NSƯT Phạm Ngọc Dương: Cây bút trẻ làm giàu kho tàng Chèo Việt Nam

(Sóng trẻ) - Từ sân khấu Chèo rực rỡ, NSƯT Phạm Ngọc Dương đã rẽ hướng bước vào con đường biên kịch đầy thử thách. Anh không chỉ là người kể chuyện mà còn là một trong những cây bút trẻ đang mang hơi thở mới, làm giàu thêm kho tàng kịch bản Chèo đương đại. 

Không phải ngẫu nhiên mà cái tên Phạm Ngọc Dương lại gắn liền với sân diễn Chèo. Anh sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, nhưng con đường đến với ánh đèn sân khấu lại là một sự lựa chọn ở "phút thứ 89", sau bao thăng trầm của tuổi thơ cơ cực. Thế nhưng, một khi đã bén duyên, nghệ sĩ Chèo sinh năm 1980 đã chứng minh mình là một nhân tố không thể thiếu, ban đầu là ở Đoàn Chèo Hà Tây, rồi tiếp tục tỏa sáng tại Nhà hát Chèo Việt Nam.

Phạm Ngọc Dương sở hữu một giọng ca vang, khỏe, trầm ấm cùng lối diễn xuất điềm tĩnh, chững chạc. Anh có khả năng đảm nhận đa dạng các loại vai diễn, từ những nhân vật lịch sử, mẫu mực đến các vai phản diện, cá tính. Công chúng và giới chuyên môn nhớ đến anh qua hàng loạt vai diễn thành công, mang về những giải thưởng cá nhân danh giá: Huy chương Vàng cho vai Ông Toan trong vở “Nắng quái chiều hôm”, Huy chương Bạc cá nhân cho vai Trần Thủ Độ trong vở “Tình sử Thăng Long”, Huy chương Bạc cá nhân với vai Đặng Tất trong vở “Nàng thứ phi họ Đặng”,...

“Duyên nợ” với cây bút biên kịch 

Khi đứng vững trên sàn diễn, với danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú được Nhà nước phong tặng vào năm 2019, Phạm Ngọc Dương lại âm thầm rẽ bước sang một hành trình mới - biên kịch sân khấu. Đây là một khát vọng ấp ủ từ lâu, một con đường gian nan nhưng cũng đầy thú vị.

Hơn một thập kỷ lăn lộn với ánh đèn sân khấu đã không chỉ mang lại cho NSƯT Phạm Ngọc Dương những giải thưởng danh giá, mà còn kiến tạo nên một "tài sản" vô giá - khả năng thấu cảm sân khấu. Chính những năm tháng làm kép chính đã biến anh thành một biên kịch đặc biệt, một người viết hiểu rõ sân khấu cần gì và diễn viên muốn gì.

Chia sẻ về quyết định này, anh bày tỏ giản dị: "Là một nghệ sĩ, tôi đã có nhiều năm đứng trên sân khấu, được trực tiếp sống và cảm nhận từng nhân vật, từng lời ca. Tôi hiểu rõ diễn viên cần gì ở một kịch bản để họ có 'đất' diễn, để nhân vật của mình chân thật và chạm đến khán giả nhất."

Sự thuận lợi ấy không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà còn là sự đồng cảm sâu sắc với những người đồng nghiệp cùng đứng dưới ánh đèn sân khấu. "Mọi các phân đoạn trong kịch bản, khi viết tôi đều đặt tình huống là mình đang biểu diễn trong đó," anh nói. Đây chính là kim chỉ nam trong nghiệp viết của anh. Anh không phác họa một vai diễn trên giấy, mà anh tự mình bước vào vai diễn ấy, cảm nhận từng nhịp Chèo, từng khoảng lặng để biết cách tạo ra "đất diễn" tốt nhất.

Nhờ vậy, những kịch bản của anh luôn có mạch sống sinh động, tạo điều kiện thuận lợi, một "môi trường" lý tưởng để các đồng nghiệp cất lên tiếng hát, tự tin thể hiện cảm xúc. Anh ý thức được rằng, một tác giả không qua diễn xuất sẽ có nhiều bỡ ngỡ, nhưng người đã từng đứng dưới ánh đèn thì luôn biết cách viết nên những phân đoạn có "hồn”, dễ dàng lay động khán giả.

Chắp bút từ chất liệu dân gian 

Là một nghệ sĩ Chèo, NSƯT Phạm Ngọc Dương luôn xem chất liệu dân gian là mạch nguồn quan trọng nhất cho sự nghiệp sáng tác. Anh thường xuyên trở về với những câu chuyện cổ, những làn điệu truyền thống và nếp sống xưa để tìm kiếm tứ thơ, cốt truyện. Anh tâm niệm rằng: ”Viết chèo là cách dân gian hóa lịch sử để có thể gần gũi với công chúng hơn”.

Hành trình từ sân khấu rực rỡ bước vào không gian tĩnh lặng của trang viết là một sự chuyển giao đầy trăn trở đối với NSƯT Phạm Ngọc Dương. Để có thể viết những kịch bản chèo mới mà vẫn đậm hồn dân tộc, anh phải dành rất nhiều thời gian cho công việc tìm tư liệu văn hóa dân gian. Với anh, đó không chỉ là giai đoạn chuẩn bị, mà là cả một quá trình đi tìm lại ký ức văn hóa. Bởi chỉ khi hiểu đủ về cuộc sống nhân vật, anh mới có thể thổi vào họ linh hồn nghệ thuật, để họ không chỉ là hình tượng trên sân khấu Chèo, mà là người thật, sống trong lòng khán giả.

Quá trình tìm kiếm ấy không dễ dàng, khi nguồn tư liệu gốc ngày càng hiếm. Điển hình như với vở Chèo "Dấu thiêng nơi Cửa Suốt" của anh vừa tham dự trong Liên hoan Chèo toàn quốc năm nay. Anh chia sẻ rằng: “dù tài liệu về các nhân vật như Cô bé Cửa Suốt có sẵn, nhưng đa phần chỉ ghi lại rất vắn tắt, chưa đủ để làm nên một kịch bản có chiều sâu. Thế nên, anh em trong đoàn phải cùng nhau đến Đền Cô bé Cửa Suốt. Lặn lội 'tầm sư học đạo' tại vùng đất linh thiêng đó và lắng nghe câu chuyện từ người dân. Phải chắt lọc từ đủ mọi nguồn tư liệu thì mới tìm ra được những chi tiết đắt giá nhất để đưa vào vở diễn." 

Nguyên tắc bất di bất dịch của anh là sự tôn trọng tuyệt đối đối với tích cổ và công lao của nhân vật. Nhưng kịch bản phải nâng tầm câu chuyện, biến những chi tiết lịch sử, dã sử hay hình ảnh dân gian thành những hình tượng nghệ thuật trên sân khấu. Trong vai trò biên kịch, anh ghi dấu ấn qua các tác phẩm tiêu biểu như vở Chèo "Vương nữ Mê Linh", "Chuyện tình người lính", kịch bản về đề tài lịch sử "Hoàng Diệu" hay vở diễn về tình yêu và dân gian như "Chàng sĩ tử và hoa tình yêu" và "Hoàng tử đá"...

Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại ngày nay, Phạm Ngọc Dương đặc biệt dành lời khuyên tâm huyết cho thế hệ trẻ đang theo đuổi đam mê nghệ thuật Chèo. Anh nhấn mạnh: "Cuộc sống bây giờ có quá nhiều loại hình giải trí khác nhau. Người trẻ nếu quyết định theo đam mê nghệ thuật sân khấu, nhất là nghệ thuật Chèo, thì cần có một sự chuyên tâm tuyệt đối. Bạn có thể biết rất nhiều loại hình khác nhau, nhưng đối với nghệ thuật mình đang theo đuổi, mình phải chuyên sâu về nó, phải chú tâm vào nó, không để các loại hình khác làm lẫn lộn vào cái “chất Chèo” này."

Hành trình chuyển mình từ kép chèo tài năng tới cây bút biên kịch của NSƯT Phạm Ngọc Dương là minh chứng rõ nhất cho tình yêu và sự bền bỉ với nghệ thuật truyền thống. Với kinh nghiệm sân khấu và ngọn lửa đam mê, anh đã tạo nên những kịch bản mang hơi thở mới mà vẫn giữ trọn vẹn tinh hoa Chèo. Nhờ những đóng góp ấy, NSƯT Phạm Ngọc Dương không chỉ được nhớ đến như một nghệ sĩ tài hoa, mà còn là người góp phần đặt nền móng cho thế hệ biên kịch Chèo mới, tiếp tục thắp sáng ngọn lửa nghệ thuật truyền thống Việt Nam.