Giải pháp để hiểu đúng mình, chọn đúng nghề cho học sinh cuối cấp trong thời đại truyền thông số

(Sóng trẻ) - "Các bạn cần một người đặt câu hỏi, để bạn tự trả lời và tự khám phá bản thân, thay vì cho bạn những lời khuyên, khiến bạn dễ bị cuốn theo những trào lưu nghề nghiệp"

Trong thời đại truyền thông số, hàng loạt các nội dung sáo rỗng như “bảng xếp hạng ngành hot, lương cao” đầy rẫy trên mạng xã hội. Thêm vào đó, do yêu cầu bắt buộc của thời đại, các cụm từ như “khoa học công nghệ”, “kinh doanh”, “khởi nghiệp”, v.v có tần suất xuất hiện thường xuyên trên báo chí và các trang thông tin chính thống, vô hình trung gia tăng áp lực chọn nghề cho học sinh và các bậc phụ huynh. 

Đứng trước thực trạng đó, làm sao để các em học sinh hiểu đúng mình, chọn đúng nghề? Để mang đến cái nhìn đúng đắn và những giải pháp thiết thực cho các em học sinh, các bậc phụ huynh và nhà trường, chúng tôi vinh dự có cuộc trò chuyện với Thạc sĩ Lê Tuấn Anh - Chuyên gia trong lĩnh vực tư vấn hướng nghiệp.

PV: Thưa chuyên gia Lê Tuấn Anh, trong bối cảnh thông tin nghề nghiệp đang rất sôi động, thậm chí có phần nhiễu loạn, nhiều người lo ngại rằng chính truyền thông đang góp phần khiến các em học sinh chạy theo những 'ngành hot' thay vì thực sự lắng nghe bản thân. Anh nhận định thế nào về điều này?

Tôi nghĩ đây là một thực trạng rất rõ ràng. Vì truyền thông hiện nay, đặc biệt là mạng xã hội đang phóng đại những câu chuyện thành công của một số ngành nghề, nhưng lại không nói rõ về hành trình, bối cảnh và những khó khăn đi kèm. Vậy nên, các bạn học sinh trong giai đoạn đang hình thành bản sắc nghề nghiệp sẽ rất dễ bị ảnh hưởng bởi các thông tin viral, ví dụ như học IT ra trường lương 2000 đô; làm marketing thì phải năng động, sáng tạo; học ngành y sẽ có địa vị cao trong xã hội. 

Vấn đề ở đây không phải là các ngành nghề đó không tốt, mà là các bạn chọn vì người khác nói tốt, nhưng các bạn chưa hiểu bản thân mình có phù hợp hay không. Khi các bạn chỉ nhìn vào kết quả bề nổi mà thiếu đi quá trình tìm hiểu về bản thân, dù ngành đó hot đến đâu, các bạn vẫn có thể sẽ chán, bỏ cuộc giữa chừng hoặc làm việc không hiệu quả về sau.

PV: Theo anh, nguyên nhân sâu xa nào khiến các em học sinh dễ bị ảnh hưởng và chi phối bởi những nội dung định hướng nghề nghiệp nông cạn, giật gân?

Dưới góc độ tư vấn hướng nghiệp, tôi nhận thấy có hai nguyên nhân chính. Thứ nhất, các bạn thiếu kỹ năng chọn lọc thông tin. Trong thời đại internet, các bạn được tiếp xúc nhiều với các nguồn tin trên facebook, tiktok, youtube, báo mạng,... nhưng lại chưa được trang bị các kỹ năng phân tích, phản biện, chọn lọc thông tin hiệu quả. Điều đó dẫn tới việc các bạn dễ bị cuốn vào những tin tức lặp đi lặp lại nhiều lần; hoặc những thông tin được thể hiện một cách hấp dẫn, nói dễ hiểu chính là thuật ngữ “seeding” mà hiện tại chúng ta hay dùng. 

Nguyên nhân thứ hai, các bạn thiếu trải nghiệm thực tế, thiếu những lộ trình cá nhân hóa. Thực tế là có nhiều bạn học sinh chưa có cơ hội được tham gia trải nghiệm trực tiếp những nghề nghiệp mà các bạn quan tâm, thiếu cơ hội có những cuộc hội thoại sâu với những người đi trước. Các bạn thiếu một người có khả năng định hướng đúng cho các bạn, tức là họ sẽ đặt câu hỏi, để bạn tự trả lời và tự khám phá bản thân, thay vì cho bạn những lời khuyên, khiến bạn dễ bị cuốn theo những trào lưu nghề nghiệp. 

PV: Anh có thể đề xuất phương pháp để các em học sinh tìm ra ngành học và định hướng nghề nghiệp phù hợp thay vì chạy theo “trào lưu”?

Trong hướng nghiệp, có rất nhiều phương pháp khác nhau, mỗi phương pháp sẽ đạt được hiệu quả nhất định. Tôi xin phép được chia sẻ một phương pháp đơn giản và dễ nhớ nhất. Tôi gọi đó là phương pháp mô hình ba chữ C (C gắn liền với con người, cơ hội và cách thức thực hiện). 

Thứ nhất, là yếu tố con người. Các bạn cần hiểu rõ bản thân. Các bạn hãy trả lời các câu hỏi: Điểm mạnh, điểm yếu của mình là gì? Mình hứng thú với cái gì? Giá trị sống của mình trong công việc là gì? 

Thứ hai, là cơ hội. Các bạn cần có hiểu biết về thị trường hiện nay. Nghề mà các bạn hứng thú đang cần điều gì, thiếu cái gì, có triển vọng lâu dài hay không. 

Cuối cùng, là cách thực hiện. Khi các bạn đã hiểu rõ bản thân, hiểu rõ cơ hội, các bạn cần chọn cho mình một lộ trình phù hợp. Lộ trình đó có thể là học đại học, cao đẳng, học nghề, hoặc đi làm sớm, học song bằng,... Các bạn nên viết lộ trình, ý tưởng trong đầu mình một cách rõ ràng. Nếu có thể, hãy tìm kiếm cơ hội đối thoại với những người có kinh nghiệm. Nếu tốt hơn nữa, các bạn nên trải nghiệm những công việc đó, có thể thông qua một buổi quan sát nghề nghiệp, một tuần thực tập, hoặc một hoạt động câu lạc bộ.

PV: “Hiểu bản thân” là yếu tố cốt lõi và nền tảng để tìm ra ngành học phù hợp, vậy các em học sinh có thể bắt đầu từ đâu để tự khám phá và tìm hiểu chính mình, thưa anh?

Có rất nhiều cách để các bạn khám phá bản thân. Các bạn có thể bắt đầu bằng ba cách như sau. Thứ nhất, các bạn hãy viết lại nhật ký nghề nghiệp. Tức là sau mỗi hoạt động học tập hoặc ngoại khóa, các bạn hãy viết lại xem mình thích cái gì, không thích cái gì. Điều này sẽ giúp các bạn nhận ra xu hướng ứng thú của các bạn với loại công việc nào.

Thứ hai, các bạn có thể làm một số bài trắc nghiệm uy tín, ví dụ như Holland, MBTI, Disc,... Kết quả chung ở các bài trắc nghiệm cũng có thể sẽ đem lại cho bạn một số phân tích hữu ích, thể hiện bạn là người như thế nào, phù hợp với công việc gì.

Thứ ba, như tôi đã chia sẻ, các bạn hãy tìm cơ hội nói chuyện với một người có kinh nghiệm. Người này có thể là một chuyên gia hướng nghiệp, hoặc một người có kinh nghiệm trong lĩnh vực mà các bạn đang tìm hiểu. Đó là ba phương pháp tôi nghĩ các bạn có thể dễ dàng thực hiện để khám phá bản thân và hiểu mình hơn. 

PV: Xã hội nhiều thay đổi, đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình; việc một số nghề nghiệp được tô đậm trong truyền thông và chính sách hiện nay vô tình khiến học sinh, phụ huynh và nhà trường bối rối khi đưa ra lựa chọn giữa kỳ vọng xã hội và sự phù hợp cá nhân; dưới góc nhìn của một chuyên gia, anh dành lời khuyên gì cho các em học sinh, phụ huynh và nhà trường khi định hướng nghề nghiệp?

Với góc nhìn là một chuyên gia hướng nghiệp, tôi cho rằng mọi người cần nhìn nghề nghiệp như là một hành trình cá nhân hóa, thay vì là một cuộc đua theo tiêu chuẩn chung của xã hội. Với các bạn học sinh, tôi mong các bạn hiểu rằng không có con đường nào là chính xác tuyệt đối. Điều quan trọng là các bạn dám chọn, dám làm và dám linh hoạt thay đổi khi cần. Việc các bạn làm được gì quan trọng hơn việc các bạn sẽ trở thành ai. Nên các bạn hãy tập trung vào hành trình của mình. Đặc biệt, trong thời đại hiện nay, thị trường thay đổi nhanh chóng, khả nay thích ứng và điều chỉnh là rất quan trọng. 

Thứ hai, với các bậc phụ huynh. Các bậc cha mẹ thường hay đặt câu hỏi: Ngành này có ổn định không? Có kiếm được tiền không?,.. Các vị phụ huynh nên thay đổi câu hỏi thành: Con mình có thật sự hứng thú với lĩnh vực này? Con cần trang bị những gì để tiến xa hơn trong lĩnh vực này? Khi có hứng thú và được trang bị đầy đủ kỹ năng, các bạn sẽ dễ thành công hơn ở bất cứ lĩnh vực nào mà các bạn lựa chọn.

Cuối cùng, với nhà trường. Tôi nghĩ nhà trường nên tổ chức các chương trình hướng nghiệp sớm theo hình thức tương tác. Thay vì tổ chức các chương trình, hội thảo chung chung, nên tổ chức những buổi tư vấn nhỏ, các hoạt động trải nghiệm, các dự án thực tế. Khi các bạn học sinh trong trường có cơ hội tiếp cận với những chương trình mang tính tương tác như vậy sẽ giúp các bạn có nhiều cơ hội để học thêm những kiến thức, tích lũy dữ liệu nghề nghiệp trước khi ra quyết định. 

PV: Trân trọng cảm ơn chuyên gia Lê Tuấn Anh đã tham gia phỏng vấn!