Sân khấu xưa, hồn chèo nay

(Sóng trẻ) - Giữa không gian phố cổ Hà Nội, một không gian sân khấu vẫn cất lên những làn điệu quen thuộc, không ánh đèn rực rỡ, không màn nhung lộng lẫy, chỉ có tiếng trống, nhị và làn điệu chèo ngân vang.

Mỗi dịp tối thứ bảy hàng tuần, sân khấu của Câu lạc bộ Chèo Thăng Long vẫn ngân vang những tiếng hát mộc mạc nhưng lại đầy hoa mỹ dưới chân Cửa Ô Quan Chưởng. Đó không chỉ đơn giản là câu chuyện có người hát - có người nghe mà sâu thẳm bên trong là tình yêu, lời giới thiệu, mong mỏi lưu giữ về loại hình nghệ thuật Chèo dân gian đặc trưng của Việt Nam từng gắn bó với quá trình phát triển lịch sử của đất nước, được truyền bá qua nhiều thế hệ.

Sinh ra trong gia đình có truyền thống theo nghề hát chèo, nghệ sĩ Vũ Thị Hậu - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Chèo Thăng Long luôn suy nghĩ làm sao để bảo tồn và phát triển loại hình nghệ thuật này giữa nhịp sống đô thị hiện đại. Khi được sự chấp thuận của chính quyền thành phố Hà Nội, chị Hậu cùng những thành viên trong đội biểu diễn chèo không giấu được vui mừng và bày tỏ:” Bản thân tôi rất mong muốn làm sao để có thể tất cả mọi khán giả đủ các lứa tuổi có thể tiếp cận gần nhất được với chèo. Hà Nội là thủ đô ngàn năm văn hiến, là nơi sản sinh và phát triển rất nhiều nghệ thuật văn hóa, Chèo là một trong số đó”.

Hơn ai hết, chị Hậu cùng những người cộng sự hiểu đây là cơ hội tốt để có thể mang chèo tới gần hơn tới quý khán giả trong nước và du khách quốc tế tới thăm Hà Nội.

Sân khấu chèo nằm ngay Cửa Ô Quan Chưởng – cổng thành cổ duy nhất còn sót lại của kinh thành Thăng Long – vốn đã là chứng nhân lịch sử. Khi trở thành nơi tổ chức các đêm diễn chèo, nơi đây như khoác thêm một tầng ý nghĩa mới: không gian di sản trong di sản. Xung quanh đây là các tuyến phố đi bộ cho người dân và du khách quốc tế. Chỉ cần một chiếc chõng gỗ chắc chắn, một ít ấm chén làm đạo cụ trang trí, một bộ loa, đánh thêm chút đèn đủ sắc màu,... sân khấu chèo mộc mạc mà lại vô cùng rạng rỡ hiện lên giữa lòng phố cổ. Gọi là sân khấu, nhưng thực chất, không gian biểu diễn của câu lạc bộ chèo Thăng Long có diện tích chỉ khoảng gần 10 mét vuông. Thế nhưng, bằng tất cả sự nhiệt tình và tâm huyết biểu diễn, những nghệ sĩ hát chèo đã thu hút được rất nhiều người “chững lại” một chút để thưởng thức, tấm tắc khen ngợi.

Anh Mã Hoàng Thanh - thành viên Trung tâm âm nhạc truyền thống Thăng Long, cho biết, dù đã biểu diễn ở nhiều nơi, nhiều sân khấu, nhưng đối với bản thân anh, khi được biểu diễn tại phố đi bộ mang lại không khí và cảm giác háo hức rất khác. “Chúng tôi lúc nào cũng mong đến cuối tuần để gặp gỡ khán giả tại đây, được biểu diễn cho nhân dân và khách quốc tế, đó là niềm vinh dự”, anh Thanh tâm sự. 

Điều đặc biệt ở sân khấu chèo tại Cửa Ô Quan Chưởng chính là khán giả. Họ không chỉ là những người lớn tuổi đã từng quen với tiếng hát chèo từ thuở nhỏ, mà còn có cả những người trẻ, khách du lịch trong và ngoài nước.

Người râu điểm bạc đến tìm lại ký ức xưa, người trẻ đến để khám phá cái hay của truyền thống, còn du khách quốc tế thì ngạc nhiên trước một loại hình nghệ thuật vừa giải trí vừa giàu tính nhân văn. Họ ngồi chen chúc trên những hàng ghế, thậm chí đứng vòng quanh, vỗ tay hòa theo nhịp phách, cười vang khi nghệ sĩ tung hứng đối thoại.

Ở đây, khán giả không chỉ là người thưởng thức mà còn là một phần của vở diễn – đúng với tinh thần chèo truyền thống “sân khấu và người xem hòa làm một”.

Ông Vũ Quý Đôn - phường Thanh Xuân, Hà Nội, tâm sự:” Tôi là người đam mê chèo từ nhỏ, khi nhắc tới chèo là gợi lên hình ảnh chiếc chiếu  và những làn điệu. Đã lâu rồi tôi mới được nghe lại những làn điệu này, thật sự rất mãn nguyện”. Bày tỏ suy nghĩ của mình, ông Đôn mong muốn nhiều chương trình tương tự nữa được chính quyền tổ chức để bảo tồn và phát triển các loại hình dân gian khác.

Các nghệ sĩ - nhiều người gắn bó cả đời với chiếu chèo - bước lên sân khấu với lối biểu diễn thủ công, chân thật, mộc mạc. Họ không chỉ là người giữ nghề mà còn là “người kể chuyện” để truyền lại cho thế hệ trẻ một di sản văn hóa phi vật thể quý báu. 

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, những loại hình nghệ thuật truyền thống như chèo đứng trước nhiều thách thức. Người trẻ dễ bị cuốn hút bởi âm nhạc hiện đại, phim ảnh nước ngoài; không gian dành cho nghệ thuật dân gian ngày càng thu hẹp. Chính vì vậy, việc tổ chức những đêm diễn chèo tại Cửa Ô Quan Chưởng không chỉ đơn thuần là hoạt động văn hóa, mà còn là hành động bảo tồn di sản đáng được công nhận và phổ biến rộng rãi.

Nhiều nghệ sĩ chia sẻ, họ không kỳ vọng chèo sẽ trở thành “mốt” hay cạnh tranh với giải trí hiện đại, nhưng mong rằng qua từng buổi diễn, công chúng - nhất là lớp trẻ - sẽ nhận ra chèo chính là một phần căn cước văn hóa của người Việt. Để gìn giữ, cần không chỉ sự tâm huyết của nghệ sĩ, mà còn sự quan tâm của chính quyền và cộng đồng.

Sân khấu chèo nơi Ô Quan Chưởng, vì vậy, không chỉ là một địa điểm biểu diễn, mà còn là một “bảo tàng sống” của nghệ thuật dân gian, nơi mỗi đêm diễn là một cuộc tái hiện ký ức và lan tỏa tinh hoa truyền thống dân tộc.