Báo chí trong kỷ nguyên vươn mình: Sáp nhập cơ quan báo chí - Cơ hội hay thách thức?

(Sóng trẻ) - Quá trình sáp nhập các cơ quan báo chí là nhiệm vụ được đề ra nhằm hướng tới nền báo chí tinh gọn, chuyên nghiệp và hiện đại. Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, việc hợp nhất các cơ quan báo chí cũng đặt ra không ít thách thức.

Sáp nhập - nhiệm vụ tất yếu của báo chí hiện đại

Cùng với chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của Đảng và Nhà nước, nền báo chí Việt nam cũng bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu rộng. Chủ trương này được cụ thể hóa trong Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về việc “tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”, Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đây là hai văn bản mang tính định hướng chiến lược, mở đường cho tiến trình hợp nhất, sáp nhập, quy hoạch lại hệ thống cơ quan báo chí, nhằm tạo nên nền báo chí tinh gọn, chuyên nghiệp và hiện đại.

Nếu như trước đây, mỗi tỉnh, thành phố có đến ba, bốn cơ quan báo chí khác nhau (Báo địa phương, đài Phát thanh - Truyền hình,...) thì nay, xu hướng là gộp chung các đơn vị này lại thành một đầu mối, thường trực thuộc Tỉnh ủy hoặc Ủy ban nhân dân tỉnh. Mô hình này không chỉ giảm bớt sự phân tán nguồn lực mà còn giúp các địa phương tạo ra trung tâm truyền thông đa phương tiện, đủ sức sản xuất tin, bài cho nhiều nền tảng khác nhau, đáp ứng yêu cầu truyền thông trong thời đại số.

Thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ được đề ra, nhiều địa phương đã đi đầu trong quá trình sáp nhập báo chí. Tỉnh Quảng Ninh là đơn vị tiên phong khi năm 2019 đã hợp nhất Báo Quảng Ninh, Đài Phát thanh - Truyền hình Quảng Ninh và Cổng thông tin điện tử tỉnh thành Trung tâm Truyền thông Quảng Ninh. Đây được xem như một mô hình được đánh giá chuẩn kiểu mẫu. Sau đó, hàng loạt các tỉnh, thành phố khác như Hải Phòng, Lào Cai, Đồng Tháp...  cũng tiến hành hợp nhất, triển khai mô hình tương tự. 

Từ góc nhìn chuyên môn, ông Tưởng Chí Cường - Phó Trưởng phòng Chuyên đề, Báo Tin tức và Dân tộc (TTXVN) nhận định: “Tinh gọn để hướng tới chuyên nghiệp và hiện đại, hiệu quả công việc chắc chắn sẽ được cải thiện. Vậy nên xu hướng sáp nhập báo chí trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số là hướng đi tất yếu trong bối cảnh hiện nay”. Nhận định này phản ánh đúng bản chất quá trình sáp nhập, không chỉ đơn thuần là hợp nhất về mặt hành chính mà còn là tái tổ chức hoạt động, thay đổi mô hình sản xuất nội dung, ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi số toàn diện.

Quá trình sáp nhập báo chí còn nhiều chông gai

Quá trình sáp nhập và tái cấu trúc hệ thống báo chí là bước đi tất yếu trong tiến trình tinh gọn bộ máy, song trên thực tế, quá trình này cũng đặt ra các khó khăn và thách thức. Nhiều vấn đề phát sinh trong cả giai đoạn hợp nhất ban đầu lẫn trong quá trình vận hành.

Thách thức đầu tiên nằm ở vấn đề nhân sự và văn hóa tòa soạn. Khi nhiều cơ quan báo chí với đặc thù, phong cách làm việc và văn hóa nghề nghiệp khác nhau được hợp nhất, việc tổ chức lại bộ máy, phân công nhiệm vụ và định hình cơ cấu mới trở nên phức tạp. Một số cơ quan sau khi sáp nhập xuất hiện tình trạng đội ngũ phóng viên, nhà báo phải kiêm nhiều đầu việc cùng một lúc, chưa đào tạo kịp để đáp ứng yêu cầu làm báo hội tụ. Văn hóa tòa soạn, vốn được hình thành qua nhiều năm, nay cần được “hòa hợp” để vận hành hiệu quả trong mô hình mới, song điều này đòi hỏi thời gian và cách quản trị khoa học.

Ngoài vấn đề về con người, thách thức còn đến từ nguy cơ mất bản sắc và tính đặc thù của từng ấn phẩm. Mỗi tờ báo thường có giọng điệu, đối tượng độc giả và định hướng nội dung riêng. Khi hợp nhất, nếu không có chiến lược hợp lý sẽ dễ dẫn đến tình trạng nội dung bị dàn trải, mất chiều sâu hoặc trùng lặp. Một số báo, tạp chí sau khi sáp nhập với cơ quan báo chí lớn bị giảm bớt chuyên mục đặc thù, làm giảm tính phong phú của hệ thống báo chí. Nếu sáp nhập chỉ tập trung vào khía cạnh hành chính mà không tính đến “bản sắc nội dung”, báo chí sẽ rất dễ mất đi tính đa dạng.

Vấn đề chính sách nhân sự và đảm bảo an sinh nghề nghiệp cũng là trở ngại trong quá trình sáp nhập. Khi hợp nhất, việc tinh giản biên chế là không thể tránh khỏi. Thế nhưng chính sách hỗ trợ, chuyển đổi vị trí còn chưa đồng bộ. Một số địa phương, việc bố trí cán bộ lãnh đạo còn chưa hợp lý, ảnh hưởng đến sự ổn định nội bộ và chất lượng công việc. Đồng thời, chế độ đãi ngộ cho phóng viên làm việc trong môi trường đa nền tảng vẫn chưa tương xứng với khối lượng và yêu cầu công việc, khiến nhiều người lựa chọn rời nghề hoặc chuyển qua lĩnh vực khác.

Cuối cùng, thách thức về tư duy làm báo trong môi trường hợp nhất cũng là vấn đề đáng chú ý. Ông Tưởng Chí Cường nhận định, khó khăn lớn nhất không nằm ở việc hợp nhất cơ quan, mà ở việc chuyển đổi tư duy từ “báo riêng lẻ” sang “báo hội tụ, đa nền tảng”. Trong môi trường mới, người làm báo không chỉ viết, mà còn phải biết dựng video, thiết kế đồ họa, quản lý nội dung số, tương tác mạng xã hội. Tuy nhiên, không phải ai cũng sẵn sàng thay đổi, và nhiều phóng viên vẫn quen với lối làm báo truyền thống. Việc chưa đồng bộ trong đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng số khiến sự chuyển đổi này diễn ra chậm hơn kỳ vọng.

Như vậy, quá trình sáp nhập báo chí hiện nay tuy đạt được những kết quả nhất định về tinh gọn đầu mối, nhưng vẫn đang đối diện với nhiều thách thức. Những khó khăn này nếu không được giải quyết đồng bộ và khoa học sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu xây dựng nền báo chí Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, nhân văn như tinh thần mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Nghị quyết 18 mở ra nhiều cơ hội mới

Mặc dù tồn tại nhiều khó khăn, song sáp nhập vẫn mở ra nhiều cơ hội để tái cấu trúc một cách thực chất. Nhiều ý kiến lo ngại đây chỉ là biện pháp hành chính, nhưng ông Tưởng Chí Cường cho rằng thực tế không phải vậy. 

Ông Cường phân tích: “Nếu hiểu theo nghĩa đen thì nhiều người nghĩ rằng việc sáp nhập là biện pháp hành chính nhưng thực tế diễn ra theo hướng thực chất và hiệu quả hơn rất nhiều. Sau một thời gian ngắn thực hiện sáp nhập và sắp xếp lại nhân sự, hiệu quả công việc đã được cải thiện rõ rệt, tình trạng chênh lệch khối lượng công việc giữa các cán bộ gần như được khắc phục".

Cơ hội rõ nét nhất là việc tinh gọn đầu mối và tiết kiệm chi phí vận hành. Khi các cơ quan báo chí cùng chủ quản hợp nhất, các khâu trùng lặp trong bộ máy, nhân sự, hạ tầng sẽ được cắt giảm, giúp tiết kiệm ngân sách hàng tỷ đồng mỗi năm. 

Điển hình là một số địa phương đã sáp nhập cơ quan báo chí và đài Phát thanh - Truyền hình để hình thành cơ quan truyền thông tổng hợp vừa giảm đầu mối hành chính, vừa thống nhất chiến lược nội dung. Vào tháng 4/2025, tỉnh Hà Tĩnh là một trong những địa phương đã thực hiện hợp nhất Báo Hà Tĩnh và Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Tĩnh thành một cơ quan truyền thông duy nhất, lấy tên là Báo Hà Tĩnh. 

Cụ thể, sau hợp nhất, tổ chức bộ máy Báo Hà Tĩnh gồm: Tổng Biên tập và các Phó Tổng Biên tập và tám đầu mối cấp phòng, đã giảm năm đầu mối cấp phòng so với trước khi thực hiện sáp nhập. Việc cắt giảm các khâu quản lý trung gian trùng lặp, các vị trí lãnh đạo phòng ban và chi phí hành chính đi kèm không chỉ giúp bộ máy hoạt động tập trung, hiệu quả hơn mà còn được kỳ vọng sẽ tiết kiệm ngân sách đáng kể cho vận hành. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy, khi các cơ quan báo chí cùng một chủ quản đang dàn trải nhân sự, phòng ban, hạ tầng được hợp nhất, các khâu trùng lặp sẽ được loại bỏ, mang lại lợi ích kép về hiệu suất và tài chính. 

Bên cạnh đó, sáp nhập cũng được xem là bước chuyển mình tất yếu để báo chí Việt Nam tiến gần hơn với mô hình hiện đại, chuyên nghiệp. Ông Cường nhấn mạnh, đây là giải pháp hiệu quả để tận dụng lợi thế, phát huy điểm mạnh của từng loại hình báo chí, đáp ứng yêu cầu mới. Trong bối cảnh công nghệ 4.0 phát triển mạnh và lượng phát hành báo in giảm mạnh do độc giả chuyển sang nền tảng trực tuyến, việc hợp nhất là cần thiết để thích ứng. 

Quan trọng hơn, việc tinh gọn bộ máy và tối ưu hóa nguồn lực đã tạo điều kiện tiên quyết để mở rộng quy mô tòa soạn số. Đây mới chính là cơ hội lớn nhất. Thay vì nhiều đơn vị nhỏ lẻ, manh mún, việc sáp nhập cho phép hình thành những newsroom (phòng tin tức) hiện đại. Tại đây, mọi hoạt động xuất bản được điều phối trong một quy trình thống nhất, dữ liệu độc giả được chia sẻ và khai thác hiệu quả, hạ tầng công nghệ được dùng chung và đầu tư tập trung.

Mô hình “tòa soạn hội tụ” (multi-platform newsroom) này cho phép một cơ quan báo chí sản xuất nội dung đồng nhất và xuyên suốt trên nhiều nền tảng: từ báo in, báo điện tử, mạng xã hội, podcast, đến video ngắn. Đây là bước đi quan trọng để báo chí Việt Nam tiệm cận các xu hướng quốc tế như làm báo dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI trong biên tập, cá nhân hóa nội dung và phân tích hành vi độc giả

“Tinh gọn bộ máy không có nghĩa thu hẹp tầm ảnh hưởng. Ngược lại, khi tòa soạn biết tận dụng công nghệ, đẩy mạnh đa nền tảng và khai thác dữ liệu lớn, báo chí sẽ có sức cạnh tranh tốt hơn rất nhiều. Nhà báo nào chủ động học hỏi kỹ năng số thì sẽ không bao giờ bị bỏ lại”, ông Cường đánh giá. 

Sáp nhập nhưng không hòa tan

Việc sáp nhập, sắp xếp lại là cơ hội để báo chí chuyển mình. Tuy nhiên, để vượt qua thách thức, biến thách thức thành cơ hội tái cấu trúc thực chất đòi hỏi những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, trong đó yếu tố con người được xem là then chốt.

Chia sẻ về giải pháp để phát triển bền vững sau sáp nhập, ông Tưởng Chí Cường cho rằng việc đầu tiên cần làm là quan tâm đến đội ngũ nhà báo. Để mỗi cơ quan báo chí mạnh hơn, mỗi người làm báo tự tin hơn, yêu, đam mê và nhiệt huyết với nghề nghiệp của mình hơn, cần có cơ chế, chính sách bảo đảm quyền lợi cho cơ quan báo chí, những người làm báo cũng như chính sách đầu tư nguồn lực. 

Chính sách nhân sự vì thế phải minh bạch, tạo điều kiện để mỗi người làm báo được trao quyền, được đào tạo và có cơ hội phát triển. Việc “cắt - gộp - tinh giản” chỉ thực sự có ý nghĩa khi đi cùng với nâng cấp năng lực của từng cá nhân. Ông Cường nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một đội ngũ “vừa hồng vừa chuyên”, vừa có đạo đức nghề nghiệp, vừa có năng lực tác nghiệp trong môi trường số: “Nếu mỗi cơ quan báo chí sau sáp nhập chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đó sẽ là cơ hội để tòa soạn theo kịp xu thế hiện đại, nâng cao tính chủ động và kỹ năng của nhà báo.”

Ở cấp độ tổ chức, sáp nhập phải đi liền với xác định nhiệm vụ trọng tâm và tái thiết kế quy trình sản xuất. Những phần việc trùng lặp cần được tinh giản để dành nguồn lực cho sản phẩm báo chí có chiều sâu, có bản quyền và có giá trị xã hội. Đây cũng là lý do ông Cường đề xuất đẩy mạnh ứng dụng AI và dữ liệu lớn vào quá trình tác nghiệp: từ gợi ý nội dung, phân tích hành vi độc giả, tối ưu hóa tiêu đề, tự động hóa khâu hậu kỳ, cho tới xây dựng tòa soạn hội tụ sản xuất đồng thời nhiều định dạng. Theo ông, AI không làm mất đi vai trò nhà báo, mà giúp họ tập trung vào phần việc đòi hỏi tư duy, bản lĩnh và sáng tạo. “Nếu mỗi nhà báo biết ứng dụng công nghệ vào công việc thì chắc chắn hiệu quả sẽ cao hơn rất nhiều”, ông nói.

Điều quan trọng hơn hết là không để quá trình sáp nhập làm phai mờ bản sắc báo chí. Mỗi tòa soạn sau hợp nhất phải gìn giữ những giá trị cốt lõi, đồng thời tái định vị nội dung để tránh đồng nhất hóa và đảm bảo sự đa dạng của tiếng nói báo chí. Đó là cách duy nhất để tinh gọn mà không thu hẹp tầm ảnh hưởng. Sáp nhập không đồng nghĩa với mất đi sức mạnh. Đây là cơ hội để báo chí giữ vững vai trò định hướng và phát triển kinh tế báo chí bền vững hơn.

Khi làm tốt những điều này, việc tinh gọn bộ máy sẽ không đồng nghĩa với thu hẹp tầm ảnh hưởng. Ngược lại, đó là cơ hội để báo chí tiếp tục giữ vững vai trò định hướng, song song phát triển kinh tế báo chí vững mạnh và bền vững hơn.