Ba thập kỷ làm nghề và nỗi trăn trở của giáo viên ngành Xiếc

(Sóng trẻ) - Trong bối cảnh ngành Xiếc Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, vẫn có những giáo viên cố gắng cống hiến, kiên trì truyền nghề và giữ lửa cho lớp người kế cận. 

Gần 30 năm gắn bó với công tác đào tạo, cô Nguyễn Thanh Hương (52 tuổi) - giáo viên chuyên sâu bộ môn Thăng bằng, Khoa Xiếc thuộc Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam. Hiện nay, ngành Xiếc đang gặp khó khăn khi nguồn tuyển đầu vào khan hiếm đến áp lực nghề nghiệp nhiều rủi ro. Giữa những thăng trầm của nghề, cô vẫn luôn là điểm tựa vững chắc, kiên trì dìu dắt, mài giũa những “viên ngọc thô” tỏa sáng trên sân khấu. 

Nhiều học trò của cô đã đạt thành tích nổi bật. Trong đó có nghệ sĩ trẻ Hồ Nguyễn Thị Thu Thủy giành Giải vàng Liên hoan Xiếc Quốc tế 2017 tại Cuba với tiết mục “Cánh chim Việt”; nghệ sĩ Thu Thủy và Bùi Hoàng Thanh Hùng đạt giải Nhì Cuộc thi Tài năng Xiếc toàn quốc 2021 với tiết mục “Nhà phố”, thể loại Đứng tay tạo hình. Trong sự nghiệp, cô Nguyễn Thanh Hương được Bộ Giáo dục và Đào tạo tặng Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp giáo dục” (năm 2021). Ngày 20/11 vừa qua, cô được Bộ Trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao & Du lịch tặng Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp Văn hoá, Thể thao và Du lịch”. 

PV: Cơ duyên nào đã đưa cô đến với nghệ thuật Xiếc và gắn bó với công việc này đến tận bây giờ?

Cô Nguyễn Thanh Hương: Sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, từ nhỏ tôi đã sớm yêu thích ca hát và thường xuyên tham gia các hoạt động văn nghệ. 

Năm tôi 10 tuổi, Trường Xiếc Việt Nam tổ chức tuyển sinh khóa 7. Theo quy định, học sinh phải đủ 11 tuổi mới được dự thi. Mẹ tôi (khi đó là giáo viên Trường Xiếc Việt Nam) và các đồng nghiệp khuyên tôi thử sức vì có nhiều con em giáo viên cùng lứa tuổi tham gia. Dù nhỏ hơn một tuổi, tôi vẫn mạnh dạn dự thi và may mắn trúng tuyển. Thời điểm đó, tôi chưa hiểu nhiều về xiếc, thậm chí chưa thực sự yêu thích bộ môn này. Nhưng nhờ sự động viên của mẹ và thầy cô, tôi dần tìm thấy niềm say mê trong quá trình luyện tập.

Sau 5 năm học tại trường, tôi được chọn sang Liên Xô đào tạo chuyên sâu, cũng là một trong 20 học viên xuất sắc của khóa được tuyển chọn. Trong quá trình học tại Trường Xiếc và Tạp kỹ Liên bang Nga (Гуцэи), tôi vinh dự nhận Giải thưởng Karandas - giải thưởng duy nhất dành cho học sinh nước ngoài, cũng là lần đầu tiên một nghệ sĩ Việt Nam được trao danh hiệu.

Sau khi tốt nghiệp, tôi được Cục Nghệ thuật Biểu diễn Xiếc của Nga mời ở lại biểu diễn với hợp đồng kéo dài 5 năm. Tuy nhiên, gần 9 năm học tập và làm việc tại nước bạn, trước mong muốn của gia đình, tôi quyết định trở về nước. Trở lại Việt Nam, tôi nhận được lời mời giảng dạy tại Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam, chuyên môn Thăng bằng. Từ năm 1996 đến nay, tôi đã gắn bó với công việc giảng dạy gần 30 năm, dành trọn tâm huyết để truyền nghề, truyền đam mê cho nhiều thế hệ nghệ sĩ xiếc trẻ.

PV: Trong quá trình giảng dạy, có trường hợp học sinh nào để lại cho cô ấn tượng sâu sắc?

Cô Nguyễn Thanh Hương: Trong quá trình tôi giảng dạy chuyên sâu về Thăng bằng và đảo ngược, có một cậu học trò từng khiến tôi vô cùng lo lắng. Chỉ còn vài tháng nữa là đến kỳ tốt nghiệp, em bất ngờ rơi vào khủng hoảng tâm lý do gặp một số vấn đề cá nhân và gia đình. Sự xao nhãng trong luyện tập khiến em có ý định bỏ học, thậm chí muốn từ bỏ nghề xiếc. 

Thời điểm đó, em ngừng tập một thời gian dài, cơ thể tăng tới 9kg. Điều này với một diễn viên xiếc chuyên về Thăng bằng và đảo ngược là vô cùng nghiêm trọng. Ngoài yếu tố thẩm mỹ, sự thay đổi cân nặng đột ngột khiến việc thực hiện các động tác gần như không thể.

Tôi đã phải dành rất nhiều thời gian để trò chuyện, phân tích, động viên và giúp em lấy lại tinh thần. May mắn là cuối cùng, em đã vượt qua được khủng hoảng, quay trở lại luyện tập chăm chỉ và hoàn thành kỳ thi tốt nghiệp với kết quả rất tốt. 

PV: Sau hơn 40 năm gắn bó với nghề, đâu là lý do khiến cô vẫn giữ được niềm đam mê và sự kiên trì trong việc giảng dạy?

Cô Nguyễn Thanh Hương: Nhìn lại chặng đường hơn 40 năm gắn bó với nghệ thuật xiếc - từ năm 1983 đến nay, và gần 30 năm giảng dạy tại Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam, tôi thấy mình đã trải qua nhiều thăng trầm. Nghề xiếc vốn rất khổ luyện, nếu người học không nỗ lực thì người dạy cũng khó có thể truyền đạt hết tâm huyết. Có những giai đoạn, tôi áp lực và mệt mỏi đến mức từng nghĩ sẽ rời bỏ nghề, nhất là khi học sinh thiếu kiên trì hoặc chưa thực sự hợp tác.

Nhưng rồi, nhờ sự động viên của đồng nghiệp và hơn hết là tình yêu dành cho nghề, tôi nhận ra mình vẫn còn “lửa”. Chính niềm đam mê, cùng mong muốn truyền nghề, truyền nhiệt huyết cho thế hệ trẻ, tôi đã vượt qua mọi khó khăn để tiếp tục bước tiếp trên con đường mình chọn.

PV: Xiếc là một nghề nguy hiểm, đòi hỏi rèn luyện thể chất khắc nghiệt. Vậy làm thế nào để giúp học sinh giữ được động lực, vượt qua nỗi sợ chấn thương, áp lực?

Cô Nguyễn Thanh Hương: Là một giáo viên xiếc, điều đầu tiên và quan trọng nhất là phải tạo được niềm tin cho học sinh. Khi các em thực hiện những động tác khó, đặc biệt là những tư thế ở độ cao lớn, sự tin tưởng vào thầy cô giúp các em yên tâm, vững vàng hơn rất nhiều.

Trong huấn luyện, tôi luôn tuân theo quy trình từ dễ đến khó, từ cơ bản đến nâng cao, từng bước giúp học sinh làm quen và làm chủ kỹ thuật. Quan trọng là phải rèn cho các em thể lực tốt, độ dẻo dai, khả năng giữ thăng bằng và tinh thần tự tin khi thực hiện những động tác có độ nguy hiểm cao.

Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần thường xuyên động viên, khích lệ tinh thần, giúp các em hiểu rằng việc sợ hãi hay gặp khó khăn là bình thường, quan trọng là biết vượt qua. Khi được hướng dẫn bài bản, học sinh sẽ dần chinh phục được nỗi sợ và tìm thấy niềm vui trong quá trình rèn luyện.

PV: Cô đánh giá thế nào về sự thay đổi của điều kiện đào tạo ngành Xiếc hiện nay?

Cô Nguyễn Thanh Hương: Ngành Xiếc hiện nay đang nhận được sự quan tâm rất lớn từ phía Nhà nước và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Trường sở hữu cơ sở vật chất khang trang, trang thiết bị tập luyện hiện đại, có thể nói là tiệm cận với các cường quốc về xiếc như Nga hay Trung Quốc. Đời sống của cán bộ giáo viên được nâng cao, khu ký túc xá cho sinh viên cũng được quy hoạch bài bản, đầy đủ tiện nghi.

Tuy nhiên, ngành Xiếc đang đối mặt với một nghịch lý: Điều kiện đào tạo tốt, nhưng đầu vào lại ngày càng khan hiếm.

Bài toán nan giải nhất hiện nay chính là công tác tuyển sinh. Tôi vẫn nhớ vài thập kỷ trước, mỗi đợt tuyển sinh tại Nhà hát Lớn Hà Nội là hàng dài người xếp hàng, tỷ lệ chọi cao. Còn bây giờ, chúng tôi phải chủ động đi tìm học trò. Cán bộ, giáo viên sẽ về các trường THCS ở vùng sâu, vùng xa, các tỉnh như Phú Thọ, Thanh Hóa... để thuyết phục và tìm kiếm hạt giống. Vất vả là vậy, số lượng tuyển được vẫn còn khiêm tốn, nhiều khi chỉ vừa đủ chỉ tiêu chứ chưa nói đến việc chọn lọc tinh hoa.

Nguyên nhân sâu xa nằm ở tâm lý e ngại của phụ huynh và học sinh về sự vất vả, tuổi nghề ngắn và tương lai bấp bênh của nghiệp diễn. Để tháo gỡ, bên cạnh việc đầu tư “phần cứng”, nhà trường cố gắng đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đưa học sinh đi giao lưu tại Trung Quốc để mở rộng cơ hội nghề nghiệp cho các em.

Xin cảm ơn những chia sẻ của cô Nguyễn Thanh Hương!