Để bài ca của cá voi được lắng nghe

"Những nhà làm phim, những nhà khoa học đang mải miết kiếm tìm một chú cá voi. Họ biết họ đang phải tìm ai, nhưng lại không biết đích xác chú cá đó thuộc loài nào. Có thể là cá voi xanh, nhưng cũng có thể là cá voi lưng xám, hoặc là một con lai của cả hai. Chưa một ai từng nhìn thấy nó, dù cho một số ít người đã nghe được âm thanh của chú cá voi này trong hơn 20 năm qua. Và chắc hẳn, còn nhiều người nữa trên thế giới chưa từng nghe bài ca của chú cá voi cô đơn, nhưng họ đã được biết về câu chuyện. Đây chính là niềm cảm hứng để những khúc ca, những bài thơ và tiểu thuyết ra đời – kể về chú cá được gọi là 'cá voi cô đơn nhất hành tinh'. 

Câu chuyện bắt đầu từ những năm cuối của thập niên 80, khi hải quân Hoa Kỳ cung cấp cho những nhà nghiên cứu cá voi các bản ghi âm bằng ống nghe dưới nước của quân đội, vốn được dùng để thu lại âm thanh của tàu ngầm ở Bắc Thái Bình Dương. Bản ghi âm cũng đã lưu lại tiếng kêu của loài cá voi không răng khi chúng cất tiếng ca vang xa hàng trăm dặm dưới biển để tìm kiếm những người bạn.

Năm 1989, William Watkins của Viện Hải dương học Woods Hole bắt đầu nghiên cứu kỹ càng những bản ghi âm và ông sớm nhận ra một điều bất thường. Đa số những con cá voi xanh và cá voi lưng xám có tiếng kêu đạt tần số 17-18 Hz. Chúng giao tiếp bằng hạ âm, lý tưởng để có thể vang xa trong không gian mênh mông dưới mặt nước. Nhưng lại có một chú cá voi duy trì giọng ca cao hơn hẳn, 52 Hz.  

Từ năm 1992, khi lực lượng hải quân cung cấp nhiều bản ghi âm hơn, Watkins và nhóm của ông đã tìm hiểu sâu hơn nữa về chú cá voi 52 Hz, dõi theo chuyển động của nó ở Bắc Thái Bình Dương trong thời kỳ tìm bạn. Năm 2004, họ viết một bài trên Deep Sea Research, trong đó có nói giọng ca độc nhất của chú cá voi khiến người ta dễ dàng hơn trong việc lập biểu đồ di chuyển của nó. 'Rất khó để nắm được một tín hiệu trong lòng biển mà lại không nhìn thấy con vật', Mary-Ann Daher – một người của nhóm nghiên cứu giải thích, 'Bởi vì nếu những loài vật khác phát ra âm thanh ở cùng tần số, bạn sẽ không chắc được liệu đây có phải là cá thể mình cần tìm. Nhưng chú cá voi này, chúng tôi luôn có thể nhận ra được chú, với tần số 52 Hz ấy'.

Nhưng đây không phải là lý do khiến nghiên cứu trở nên nổi tiếng. Điều gì đã làm giới truyền thông phải lựa chọn một bài viết còn chưa rõ ràng (trên một tạp chí cũng chẳng có độ chắc chắn tuyệt đối) để đưa tới công chúng? Vì độc giả sẽ bất ngờ trước ý tưởng được đưa ra: có một chú cá voi đang bơi mải miết trong lòng đại dương, cất lên bài ca tìm bạn ở một tần số hoàn toàn khác biệt không có loài cá voi nào sử dụng. Và vì thế, chú sẽ không bao giờ nhận được phản hồi.

Chú cá voi cô đơn nhất hành tinh đã ra đời như thế. 

Watkins mất vì ung thư vào thời điểm bài báo được phát hành. Daher trở thành người trả lời các câu hỏi thay cho vị trí của ông – và điều đó khiến bà phải giải quyết cơn lũ thắc mắc không ngờ tới từ báo giới. 'CNN, rồi BBC nữa… thật đáng sợ', bà cười, 'Tôi rất không thoải mái khi nói về nghiên cứu của một người khác. Tôi chỉ là một trợ lý của Tiến sĩ Watkins… Ôi lạy Chúa, nếu như ông ấy biết người ta chú ý tới sự kiện này tới vậy, hẳn ông sẽ mất hết tinh thầ'.

Khi nói về chú cá voi, Daher cho biết: 'Chúng ta không có hình ảnh nào cả. Chúng tôi không biết nó thuộc loài nào, cũng không biết nó có bị dị tật gì không. Nhưng rõ ràng là chú cá này khỏe mạnh. Nó đã tồn tại suốt từng ấy năm. Nó có một mình không ư? Tôi không biết. Người ta thích tưởng tượng rằng chú cá voi đang ở nài kia, cô độc bơi, cứ hát mà không ai nghe cả. Nhưng tôi không thể nói thế được'. Dù vậy, công chúng vẫn không ngừng lại. 'Tôi nhận được đủ loại email, một vài bức rất cảm động, thật sự…', bà nói, 'Sẽ rất đau lòng khi đọc chúng, những bức thư thắc mắc vì sao tôi không thể làm gì đó cho chú cá voi. Chúng ta, loài người, vốn mềm lòng và hay quan tâm như vậy đấy'."