Người trẻ kể chuyện xưa bằng ngôn ngữ mới: Hành trình số hóa di sản văn hóa

(Sóng trẻ) - Cùng với sự phát triển của đất nước, nhiều di sản văn hóa dần mai một. Thế nhưng, sự bùng nổ công nghệ đã mở ra hướng đi mới, giúp di sản sống lại trên không gian số. Giữa làn sóng ấy, người trẻ trở thành cầu nối sáng tạo, đưa công nghệ vào bảo tồn và lan tỏa giá trị truyền thống. Tinh thần này được nhóm sinh viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội thể hiện qua dự án “Bộ thẻ Heritage Flash XR”.

Nhóm sinh viên Sư Phạm Hà Nội kể chuyện xưa bằng ngôn ngữ mới

Từ ý tưởng được ấp ủ ngay từ năm nhất, nhóm sinh viên gồm năm thành viên học ngành Sư phạm Lịch sử chất lượng cao, khóa 72, khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã phát triển thành dự án “Bộ thẻ Heritage Flash XR”, một sáng kiến giáo dục di sản văn hóa tích hợp công nghệ thực tế ảo (AR/VR). 

Đến nay, bộ thẻ đã số hóa được 24 di sản, bao gồm di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, tư liệu, hỗn hợp và thiên nhiên, đây đều là những di sản được UNESCO ghi danh, mang giá trị toàn cầu. 

Dự án được bảo trợ bởi Quỹ Hỗ trợ bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam và tài trợ bởi Công ty Cổ phần Công nghệ giáo dục AES, đồng thời đã có một công trình nghiên cứu và hai công bố khoa học trên Tạp chí, khẳng định tính khoa học và giá trị thực tiễn.

Mỗi thẻ được tích hợp mã QR, cho phép người dùng quét để khám phá nội dung số, mang đến trải nghiệm trực quan và sinh động về các di sản văn hóa Việt Nam. Không chỉ dừng lại ở việc lưu trữ và trình bày tư liệu, dự án đã kể lại câu chuyện di sản văn hóa bằng ngôn ngữ của hình ảnh 3D, chuyển động, âm thanh và tương tác thực tế ảo. 

Thông qua công nghệ AR/VR và nền tảng số hóa dữ liệu di sản, người dùng có thể nhìn thấy, nghe và “chạm” vào không gian văn hóa ngay trên thiết bị di động của mình. 

“Bộ thẻ Heritage Flash XR” không chỉ là sản phẩm sáng tạo, mà còn trở thành “tấm vé văn hóa”, đưa di sản Việt Nam đến gần hơn với du khách trong nước và quốc tế. 

Đồng thời, dự án còn hướng tới xây dựng công cụ học tập ứng dụng trong giáo dục, hỗ trợ học sinh và giáo viên. Nhóm đã kết hợp công nghệ XR với giáo dục lịch sử, giúp bài học trở nên hấp dẫn, giảm tính hàn lâm, khơi dậy hứng thú tìm hiểu văn hóa dân tộc trong thế hệ trẻ. 

Trước những thành tựu ban đầu, “Bộ thẻ Heritage Flash XR” là minh chứng cho sự nỗ lực của người trẻ với trách nhiệm gìn giữ di sản văn hóa dân tộc trong thời đại số. Đó cũng là nguồn động lực để nhóm tiếp tục phát triển, lan tỏa những giá trị văn hóa tới các thế hệ trẻ và bạn bè quốc tế sau này.

Khi văn hóa là “điểm chạm” và người trẻ là người giữ hồn

Theo chia sẻ của anh Nguyễn Phan Minh Hiển, trưởng nhóm dự án, công nghệ số không phải là một thách thức, mà là điều kiện thuận lợi, một chất xúc tác, giúp con người đến gần hơn với không gian văn hóa số. Anh cho biết: “Không phải mọi thứ đều cần phải số hóa. Điều quan trọng là biết ứng dụng công nghệ ở mức độ phù hợp, để nó phục vụ con người và lan tỏa giá trị văn hóa một cách tự nhiên”.

Với anh, “Văn hóa là một điểm chạm và bộ thẻ cũng là một điểm chạm”, công nghệ số không làm mất đi “phần hồn” của di sản, mà là phương tiện để lan tỏa. “Bộ thẻ Heritage Flash XR” không chỉ mang tính lưu niệm, mà là “điểm chạm khởi đầu”, khơi gợi hứng thú, giúp người dùng tìm hiểu, ghi nhớ và kết nối với không gian di sản. 

Mặt khác, số hóa không đơn thuần là chuyển hình ảnh, tư liệu lên mạng. Với nhóm, đó là quá trình kể lại câu chuyện xưa bằng ngôn ngữ mới. Anh Minh Hiển chia sẻ: “Thách thức không phải đến từ thời đại số. Thách thức là làm thế nào để thay đổi mỹ quan, vẻ đẹp, cách trình bày của bộ thẻ để nó thực sự sinh động và toát lên được vẻ đẹp của từng di sản”.

Dù hành trình thực hiện dự án còn nhiều khó khăn, nhưng với anh, đó là trải nghiệm đáng quý khi được đi nhiều nơi, gặp gỡ các nghệ nhân và “sống” trong không gian di sản. Qua mỗi chuyến đi, anh càng thấm thía rằng văn hóa chính là hồn cốt của dân tộc, thể hiện qua con người, phong tục và lối sống từng vùng miền. Anh nhấn mạnh: “Người trẻ hôm nay cần tìm hiểu văn hóa một cách nghiêm túc, nhận diện đúng giá trị đích thực và có trách nhiệm gìn giữ, lan tỏa bản sắc Việt trong thời đại mới”.

Giữ hồn xưa trong hình hài mới

Theo chia sẻ của TS. Bùi Thị Như Ngọc, giảng viên khoa Tuyên Truyền, Học viện Báo chí và Tuyên truyền: “Việc số hóa di sản được coi là một hình thức, công cụ để hỗ trợ bảo tồn, phổ biến di sản, giúp lưu trữ, trưng bày và tiếp cận di sản dễ dàng hơn, chứ không thể thay thế giá trị cốt lõi, nguyên gốc của di sản văn hóa, cũng như không thể thay thế trải nghiệm thực tế và sự tương tác với di sản gốc”.

Sáng tạo trong số hóa cần dựa trên sự hiểu biết và tôn trọng văn hóa dân tộc. Người trẻ khi tham gia kể lại hay làm mới di sản phải giữ cân bằng. TS. Bùi Thị Như Ngọc bày tỏ: “Ranh giới giữa bảo tồn và thương mại hóa di sản, giữa kể lại và làm mới di sản nằm ở việc giữ gìn tính xác thực và chiều sâu giá trị, ý nghĩa của di sản khi sử dụng công nghệ số, thay vì chỉ tập trung vào sự hào nhoáng, bắt mắt, lợi nhuận hoặc trào lưu”.

Người trẻ phải không ngừng nỗ lực, trau dồi vốn hiểu biết, nhận thức của mình, đưa công nghệ vào văn hóa, nhưng bản chất giá trị văn hóa phải được gìn giữ, “tránh tình trạng biến dạng, xuyên tạc giá trị lịch sử, văn hóa của di sản để phục vụ mục đích thương mại, giải trí, cũng như giữ được giá trị gốc trong hình hài mới”, TS. Bùi Thị Như Ngọc nói.

Có thể thấy người trẻ hôm nay không đứng ngoài dòng chảy bảo tồn, mà chính là những người kiến tạo “điểm chạm” mới cho văn hóa. Khi công nghệ trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, trách nhiệm của giới trẻ không chỉ là lưu giữ, mà còn là thổi hồn sáng tạo vào di sản, để văn hóa Việt được nhìn nhận, cảm nhận và yêu lại theo cách mới, gần gũi hơn, sống động hơn.