Vị thế việc làm của nữ giới Việt Nam - Bài 1: Bức tranh toàn cảnh lao động nữ Việt Nam hiện nay

(Sóng trẻ) - Phụ nữ Việt Nam đang gánh vác vai trò to lớn trong nền kinh tế, song những rào cản “vô hình” trong cơ hội nghề nghiệp vẫn hiện hữu. Việc thu hẹp khoảng cách giới trong việc làm không chỉ là câu chuyện của bình đẳng, mà còn là điều kiện để nâng cao năng suất và chất lượng tăng trưởng của đất nước.

Nhiều việc làm, ít vị thế: nghịch lý của lao động nữ Việt Nam

Câu chuyện việc làm của người lao động là động lực chính xoay chuyển nền kinh tế Việt Nam. Ở bất kỳ lĩnh vực nào, mỗi người lao động đều có những đóng góp nhất định, nhưng không phải ai cũng được trả công tương xứng. Sự chênh lệch ấy không chỉ xuất phát từ chức vụ hay trình độ, mà còn từ giới tính – yếu tố tác động sâu sắc đến cơ hội nghề nghiệp của phụ nữ Việt Nam.

Nghiên cứu từ Tổng cục Thống kê (GSO, 2024) chỉ ra rằng, có 62,9% phụ nữ trong độ tuổi lao động tham gia làm việc, thấp hơn 12 điểm phần trăm so với 75,2% của nam giới. Dù thuộc nhóm quốc gia có tỷ lệ lao động nữ cao trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, phần lớn việc làm của phụ nữ Việt Nam lại nằm trong khu vực phi chính thức. Đây là nhóm lao động thiếu hợp đồng, không có bảo hiểm xã hội và dễ bị tổn thương trước những biến động kinh tế. Khoảng cách giới trong lực lượng lao động vì thế vẫn duy trì suốt nhiều năm, dẫn đến gánh nặng kép giữa công việc và gia đình mà người phụ nữ Việt Nam đang phải gánh vác. 

Trong thời gian một năm, khoảng cách chênh lệch giữa lao động nữ và lao động nam giảm từ 12,3 xuống còn 11,8 điểm phần trăm. Mức giảm tuy không đáng kể nhưng lại là tín hiệu tích cực phản ánh xu hướng phụ nữ Việt Nam ngày càng tự chủ về kinh tế. Sự chuyển biến cho thấy thế hệ phụ nữ mới đang chủ động hơn trong việc tham gia thị trường lao động, không còn phụ thuộc vào kinh tế gia đình mà đi lên từ khát vọng phát triển bản thân và độc lập tài chính.

Phụ nữ Việt Nam chủ yếu làm việc trong các lĩnh vực dệt may, da giày, chế biến thực phẩm, nông nghiệp, thủy sản, giáo dục, y tế và bán lẻ. Đây là những ngành nghề đòi hỏi sự chỉn chu, tỉ mỉ và tính kiên nhẫn, nhưng lại có thu nhập bình quân trung bình hoặc tương đối thấp, năng suất lao động hạn chế và rủi ro mất việc cao khi kinh tế biến đổi, hoặc khi cắt giảm biên chế diễn ra.

Trong khi đó, ở các ngành then chốt như kỹ thuật, công nghệ thông tin, tài chính và quản lý cấp cao, nơi tỷ lệ người lao động nữ vẫn ở mức rất khiêm tốn. Theo UN Women (2024), chỉ 26% vị trí quản lý trong các doanh nghiệp Việt Nam do phụ nữ đảm nhiệm. Con số này còn "co hẹp" hơn nữa khi lên đến vị trí điều hành cao nhất – CEO, giám đốc điều hành – với chưa đến 10%.

Phụ nữ không chỉ gặp bất lợi về thu nhập ổn định, mà còn bị "đẩy ra” khỏi những vị trí mang các quyết định về chính sách nhân sự, cơ cấu lương thưởng và cơ hội thăng tiến. Khi thiếu vắng tiếng nói của phụ nữ ở địa vị cao trong nền kinh tế, việc thu hẹp khoảng cách giới trở nên khó khăn gấp bội.

Những rào cản vô hình vẫn giữ phụ nữ ở phía sau

Dựa vào báo cáo GSO quý I/2025, thu nhập bình quân tháng của lao động nam đạt 9,3–9,8 triệu đồng, trong khi nữ chỉ ở mức 7,1–8,9 triệu đồng tùy nhóm nghề. Chênh lệch tuyệt đối từ 1,5 đến 2,2 triệu đồng mỗi tháng, tương đương 20–25%. Đây là con số không hề nhỏ nếu tính theo tích lũy từng năm. 

Đặt trong bối cảnh toàn nền kinh tế với mức thu nhập trung bình 7,7 triệu đồng/tháng (2024), phần lớn thu nhập của lao động nữ Việt Nam nằm dưới ngưỡng này. Đáng chú ý, khoảng cách càng "giãn rộng" ở nhóm lao động trình độ cao. Chênh lệch thu nhập bình quân giữa nam và nữ có bằng đại học có thể lên tới gần 20%, trong khi ở nhóm lao động phổ thông chỉ khoảng 8%. Điều này phản ánh rõ sự phân tầng sâu sắc về giới tính trong các vị trí quản lý, kỹ thuật và điều hành, là những nơi phụ nữ ít có mặt nhất. "Phụ nữ không thiếu năng lực, nhưng ít có cơ hội được làm việc trong điều kiện ổn định hoặc được thăng tiến như nam giới", ILO Việt Nam 2024 nhận định thẳng thắn.

Giữa những khoảng cách giới còn tồn tại giữa người lao động Việt Nam, chúng ta cần hiểu sâu về cốt lõi nguyên nhân vì sao người lao động nữ vẫn chưa được nhận lại những điều xứng đáng. Khoảng cách giới trong việc làm không phải do một nguyên nhân riêng lẻ, mà là hệ quả của nhiều rào cản đan xen, từ định kiến xã hội đến cơ chế vận hành của thị trường lao động.

Trước hết là gánh nặng kép không được công nhận. Trong khi nam giới có thể tập trung toàn tâm toàn ý cho công việc, phụ nữ Việt Nam phải gánh vác thêm "ca làm việc thứ hai" ngay tại nhà. Khác với người phụ nữ phụ thuộc về tài chính và chỉ làm nội trợ, lao động nữ Việt Nam cần quán xuyến việc nhà, chăm con kèm theo công việc của họ. Theo ghi nhận, họ dành trung bình gấp đôi thời gian so với nam giới cho những công việc này, nhưng không hề được trả công. Đây chính là lý do khiến nhiều phụ nữ không thể làm thêm giờ, đi công tác xa, hoặc tham gia các dự án đòi hỏi thời gian linh hoạt – những yếu tố thường được coi là "chìa khóa thăng tiến" trong nhiều doanh nghiệp.

Gánh nặng kép này lại được củng cố bởi định kiến ngầm trong tuyển dụng. Không ít nhà tuyển dụng vẫn ngầm ưu tiên nam giới cho các vị trí quản lý hoặc công việc đòi hỏi sự "gắn bó lâu dài". Đối với phụ nữ, nhà tuyển dụng quan tâm tới những yếu tố về về gia đình, thường bị gắn mác "kém ổn định" do độ tuổi sinh con và chế độ thai sản. Một số doanh nghiệp thậm chí e ngại chi phí thai sản, nghỉ chăm con, hoặc lo ngại về năng suất giảm sút sau khi sinh. Những định kiến này, dù thiếu căn cứ khoa học, vẫn ăn sâu trong tư duy tuyển dụng và đánh giá năng lực.

Thêm vào đó, sự thiếu minh bạch về lương bổng khiến khoảng cách giới càng khó bị phát hiện và điều chỉnh. Theo các phân tích của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), mức độ minh bạch tiền lương tại nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn thấp, khiến khoảng cách giới trong thu nhập khó được phát hiện và điều chỉnh. Không minh bạch đồng nghĩa với việc bất bình đẳng có thể tồn tại âm thầm, kéo dài qua nhiều năm mà không bị "soi" sáng.

Cuối cùng, làn sóng chuyển đổi số đang đặt phụ nữ trước nguy cơ tụt hậu. Trong bối cảnh tự động hóa và trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh, những công việc lặp đi lặp lại – vốn chiếm tỷ trọng lớn trong các ngành mà phụ nữ tập trung – đang dần bị thay thế bởi máy móc. Tuy nhiên, phụ nữ lại ít được đầu tư đào tạo kỹ năng số và công nghệ mới, khiến họ khó chuyển đổi sang những nghề có giá trị gia tăng cao hơn. Đây không chỉ là thách thức trước mắt, mà còn là "quả bom hẹn giờ" có thể làm sâu sắc thêm bất bình đẳng giới trong tương lai gần.