Những cú “sốc nghề” ai cũng từng trải

(Sóng trẻ) - Phía sau nghề báo là những thử thách nghề nghiệp không tránh khỏi. Từ bỡ ngỡ, lạc lõng trong lần đầu thực tập đến những hoang mang về tương lai. Nhưng chính những va vấp ấy lại là bước đệm giúp sinh viên báo chí trưởng thành và hiểu hơn về nghề mình chọn.

Sự khác biệt giữa giảng đường và tòa soạn

Khi lựa chọn ngành học, hẳn nhiều bạn sinh viên đã mơ đến những hình ảnh lung linh của những biên tập viên, phóng viên. Thế nhưng, khi chính thức bước chân vào tòa soạn, không ít người mới thấm: phía sau là vô vàn lần va vấp, những cú chạm đầu đời khiến họ phải học lại cách đi, cách viết, và cách yêu nghề từ đầu.

Trên giảng đường, sinh viên báo chí được giao những bài tập mô phỏng: viết tin, dựng video, làm phóng sự nhóm… Mọi thứ đều diễn ra trong không gian an toàn, có thời gian chuẩn bị, được giảng viên góp ý và sửa lỗi tận tình. Chia sẻ về nguyên nhân chính khiến sinh viên báo chí “sốc nghề” khi bước ra môi trường làm việc thực tế, thạc sĩ Trần Thị Phương Lan, giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: “Ở môi trường học đường, sinh viên có thể dành trọn một ngày, thậm chí một tuần để nghiên cứu và trau chuốt một tin, bài, hay phóng sự. Nhưng bước ra khỏi cổng trường, mọi “vùng an toàn” lập tức biến mất.” 

Ở tòa soạn thật, nhịp hoạt động diễn ra nhanh hơn. Một sự kiện đột xuất xảy ra lúc 10 giờ sáng yêu cầu phóng viên phải cung cấp thông tin, phân tích, và sáng tạo nội dung dưới nhiều định dạng (bài viết, video, đồ họa) phù hợp với các nền tảng khác nhau để đăng tải trực tuyến ngay trước 12 giờ trưa cùng ngày là việc thường thấy ở nhiều cơ quan báo chí. Áp lực thông tin, cạnh tranh và deadline tính bằng giờ khiến nhiều sinh viên lần đầu đi thực tập choáng váng. Nếu sinh viên không tự trang bị cho mình kỹ năng quản lý thời gian, tư duy đa phương tiện, và khả năng làm việc dưới áp lực cao ngoài thực tế, tình trạng “sốc nghề” là điều tất yếu. 

Chia sẻ với phóng viên, Trần Thị Hoài Linh (20 tuổi, Hà Nội) - sinh viên Học viện Báo chí và tuyên truyền không khỏi bồi hồi khi nhớ về những ngày đầu đi thực tập. “Bài đầu tiên của mình bị biên tập viên sửa gần hết. Có lần gửi đề tài mà không ai duyệt, cảm giác hụt hẫng lắm”, nữ sinh nhớ lại.

Không ít sinh viên và phóng viên trẻ còn “vỡ mộng” khi chứng kiến đồng nghiệp chạy đua lượt xem, đặt tiêu đề theo xu hướng “giật gân”, hoặc “content hóa” những chủ đề vốn cần chiều sâu.

“Các bạn tưởng nghề báo là đi sự kiện, gặp người nổi tiếng, nhưng thực tế là chạy deadline, sửa bài, gỡ lỗi, cập nhật suốt ngày”,phóng viên Lê Phương Anh (Báo Dân trí) thẳng thắn chia sẻ.

Theo chị, cú sốc lớn nhất của người mới vào nghề không nằm ở khối lượng công việc, mà ở việc chạm vào sự thật phũ phàng: nghề báo không hề hào nhoáng, cũng không phải lúc nào cũng được khen ngợi hay công nhận.

Bình luận về hiện tượng này, cô Trần Thị Phương Lan, giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cho rằng đây là điều tất yếu: “Giữa môi trường đào tạo và môi trường làm nghề luôn có khoảng cách. Trên giảng đường, sinh viên được bảo vệ bởi sự hướng dẫn và thời gian, còn ngoài đời, mọi quyết định đều phải đưa ra trong áp lực và rủi ro thật”.

Sự khủng hoảng niềm tin nghề nghiệp 

Không còn ở vị thế "người gác cổng" thông tin, báo chí truyền thống giờ đây phải cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng mạng xã hội, nơi thông tin lan truyền với tốc độ chóng mặt. Thực tế này khiến không ít sinh viên báo chí cảm thấy hoang mang về tương lai.

Hoài Linh - sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chia sẻ về nỗi lo này: “Giai đoạn các cơ quan báo chí sáp nhập để tinh gọn bộ máy đồng nghĩa với việc cơ hội việc làm của báo chí sẽ hẹp đi và tỷ lệ cạnh tranh rất lớn.” Điều này khiến cô "rất hoang mang, nghi ngờ" và từng có lúc nghĩ "ra trường sẽ kiếm 1 nghề khác” 

Áp lực càng lớn hơn khi báo chí phải cạnh tranh trực tiếp với các KOLs (những người có sức ảnh hưởng), content creators (nhà sáng tạo nội dung) hay thậm chí là các công cụ AI tạo sinh. Những “đối thủ” mới này có lợi thế tốc độ, xu hướng và khả năng tiếp cận công chúng vượt trội, khiến nhiều người trẻ cảm giác nghề báo đang bị lấn át. Chị Phương Anh (báo Dân Trí) chia sẻ: “Mạng xã hội khiến ai cũng có thể viết, có thể chia sẻ thông tin. Điều đó làm nhiều bạn trẻ thấy nghề báo không còn đặc biệt như trước”. Cảm giác mông lung ấy, theo chị, không chỉ đến từ sự cạnh tranh mà còn từ sự thay đổi sâu sắc về cách công chúng tiếp nhận thông tin.

Thực tế cho thấy, mạng xã hội đã trở thành kênh thông tin chủ đạo của giới trẻ. Tin giả tràn lan và tốc độ lan truyền vượt xa khả năng kiểm chứng khiến nghề báo không còn được nhìn nhận như trước. Khi độc giả chuyển thói quen sang những nền tảng ngắn - nhanh - dễ lan tỏa, nghề báo buộc phải định vị lại vai trò và giá trị của mình. Nhiều sinh viên sắp ra trường thừa nhận cảm giác nghề mình học như đang “thu hẹp chỗ đứng”, bởi từ viết bài, sản xuất video đến bình luận…giờ đây bất cứ ai cũng có thể làm được chỉ bằng một chiếc điện thoại. 

Không chỉ người trẻ bây giờ mới gặp phải những “cú sốc”. Nhiều biên tập viên kỳ cựu nhìn nhận mỗi giai đoạn phát triển của báo chí đều có những biến động riêng: thời báo in hoang mang khi chuyển sang báo điện tử; thời báo điện tử chao đảo khi mạng xã hội bùng nổ; và giờ đây, báo chí phải đối mặt thêm với AI. “Cú sốc luôn tồn tại, nhưng chính nó buộc nghề báo đổi mới và thanh lọc”, ThS Phương Lan chia sẻ.  

Vượt qua những “cú sốc”

Cảm nhận chung của các bạn trẻ khi đối diện với “bài học đầu tiên” là “hụt hẫng và thất vọng", bởi thực tế công việc không giống như những gì họ tưởng tượng trước khi bước vào nghề. Nhiều bạn phải đối mặt với nhịp độ gấp gáp, yêu cầu khắt khe và những tình huống bất ngờ, khiến không ít người cảm thấy bỡ ngỡ và lạc lõng…

Sau khoảng thời gian thực tập tại một cơ quan báo chí, bài học kinh nghiệm quan trọng nhất mà Hoài Linh rút ra cho mình là "không có cách nào khác ngoài bản thân chủ động cả". Thay vì chờ đợi, bạn đã "chủ động đi trò chuyện với các anh chị tiền bối trong phòng, hỏi xin anh chị kinh nghiệm" và dần có được những định hướng cụ thể hơn cho bản thân. 

Phóng viên trẻ Phương Anh cũng chia sẻ rằng, nếu được quay lại, chị sẽ khuyên chính mình: “Đừng kỳ vọng nghề này sẽ mang lại ánh hào quang, mà hãy coi nó như một hành trình rèn luyện bản thân.”

Nhìn từ góc độ đào tạo, bà Lan Phương nhấn mạnh rằng trong thời đại thông tin ngày nay, vai trò của những người làm nghề chân chính lại càng quan trọng: “Xã hội càng nhiều tin giả, càng cần những người có khả năng xác minh, kể chuyện có trách nhiệm và giữ lập trường chuyên môn.” Theo bà, vấn đề nằm ở khoảng cách giữa giảng đường và tòa soạn, nơi tốc độ, áp lực và đa nền tảng đòi hỏi sinh viên phải chủ động vượt qua chính mình.  

Đặc biệt, trong bối cảnh truyền thông hiện đại, việc không hiểu và “không làm chủ được công nghệ: từ các công cụ sản xuất đa phương tiện, báo chí dữ liệu, đến ứng dụng trí tuệ nhân tạo… đồng nghĩa với việc không thể làm báo”. Cô cho rằng đây "không còn là lựa chọn mà là yêu cầu sống còn". Dù khủng hoảng là có thật, vai trò của nhà báo chân chính vẫn luôn cần thiết, nhưng họ buộc phải thích nghi và xây dựng tư duy học tập suốt đời. 

Trước những thách thức này, việc rèn luyện bản lĩnh, kỹ năng và tư duy nghề nghiệp trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sinh viên không chỉ cần nắm vững kiến thức lý thuyết, mà còn phải chủ động trải nghiệm thực tế, từ thực tập tại các tòa soạn đến tham gia các dự án báo chí đa phương tiện…Những trải nghiệm này giúp các bạn hình thành phản xạ nghề, biết cách xử lý tình huống, đồng thời xây dựng thái độ cầu thị và tinh thần tự học.

Về phía nhà trường, nhiều chuyên gia nhấn mạnh cần tăng cường tính thực tế trong giảng dạy. Việc kết hợp mô phỏng tình huống, dự án thực hành và cơ hội tham gia phòng tin, tòa soạn giúp sinh viên hiểu rõ hơn về áp lực công việc, cũng như cách phối hợp và giải quyết vấn đề trong môi trường thực tế. Đặc biệt, trước những thay đổi nhanh chóng của môi trường truyền thông số, các cơ sở đào tạo báo chí cần điều chỉnh chương trình giảng dạy, tích hợp các kỹ năng đa phương tiện, giúp sinh viên vừa củng cố kiến thức nền tảng, vừa nắm vững công cụ và phương thức truyền thông hiện đại, từ đó dễ dàng thích nghi và phát triển trong môi trường báo chí năng động.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí giữ vai trò quan trọng trong việc mở ra “sân chơi” thực tế cho sinh viên. Những cơ hội thực tập, cộng tác hay tham gia dự án thực tế không chỉ giúp các bạn tích lũy kinh nghiệm mà còn rèn luyện sự tự tin, tính chủ động và tinh thần trách nhiệm - những yếu tố then chốt giúp vượt qua cú sốc nghề đầu tiên và xây dựng nền tảng vững chắc cho con đường sự nghiệp sau này.

Nhìn chung, những “cú sốc” nghề là trải nghiệm mà bất kỳ sinh viên báo chí hay phóng viên trẻ nào cũng phải trải qua trên hành trình làm nghề của mình. Thay vì né tránh, hãy coi những cú sốc đầu tiên như những “vết trầy” cần thiết, giúp bạn nhận ra mình có thực sự muốn tiếp tục và đủ khả năng để đi tiếp hay không. Từ những va vấp ban đầu ấy, mỗi người cần chủ động trang bị kỹ năng nghề nghiệp, bản lĩnh, tư duy và thái độ đúng đắn để thích ứng với sự đổi mới của báo chí hiện đại. Chỉ khi vững vàng trước những thử thách đó, người làm báo trẻ mới có thể giữ được niềm tin, nuôi dưỡng đam mê và gắn bó với nghề bằng tinh thần trách nhiệm thực sự.