn Đồng dẫn đầu sang Pháp trình bày quan điểm thống nhất ba kỳ, tôn trọng nền độc lập của Việt Nam.

Cả cuộc đời cố nhà báo Huỳnh Văn Tiểng là chuỗi ngày cống hiến không mệt mỏi cho sự nghiệp cách mạng và báo chí, quyết định “xếp bút nghiên” lên đường chiến đấu vì độc lập dân tộc. Từ những ngày còn là cậu học sinh 10 tuổi, bị ám ảnh bởi hành động tàn ác của thực dân đến những bước chân tiên phong trong phong trào sinh viên, trực tiếp góp phần giành chính quyền cách mạng, ông Huỳnh Văn Tiểng luôn sống trọn vẹn với lý tưởng và lòng yêu nước sâu sắc.

Sau chuyến đi Pháp theo đoàn đại biểu Quốc hội, trở lại Sài Gòn, với cương vị là Ủy viên tuyên truyền của Ủy ban Kháng chiến Nam bộ, ông cùng một số đồng chí đã xây dựng và phát sóng Đài Tiếng nói Nam bộ với câu xướng mở đầu chương trình: “Đây là Tiếng nói Nam bộ, tiếng nói đau đớn, tiếng nói căm hờn, tiếng nói chiến đấu”. Ở mỗi chương trình, Huỳnh Văn Tiểng không chỉ đứng phía sau mà còn trực tiếp biên soạn, bình luận, thậm chí tự đọc tin bằng tiếng Pháp để gửi thông điệp ra quốc tế.

Trong bối cảnh chính quyền cách mạng còn non trẻ, ông hiểu rõ sức mạnh của giọng nói phát ra từ chiếc radio nhỏ bé, có thể vượt qua hàng trăm cây số, len lỏi vào từng mái nhà, trở thành “mặt trận thứ hai”, khơi gợi lòng yêu nước, khích lệ trí thức nhập cuộc và thắp lên ánh sáng giữa bóng tối của kẻ thù. Ông từng nhấn mạnh: “Âm thanh đi nhanh hơn bước chân, và đi sâu hơn cả súng đạn, nếu nó chạm được vào trái tim nhân dân”.

Sau năm 1954, khi tập kết ra Bắc, Huỳnh Văn Tiểng tiếp tục sự nghiệp ở Đài Tiếng nói Việt Nam. Với lý tưởng và kinh nghiệm làm báo chí cách mạng, ông được giao nhiệm vụ Phó Tổng biên tập Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam. Ở thời điểm đặc biệt: miền Bắc bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục kháng chiến, hoàn thành nhiệm vụ của một “người lính trên mặt trận tuyên truyền”.  Không chỉ quản lý hành chính, ông còn đảm nhiệm phụ trách chuyên mục chính luận, tuyên truyền về miền Nam kháng chiến, thực hiện các bản tin thời sự quốc tế. Ông cùng các đồng nghiệp như Trần Bạch Đằng, Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước… tổ chức nhiều chương trình văn hóa vừa có  sức chiến đấu vừa giàu chất nghệ thuật.

Suốt hơn 20 năm, ông trực tiếp chỉ đạo, duyệt bài các chương trình phát thanh vào Nam, đồng thời lăn lộn cùng tập thể lãnh đạo Đài thực hiện nhiều công việc quan trọng, xây dựng và phát triển, đảm bảo sóng được phát liên tục, ngay cả khi không quân Mỹ đánh phá miền Bắc rất ác liệt.

Sau chiến thắng Mậu Thân năm 1968, công tác tuyên truyền - báo chí bước sang giai đoạn mới: phải nhanh, trực diện hơn, hiện đại hơn để kịp thời phản ánh sức mạnh của cách mạng. Là lãnh đạo tại Đài Tiếng nói Việt Nam, nhà báo Huỳnh Văn Tiểng nhận ra phát thanh “dù lan tỏa nhanh nhưng vẫn chưa đủ”. Cuộc đấu tranh giờ không chỉ là “truyền tiếng” mà cần “truyền hình ảnh”. Đó chính là tư duy chiến lược: đưa truyền hình trở thành một vũ khí mới trên mặt trận tư tưởng.

Khi tình hình cách mạng miền Nam có những chuyển biến mới, Trung ương Đảng đã chỉ thị cho Đài Tiếng nói Việt Nam xây dựng bộ phận truyền hình. Công việc cụ thể của ông và đồng đội trải dài từ tổ chức nhân lực, học hỏi công nghệ, cải tiến máy móc trang thiết bị, đến thử nghiệm phát sóng. 

Sau nhiều tháng chuẩn bị, đến ngày 7/9/1970, Đài Truyền hình Việt Nam được ra mắt, đặt tại số 58 Quán Sứ, Hà Nội, chính thức ghi hình và phát sóng. Lần đầu tiên, người dân miền Bắc được xem thời sự trên màn hình nhỏ: hình ảnh lãnh tụ, những đoàn quân, công nhân, học sinh, chương trình văn hóa, tất cả đều hiện lên rất sống động.

Đằng sau khoảnh khắc lịch sử ấy là dấu ấn sâu đậm của Huỳnh Văn Tiểng. Dù không xuất hiện trước ống kính, ông là người đã giữ cho con thuyền non trẻ của truyền hình đi đúng hướng và phát triển từng ngày. 

Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta đang đi đến giai đoạn cuối cùng vào tháng 4/1975, Trung ương Đảng quyết định cử đoàn Đài Truyền hình Việt Nam vào Sài Gòn tiếp quản và chuẩn bị phát sóng. Ông là Phó Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam, kiêm Trưởng ban Vô tuyến truyền hình được cử dẫn đầu đoàn cán bộ hành quân “thần tốc” vào Sài Gòn và tiếp quản Đài Truyền hình Sài Gòn đúng chiều 30/4/1975. 

Đồng chí Huỳnh Văn Tiểng đã gặp gỡ và hợp tác với Trung tá Lê Vĩnh Hòa, Tổng cục trưởng Tổng cục Phát thanh - Truyền hình - Điện ảnh Sài Gòn, nhanh chóng tổ chức buổi phát sóng đầu tiên. Sáng 1/5/1975, trật tự ở Sài Gòn được thiết lập, cán bộ truyền hình từ Hà Nội vào, từ căn cứ Tây Ninh về cùng nhân viên cũ của Đài Truyền hình Sài Gòn ra đường tác nghiệp, chuẩn bị phương tiện kỹ thuật để phát sóng. 

19h tối 1/5/1975, người dân Sài Gòn vô cùng ngạc nhiên khi thấy ngọn cờ Mặt trận tung bay trên màn ảnh nhỏ và lời đọc dõng dạc "Ðây là Ðài vô tuyến truyền hình Sài Gòn Giải phóng". Từ hôm đó, Ðài vô tuyến Truyền hình Sài Gòn Giải phóng tiếp tục phát sóng hằng đêm, trở thành kênh truyền hình cách mạng đầu tiên phát sóng hằng ngày trên Tổ quốc thống nhất. Ông trở thành Giám đốc đầu tiên của Đài Vô tuyến truyền hình Sài Gòn Giải phóng, sau đổi tên là Đài Truyền hình TP HCM (HTV).

Thời kỳ ông giữ chức cũng là giai đoạn khó khăn nhất của Đài. Những năm sau 1975, đất nước mới giải phóng, bị cấm vận, phong tỏa nhiều mặt, đang tiến hành cải tạo công thương, lại phải đối phó với chiến tranh biên giới, cơ chế quan liêu bao cấp khiến một số cán bộ, công chức phải rời bỏ nghề báo. Cũng vì hệ thống điện đã quá cũ kỹ mà đêm 23/8/1987, một trận hỏa hoạn lớn do sự cố điện đã thiêu rụi trung tâm truyền hình, chỉ còn đài phát sóng và bộ phận tư liệu. 

Khó khăn chồng chất khó khăn, nếu không có sự tâm huyết, bản lĩnh chèo lái và động viên kịp thời của ông; con thuyền HTV khó có thể vượt qua sóng gió. Bằng kinh nghiệm và quyết đoán tình hình, ông đã nhanh chóng cùng tập thể cán bộ, nhân viên, phóng viên, đạo diễn kỹ thuật viên của Đài vực dậy HTV, chuyển qua phát hình màu, chấm dứt hệ đen trắng. Đồng thời cho ra đời Kênh 7 - đánh dấu lần đầu tiên quảng cáo xuất hiện trở lại trên sóng truyền hình kể từ sau 30/4/1975 và cũng lần đầu tiên một đài truyền hình của Việt Nam phát hai kênh với nội dung độc lập. 

Sau những tín hiệu hồi sinh tích cực từ HTV, ông cho thành lập Trung tâm Dịch vụ Truyền hình, chuyên lo việc quảng cáo, mua, bán bản quyền các chương trình, từ đó tạo nguồn thu cho HTV. Đây cũng là thời điểm hai chương trình nổi bật trên HTV là kịch và ca nhạc tiếp tục được phát triển, đẩy mạnh thu hút khán giả màn ảnh nhỏ trong những năm đầu thập niên 1980.

Năm 1988, lần đầu tiên HTV truyền hình trực tiếp ca phẫu thuật tách cặp song sinh Việt - Đức với gần 72 bác sĩ tham gia, bác sĩ Trần Đông A là trưởng ê kíp mổ. Ở thời điểm ấy, đây là lần đầu tiên một ca phẫu thuật nổi tiếng được truyền hình trực tiếp tại Việt Nam.

Đặc biệt năm 1989 - năm cuối cùng công tác ở Đài, với cương vị Giám đốc, ông quyết định thực hiện xã hội hóa một số chương trình hoạt động bằng việc kêu gọi cho Cuộc đua xe đạp Cúp Truyền hình thành phố và đã gặt hái thành công, gây được tiếng vang và duy trì hàng năm cho tới nay.

Nhìn lại cả chặng đường, đóng góp của Huỳnh Văn Tiểng là tập hợp những quyết sách tổ chức, chọn người, và định hướng nội dung đã đặt nền cho truyền hình thành phố và truyền hình Việt Nam ở miền Nam sau giải phóng. Từ những ngày đầu tiên cùng đồng đội lập ra làn sóng phát thanh bí mật trong kháng chiến, đến việc đặt viên gạch xây dựng ngành truyền hình ở miền Bắc năm 1970, rồi trực tiếp góp mặt trong đêm 1/5/1975 để đưa sóng truyền hình cách mạng đến với Sài Gòn vừa giải phóng, tất cả đều cho thấy ông là người đem sức mạnh của báo chí trở thành vũ khí của nhân dân.

Bên cạnh những chức danh và thành tựu như: Tham gia sáng lập Đài Tiếng nói Nam Bộ (1946), Trưởng ban Vô tuyến Truyền hình Trung ương (1968–1970), Người chỉ đạo tiếp quản Đài Truyền hình Sài Gòn (30/4/1975), Chủ tịch Hội Nhà báo TP. Hồ Chí Minh (1989-2000), giá trị lớn nhất ông để lại chính là tinh thần: làm báo vì dân, vì nước, coi báo chí là vũ khí của sự thật và niềm tin. Những cống hiến xuất sắc của cố nhà báo Huỳnh Văn Tiểng cho sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam vô cùng to lớn, ông là tấm gương sáng để những người làm báo hôm nay học tập về tinh thần làm việc, cống hiến hết mình cho sự nghiệp chung.