Bức ảnh lịch sử về viên phi công Mỹ đầu tiên bị bắt ở miền Bắc

(Sóng trẻ) - Trong vô vàn kỷ vật được trưng bày tại Bảo tàng Quân đội Việt Nam, có bức ảnh đen trắng luôn mang lại sự tò mò cho người xem. Bức ảnh ghi lại hình ảnh một phi công Mỹ ngồi cúi đầu. Hai tay anh ta bị trói chặt, đang ngồi trong phòng thẩm vấn của một cán bộ chỉ huy đơn vị Hải quân.

Ngày 5/8/1964, trên bầu trời thị xã Hòn Gai (nay là phường Hạ Long) tràn ngập tiếng động cơ phản lực. Đế quốc Mỹ vừa mở chiến dịch "Mũi tên xuyên" (Operation Pierce Arrow) để trả đũa cho "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ". Không khí “căng như dây đàn”, mặt đất rung chuyển bởi tiếng súng cao xạ, đại liên từ bốn phía đáp trả. Giữa lưới lửa phòng không dày đặc ấy, chiếc máy bay A-4 Skyhawk do Trung úy E. An-vơ-rét điều khiển đã bị trúng đạn và rơi xuống Vịnh Hạ Long. 

Lúc bấy giờ, nhà báo Nguyễn Công Vượng (sinh năm 1934) đang là phóng viên của Báo Quảng Ninh. Mang trong mình tinh thần của người làm báo thời chiến, ông luôn tâm niệm: "máy ảnh là vũ khí". Ngay khi trận chiến vừa ngớt, Đài Phát thanh thị xã đưa tin máy bay địch bị bắn rơi, giặc lái nhảy dù. Không một giây chần chừ, nhà báo Công Vượng cầm máy ảnh, sổ tay, sẵn sàng lao ngay ra điểm nóng để săn tư liệu.

Ông sử dụng chiếc máy ảnh Praktica. Đây là thương hiệu máy ảnh SLR (máy ảnh phản xạ ống kính đơn) trứ danh của Đông Đức, rất phổ biến trong khối xã hội chủ nghĩa thời bấy giờ. Chiếc máy nổi tiếng với sự bền bỉ, kết cấu cơ khí "nồi đồng cối đá", phù hợp với điều kiện chiến trường khắc nghiệt, ẩm ướt và đầy khói bụi. Đây là “người bạn đồng hành” đáng tin cậy, sẵn sàng cùng người phóng viên xông pha vào nơi nguy hiểm nhất.       

Cuộc săn tin của nhà báo Công Vượng không hề dễ dàng. Theo lời kể của nhà báo trên Báo Quảng Ninh ngày 4/8/2013, ông đến hiện trường đầu tiên, viên phi công đã bị đưa đi mất nên ông đành phải quay về toà soạn. Mãi đến hơn 8 giờ tối, khi ông vừa kịp ăn cơm tối, thì tin từ tòa soạn báo về: giặc lái đang bị giam giữ tại Bãi Cháy. Ông buông bát, lập tức lên chiếc xe đạp lao vào trong màn đêm, vừa đi ông vừa nghĩ: “Mỹ luôn huênh hoang về sức mạnh của Không lực Hoa Kỳ, thế nhưng kẻ mà mình sắp đối mặt lại chính là một tên giặc lái thất trận! Vậy phải cố chụp nó như thế nào cho đúng với tính chất ấy!”. Trong lúc chờ chuyến phà Bãi Cháy, ông đã chuẩn bị máy ảnh thật kỹ càng để sẵn sàng “nghênh chiến". 

Hơn 9 giờ tối, tại phòng thẩm vấn của một cán bộ chỉ huy đơn vị Hải quân ở Bãi Cháy, An-vơ-rét đang ngồi trên ghế đẩu trả lời thẩm vấn. Khi thấy máy ảnh chĩa về mình, viên phi công phản xạ rất nhanh, lập tức quay mặt đi. Thế nhưng nhà báo Công Vượng cũng là một phóng viên bản lĩnh. Ông hạ máy xuống, nhìn thẳng vào mắt viên phi công, An-vơ-rét cúi đầu, né tránh. Chỉ chờ có thế, nhà báo Công Vượng lập tức giơ máy lên, bấm liên tục ba kiểu trong chưa đầy một phút.

Sau khi trở về toà soạn, ngay trong đêm, ông và đồng nghiệp Hoàng Chí hồi hộp tráng phim, rửa ảnh. Trong 3 kiểu, họ đã chọn kiểu thứ hai, kiểu ảnh mà thần thái của An-vơ-rét được lột tả rõ nhất: nửa ngạc nhiên, lấm lét, nửa sợ hãi, khuất phục. Ngay sáng hôm sau, bức ảnh có mặt trên trang nhất Báo Quảng Ninh và Báo Nhân Dân, bên cạnh dòng tin chiến thắng.

Tác phẩm ngay lập tức gây chấn động dư luận, là bằng chứng đanh thép về việc phi công Mỹ bị bắt tại miền Bắc, đập tan hoàn toàn luận điệu tuyên truyền của đối phương rằng họ không hề bị tổn thất, đồng thời trở thành một liều thuốc tinh thần vô giá, cổ vũ quân dân cả nước quyết tâm chiến đấu. Bà Phan-di, vợ của An-vơ-rét sau khi xem bức ảnh đã quyết định ly hôn với lý do bà bị lừa dối và chồng bà đã "vào lính đi xâm lược nước khác".

Khi An-vơ-rét trở về Mỹ, mẹ ruột của ông cũng treo bức ảnh này trong nhà. Bà nói với con trai: “Con là người có tội, chứ không phải là người anh hùng như người ta ngợi ca đâu!”. Nhiều năm sau, vào tháng 3/1993, khi An-vơ-rét trở lại Việt Nam, ông đã đứng trước chính bức ảnh của mình trong bảo tàng và bật khóc.

Tấm ảnh ghi lại khoảnh khắc An-vơ-rét bị bắt là thành tựu to lớn trong sự nghiệp hơn 40 năm làm nghề của nhà báo Công Vượng, khẳng định tài năng, lòng dũng cảm và sự nhạy bén phi thường của ông. Đồng thời, chiếc máy ảnh Praktica, "người đồng hành" trung thành, cũng đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình, trở thành kỷ vật vô giá.