Họa hình thanh âm - Kỳ 3: Ngôn ngữ ký hiệu: Hãy lan tỏa, đừng “xu hướng”

(Sóng trẻ) - Một động tác tay, một nụ cười, vài chục nghìn, thậm chí cả triệu lượt xem. Những clip tưởng chừng nhỏ bé ấy đang giúp ngôn ngữ ký hiệu vượt ra khỏi cộng đồng người Điếc, chạm đến cộng đồng người nghe, đặc biệt là giới trẻ Gen Z bằng cách gần gũi nhất. Nhưng cùng với sự lan tỏa, cũng có những lo lắng: liệu Ngôn ngữ ký hiệu (NNKH) sẽ được tôn trọng, hay chỉ trở thành một “trend” thoáng qua?

Từ sở thích đến sự lan tỏa với cộng đồng

Theo một khảo sát đăng tải trên tạp chí y khoa Cureus, các video liên quan đến NNKH trên TikTok thu hút lượng tương tác cao, nhận về trung bình 1,46 triệu lượt tương tác. Một tài khoản TikTok mang tên Fiamarielin thường xuyên đăng tải video cover các bài hát xu hướng bằng NNKH kết hợp câu chuyện cảm động về người em gái khiếm thính đã thu hút 2,2 triệu người theo dõi và 44 triệu lượt tương tác. Những video về phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu của ca sĩ Rihanna tại Super Bowl Halftime Show cũng trở thành hiện tượng, được chia sẻ rộng rãi thu hút nhiều người dùng mạng xã hội

Tại Việt Nam, giới trẻ cũng chủ động khởi xướng, lan tỏa NNKH tới cộng đồng và thu hút được sự chú ý trên nhiều nền tảng mạng xã hội. Với xuất phát điểm là một giáo viên cùng tình yêu dành cho NNKH, Trần Thùy Linh hay được biết đến với cái tên “ptapnnkh” (Píu tập ngôn ngữ ký hiệu) trên TikTok tâm sự: “Ngày thứ hai học NNKH, mình đã lập kênh TikTok”. Ban đầu, Linh chỉ đăng những video ngắn ghi lại hành trình học của mình: một câu chào, vài ký hiệu cơ bản rồi dần dần những clip đơn giản ấy đã thu hút được lượt tương tác lớn, đôi khi lên tới hàng triệu views. “Có nhiều bạn bình luận: Em cũng muốn học thêm, Chị chỉ cho em với. Đọc thế mình thấy vui lắm, vì không ngờ việc tự học của mình lại tạo cảm hứng cho người khác” - Thuỳ Linh hạnh phúc thổ lộ.

Bạn Hoa Trang - sinh viên năm hai tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chia sẻ: “Mình thấy một bạn cover bài nhạc mình thích bằng ký hiệu. Lúc đầu chỉ vì tò mò, nhưng xem nhiều lại thấy xúc động. Từ đó mình thử học một số câu đơn giản để có thể giao tiếp khi gặp bạn Điếc”. Nhờ vậy, khoảng cách giữa cộng đồng người nghe và người Điếc dần được rút ngắn, đồng thời NNKH cũng được lan tỏa mạnh mẽ hơn đối với cộng đồng người nghe. 

Khi NNKH trở thành trào lưu bị biến tấu

Tuy nhiên, khi được lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, nó cũng đối diện với nhiều hệ lụy. Một vài video cover chạy theo thị hiếu đã biến ký hiệu thành những động tác khác, sai lệch, không còn giữ nguyên ý nghĩa của nó. 

Nguyễn Mỹ Hòa - nhà sáng tạo nội dung trên mạng xã hội chia sẻ về NNKH, bày tỏ: "Một số bạn cho rằng ký hiệu giống như một điệu múa nên có thể tự do biến tấu, thêm dấu ấn cá nhân để trở nên đặc biệt. Nhưng thực chất, ký hiệu là một ngôn ngữ, mang bản sắc riêng của cộng đồng người Điếc, vì thế cần được giữ đúng chuẩn mực vốn có."  Việc biến tấu ngôn ngữ ký hiệu để phục vụ trào lưu mạng xã hội không chỉ đánh mất giá trị và cảm xúc mà còn tiềm ẩn nguy cơ công chúng hiểu lầm, coi nhẹ giá trị của ngôn ngữ ký hiệu, thậm chí đôi khi còn thiếu đi sự tôn trọng với cộng đồng người Điếc.

Ngoài việc chạy theo thị hiếu và mong muốn tạo sự khác biệt, một nguyên nhân quan trọng dẫn đến việc các bạn trẻ dễ làm sai là thiếu hiểu biết nền tảng về NNKH. Phần lớn những video lan truyền trên mạng chỉ dựa vào hình ảnh trực quan, không thông qua học tập bài bản từ tài liệu hay chuyên gia. Điều này khiến nhiều người nhầm tưởng rằng chỉ cần bắt chước động tác tay là đã “biết” NNKH, trong khi thực tế NNKH còn bao gồm biểu cảm gương mặt, nhịp điệu cơ thể và bối cảnh giao tiếp. Mặt khác, hiện nay chưa có nhiều kênh học tập chuẩn hóa về NNKH dành cho người mới bắt đầu, dẫn đến tình trạng người học tự tham khảo rời rạc trên mạng, rồi vô tình sai lệch. Đáng buồn hơn, một số người coi ký hiệu chỉ như “ngôn ngữ hình thể” hoặc “điệu nhảy” để phục vụ giải trí, thay vì nhận thức đúng rằng đây là một ngôn ngữ hoàn chỉnh, gắn liền với bản sắc văn hóa và quyền được giao tiếp của cộng đồng người Điếc. 

Ngôn ngữ ký hiệu không phải trào lưu nhất thời

Mạng xã hội giúp NNKH trở nên không còn xa lạ nhưng nếu chỉ dừng ở mức “trend”, sự lan tỏa ấy sẽ nhanh chóng phai mờ. Điều quan trọng hơn là biến sự tò mò thành học hỏi, biến lượt xem thành sự đồng hành. Thùy Linh cũng chia sẻ: “Hiện nay, không chỉ là người nghe mà các bạn GenZ trong cộng đồng người Điếc cũng đang cố gắng hòa nhập hai cộng đồng với nhau. Trong quá trình hòa nhập ấy, ngôn ngữ ký hiệu vẫn giữ được bản sắc văn hóa riêng của người Điếc, đồng thời trở thành phương tiện giúp người nghe có thêm cách để thể hiện bản thân”.

Bên cạnh đó, từ góc nhìn của bản thân, chị Mỹ  Hòa cho rằng: "Giới trẻ - đặc biệt là Gen Z và Gen Alpha, được lớn lên trong bối cảnh công nghệ bùng nổ, vì thế có những tư duy rất đặc biệt và sáng tạo trong cách sử dụng công nghệ và mạng xã hội". Cô mong muốn những người trẻ có thể cảm nhận được nét đẹp của ngôn ngữ ký hiệu, từ đó chủ động tìm hiểu sâu hơn về văn hóa và cộng đồng người Điếc, để sự lan tỏa ngôn ngữ ký hiệu trở nên mạnh mẽ và bền vững hơn.

Như vậy, cùng với sự phát triển của công nghệ số, NNKH trở nên phổ biến hơn. Để củng cố cho chặng đường ấy, chính thế hệ GenZ là những người đắp những viên gạch giúp NNKH phát triển một cách vững chắc và lâu dài.