Nghi thức hầu đồng: Có phải là mê tín dị đoan?

2015-01-15 11:12:39

(Sóng trẻ) - Hầu đồng được xem là nghi thức quan trọng của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam. Nó không chỉ đáp ứng nhu cầu về mặt tâm linh mà còn cả đời sống văn hóa nghệ thuật. Hầu đồng là một hiện tượng sinh hoạt tín ngưỡng – văn hóa đã và đang diễn ra một cách sống động trong đời sống người dân Việt, đặc biệt là các tỉnh thành phía Bắc. Do vậy xét trên phương diện tổng thể và bản chất hầu đồng không phải là hoạt động mê tín, dị đoan.

Một thời gian dài của thế kỷ trước, hầu đồng, hay hầu bóng cũng như chầu văn bị coi là một hoạt động mê tín dị đoạn. Sau năm 1986, chúng ta đã có những nhìn nhận lại tích cực hơn về một hoạt động hàm chứa nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, âm nhạc, nghệ thuật mang tên “hầu bóng”. Trong những năm gần đây hoạt động hầu đồng cực kỳ phát triển, chuyên nghiệp hơn, nhằm hướng đến việc hoàn thiện hồ sơ để đệ trình UNESCO công nhận nghệ thuật chầu văn là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ của nhân loại.

Các thanh đồng có thể là nam hoặc nữ

Không thể phủ nhận, rất nhiều người vẫn lợi dụng nghi thức hầu đồng để trục lợi, thể hiện hành vi mê tín, dị đoan, lừa gạt niềm tin và tiền bạc. Nhưng những gì thuộc về văn hóa nguồn cội, về tâm thức những người dân Việt thì nó vẫn sẽ mãi mãi tồn tại và phát triển. Cùng với sự phát triển của xã hội, khi nhận thức của người dân cao hơn thì tự khắc những hoạt động mê tín dị đoan kia sẽ không còn có “cửa” để tồn tại.

Trang phục màu xanh nhằm biểu thị Mẫu Thượng Ngàn

Hầu đồng thực chất là việc mô tả hiện tượng các vị thần linh giáng nhập vào thanh đồng thông qua các giá và mỗi giá lại có một vị thần linh tương ứng khác nhau. Thông thường các giá được thể hiện theo một quy luật giáng nhất định. Thánh Mẫu giáng trước, sau đó có thể đến Đức Thánh Trần, sau mới là các hàng các Quan, các Cô, các Cậu.

Thanh đồng được xem là người trực tiếp được Thánh giáng, hỗ trợ trong việc thay trang phục hay cung cấp một số vật dụng là 4 người phục vụ hoặc 2 người, nếu 4 người được gọi là Tứ trụ. Cung văn là người xướng nhạc, hát các bài chầu văn phục vụ cho Thanh đồng khi đã được giáng. Nhạc cụ chủ yếu của cung văn là đàn nguyệt, nài ra còn có trống ban, cảnh đồng, phách, thanh la,…

Hai người phục vụ thanh đồng được gọi là Nhị trụ

Có hai hình thức Thánh giáng, giáng trùm khăn và giáng mở khăn. Khi Thanh đồng giơ ngón tay khi muốn mô phỏng Thánh Mẫu giáng và bắt chéo tay để báo hiệu Mẫu đã xa giá hồi cung, tức đã thăng. Thanh đồng ra hiệu để cho người xem thông qua chủ yếu bằng các động tác và cử chỉ đó cũng là một điểm thú vị của nghi thức hầu đồng. Thánh nam giáng thì ra hiệu tay trái còn Thánh Nữ giáng thì ra hiệu tay phải. Thanh đồng sẽ thay trang phục phù hợp với vị Thánh được cho là đã giáng vào Thanh đồng.

Trang phục với các màu sắc khác nhau để phù hợp với các giá

Trong nghi thức hầu đồng ẩn chứa nhiều giá trị văn hóa tín ngưỡng. Nghi thức hầu đồng cùng với chầu văn là nơi ẩn chưa nhiều tác phẩm văn học dân gian, điệu múa truyền thống (múa đơn). Hầu bóng được nhìn nhận như một hình thức diễn xướng dân gian tổng hợp, một loại hình sân khấu tâm linh. Hầu đồng lấy phương pháp ước lệ biểu trưng làm nguyên tắc kịch thuật, lấy cách điệu hóa cao làm ngôn ngữ nhằm tái tạo lại những bóng thánh, những siêu nhiên. Do vậy, đây được xem là một loại hình sân khấu thiêng liêng,

Hai tay thanh đồng bắt chéo biểu thị Thánh đã xa giá hồi cung

Hầu đồng không phải là mê tín, dị đoan

Hầu đồng thực chất là một hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng, là một quá trình tích hợp các giá trị văn hóa nghệ thuật trong một tín ngưỡng dân gian bản địa. Trong hầu đồng chúng ta có thể nhận thấy một tinh thần yêu nước, việc tôn thờ hình tượng Nữ thông qua các Thánh Mẫu cũng như một cái nhìn mang tính vũ trụ học nguyên sơ với trời, đất, nước. Hầu đồng gắn liền với ước mong về một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc và một sức khỏe dồi dào.

Tác phẩm Video Hầu đồng - Nét đẹp văn hóa (Thực hiện: Quang Đức - Nguyễn Thơm - Vũ Văn Ninh - Loan Trần - Thúy Nga)

Hầu đồng trong giai đoạn hiện nay, vẫn giữ được nhiều nét đẹp nguyên sơ, truyền thống quý giá. Tuy nhiên ở một bộ phận nào đó, trong đó có các thanh đồng đã làm trái đi những giá trị văn hóa vốn có. Nhiều vấn đề thuộc hầu đồng và các thanh đồng, cũng như những người lợi dụng để tuyên truyền mê tín, dị đoan đang trở nên nhức nhối cần các cơ quan chức năng, báo chí và người dân chung tay giải quyết để hầu đồng trở về đúng với những gì bản chất tốt đẹp nhất.

Bài và ảnh: Quang Đức

Báo mạng điện tử K32