Đưa di sản vào đời sống qua mô hình cà phê Kinh Bắc

(Sóng trẻ) - Giữa nhịp sống hối hả của thời đại số, cà phê - thứ thức uống gắn với nhịp sống hiện đại lại trở thành “cửa ngõ” để chạm đến văn hoá truyền thống. Không chỉ đơn thuần là chốn hẹn hò, nhiều quán cà phê ở Bắc Ninh nay được thổi hồn bằng di sản dân gian, nơi văn hoá được tái sinh trong đời sống thường nhật bằng hơi thở rất trẻ.

Bắc Ninh, vùng đất sở hữu một kho tàng di sản đồ sộ như: dân ca Quan họ, tranh Đông Hồ, nghề làm bánh phu thê, gốm Phù Lãng… lại đứng trước nguy cơ bị “đóng khung” trong bảo tàng và sân khấu lễ hội trong nhịp sống công nghiệp hóa, Giới trẻ nghe Quan họ như một ký ức xa vời, ngắm tranh Đông Hồ như món quà lưu niệm hơn là giá trị sống động. Thế nhưng, trong vài năm trở lại đây, giữa lòng thành phố Bắc Ninh đang xuất hiện một làn sóng mới, những không gian kinh doanh mang hơi thở văn hóa, nơi di sản không còn là chuyện kể xưa mà trở thành một phần của đời sống, một phần của kinh tế sáng tạo. Những quán cà phê ở Bắc Ninh đang chọn một cách rất mới để kể câu chuyện cũ: không phô trương, không giáo điều, chỉ nhẹ nhàng đưa di sản trở về đúng với nơi nó thuộc về, đó là đời sống. 

Câu chuyện của người làm cà phê 

Ở Bắc Ninh, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của mô hình F&B gắn với địa phương đã xuất hiện một mô hình kinh doanh mới: đó là áp dụng văn hoá bản địa vào mô hình cà phê. Từ những làn điệu Quan họ, sắc màu tranh Đông Hồ đến nếp sống làng quê Kinh Bắc, mỗi chi tiết đều được chọn lọc và xử lý cẩn trọng để vừa gần gũi, vừa mang hơi thở đương đại. Để làm được điều đó là sự đầu tư nghiêm túc của những người làm quán: tự mình tìm hiểu tư liệu, gặp gỡ nghệ nhân, học cách đọc hiểu phong tục địa phương, để chắt lọc tinh thần “người Kinh Bắc” - hiếu khách và tinh tế trong ứng xử. Văn hóa vì thế không chỉ hiện lên qua không gian hay thực đơn, mà thể hiện ở cách con người đối xử với nhau, ở nụ cười đón khách, trong từng cử chỉ phục vụ và câu chuyện kể bên ly cà phê.

Anh Nguyễn Anh Tuấn (1991), người sáng lập chuỗi AN Café - một trong những không gian tiên phong đưa văn hoá bản địa vào mô hình cà phê chia sẻ về ý tưởng ban đầu khi mở quán: “Tôi sinh ra và lớn lên ở Bắc Ninh, vùng đất của Quan họ, của những làng nghề truyền thống và của tinh thần hiếu khách rất đặc trưng. Khi bắt đầu làm cà phê, tôi không chỉ muốn mở một quán bán đồ uống, mà muốn kể một câu chuyện, câu chuyện về con người Kinh Bắc hiếu khách và tinh tế. AN café được tạo ra để lưu giữ và lan tỏa bản sắc ấy trong một không gian hiện đại, để những giá trị văn hoá không chỉ được nhắc lại mà được sống cùng nhịp sống hôm nay.”

Không gian quán cà phê không chỉ được trang trí cho “đẹp” mà trở thành một câu chuyện được kể bằng chất liệu văn hoá. Tại Nhẹ Café - một quán cà phê nằm trong con phố nhỏ gần trung tâm Bắc Ninh, văn hoá Kinh Bắc hiện lên một cách tinh tế trong từng chi tiết thiết kế. Từ hình ảnh mái đình được tái dựng ở khu vực trung tâm, đến những mảng tường phủ màu gỗ nâu trầm, hay những ô cửa sổ lấy cảm hứng từ kiến trúc nhà ba gian truyền thống. Không gian được giữ ở tông màu trầm ấm, vừa tạo cảm giác an yên, vừa gợi nhớ đến những buổi hát Quan họ bên sân đình xưa.

Không chỉ dừng ở kiến trúc, văn hoá còn đi vào menu và trải nghiệm. Mỗi món đồ uống đều mang những cái tên gắn với câu chuyện được lấy cảm hứng từ những chất liệu văn hoá đời thường; bánh phu thê được phục vụ như món tráng miệng, một chi tiết nhỏ nhưng gợi nhớ đến nét đẹp văn hóa trong lễ cưới truyền thống. Ngoài bánh phu thê, các quán còn sáng tạo thêm những món lấy cảm hứng từ nguyên liệu địa phương: sữa hạt sen, trà gạo nếp, soda củ kiệu. Mỗi món đồ uống được đặt tên theo một tích xưa hay câu hát Quan họ, để mỗi lần gọi món cũng là một lần khách chạm đến văn hóa Kinh Bắc.

“Vui vì văn hoá được hát lại giữa đời thường”

Mô hình kinh doanh gắn với di sản không chỉ giúp quán tạo nên bản sắc riêng, mà còn kích hoạt chuỗi giá trị địa phương. Các sản phẩm trang trí trong quán, từ tranh Đông Hồ, gốm Phù Lãng, đều được đặt mua trực tiếp từ các nghệ nhân. Nhờ đó, những làng nghề tưởng chừng im ắng lại có thêm đơn hàng, thêm động lực sáng tạo. Những nghệ nhân chính là người cảm nhận được rõ nhất sự thay đổi tích cực khi văn hoá được “đặt” vào đời sống mới. Câu chuyện ấy được chính nghệ nhân Nguyễn Hữu Đạo - người trẻ nhất làng tranh Đông Hồ xác nhận: “Văn hoá chỉ thật sự sống khi nó bước ra đời sống thường ngày. Tôi cảm thấy rất vui vì hiện giờ có nhiều quán cà phê lựa chọn đi sâu vào giá trị văn hoá truyền thống, đặc biệt là tranh Đông Hồ. Khi những hình ảnh ấy được đưa vào không gian quán cà phê, dòng tranh sẽ được quảng bá mạnh hơn và lan tỏa nhanh hơn đến các bạn trẻ”.

Những năm gần đây, nhiều bạn trẻ Bắc Ninh coi việc tham gia workshop văn hoá như một “trải nghiệm cuối tuần”. Không chỉ có workshop làm tranh Đông Hồ, các hoạt động như “Intern Quan họ”, lớp học làm gốm,..cũng thu hút rất nhiều sự tham gia. Anh Đạo kể, những buổi workshop tô màu tranh Đông Hồ tổ chức cùng quán cà phê thu hút hàng chục bạn trẻ: “Những bạn trẻ đến với workshop bằng sự háo hức và tinh thần cầu thị, chăm chú lắng nghe, đặt câu hỏi và muốn hiểu sâu hơn những điều mà tài liệu trên mạng không thể nào mang lại”. Người nghệ nhân trẻ tuổi ấy xúc động nhớ lại những bạn ở rất xa nhưng vẫn đến đúng giờ, làm việc nghiêm túc và hết mình với từng nét in. Đối với anh Đạo, chính những khoảnh khắc mộc mạc ấy khiến anh cảm thấy “vui vì văn hoá được hát lại giữa đời thường.”

Ở workshop Tranh Đông Hồ, người tham gia được trực tiếp nghe nghệ nhân giới thiệu lịch sử dòng tranh, cách người dân từng khắc gỗ, pha màu từ chất liệu tự nhiên như điệp, gấc, lá chàm, than tre…

Tại một góc nhỏ ở Bắc Ninh, không khí lớp học không nặng lý thuyết, mà được truyền tải bằng trải nghiệm và cảm xúc: có tiếng cười, tiếng hát, có cả giây phút im lặng khi ai đó chăm chú lắng nghe câu chuyện về một di sản đã hàng trăm năm tuổi. Giữa không gian ấy, người ta có cảm giác văn hoá không còn ở quá khứ, mà đang thật sự sống lại. 

Khi mỗi địa phương đều có thể kể câu chuyện riêng

Từ một mô hình cà phê, Bắc Ninh đang cho thấy tiềm năng của kinh tế sáng tạo gắn với văn hóa bản địa. Điều làm nên sức sống của những không gian này không nằm ở việc “mượn” hình ảnh di sản để trang trí, mà ở chỗ hiểu đúng và kể lại được câu chuyện của vùng đất bằng ngôn ngữ hôm nay. Khi văn hóa được khai thác bằng sự tôn trọng và sáng tạo, nó không chỉ nuôi dưỡng tâm hồn mà còn mang lại giá trị kinh tế bền vững, nơi một tách cà phê có thể khơi gợi niềm tự hào về quê hương.

Anh Tuấn chia sẻ về lý do khi có những lượt khách quay lại quán mình: “Khách tìm đến những quán cà phê này không chỉ vì đồ uống, mà bởi cảm giác được sống trong một không gian có văn hóa: chậm lại, muốn trò chuyện nhiều hơn, và thấy mình ‘được đón tiếp’ chứ không chỉ ‘được phục vụ’. Điều gây ấn tượng lại nằm ở những chi tiết rất nhỏ: tiếng nhạc dân gian hòa cùng giai điệu hiện đại, bức tranh kể chuyện dân gian Việt treo trên tường, hay món đồ thủ công lấy cảm hứng từ nguyên liệu địa phương”. Đó cũng chính là bản sắc mà những người làm quán theo đuổi: văn hóa không nằm ở vật thể trưng bày, mà ở cách con người đối xử với nhau bằng sự tinh tế và nghĩa tình đúng như cốt cách của người Kinh Bắc “trọng tình, trọng nghĩa”.

Và mô hình Bắc Ninh không chỉ là câu chuyện của một vùng đất. Huế hoàn toàn có thể kể chuyện bằng Nhã nhạc, Hội An bằng đèn lồng, Hà Nội bằng phở và văn hóa Tràng An. Mỗi địa phương đều có “vốn văn hóa” của riêng mình để khai thác.

Ở Bắc Ninh hôm nay, văn hoá dường như không còn bị tách biệt khỏi nhịp sống hiện đại. Quan họ không chỉ vang lên trong lễ hội Lim; tranh Đông Hồ không chỉ treo trong bảo tàng; và bánh phu thê - món quà tượng trưng cho tình nghĩa vợ chồng, nay trở thành điểm nhấn tinh tế trên bàn cà phê. Sự giao thoa này minh chứng cho một chân lý: Văn hoá không phải là di tích để chiêm ngưỡng, mà là mạch nguồn để nuôi dưỡng đời sống hiện tại.