Giá trị bền vững trong tín ngưỡng thờ Thành hoàng của người Việt ở Đồng bằng Bắc bộ

(Sóng trẻ) - Giữa bối cảnh làng quê đồng bằng Bắc bộ đang thay đổi từng ngày với quá trình đô thị hóa và xây dựng nông thôn mới, tín ngưỡng thờ Thành hoàng vẫn được duy trì nguyên vẹn, thể hiện sức sống mãnh liệt của đạo Hiếu và tinh thần cố kết cộng đồng trong văn hóa làng Việt.

Đồng bằng Bắc bộ là vùng đất lưu giữ nhiều lớp trầm tích văn hóa Việt Nam. Qua hàng nghìn năm hình thành và phát triển, cộng đồng cư dân nơi đây đã tạo dựng đời sống văn hóa tinh thần phong phú, trong đó tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng chiếm vị trí đặc biệt. Dù xã hội thay đổi, tín ngưỡng này vẫn được gìn giữ và phát huy, minh chứng cho giá trị bền vững trong tâm thức người Việt.

Đình làng: "Trái tim" của đời sống cộng đồng

Tín ngưỡng thờ Thành hoàng là một nét đặc trưng của làng xã Việt Nam. Gần như mỗi làng đều có đình, đền hay miếu để thờ thần. Thành hoàng được coi là biểu tượng thiêng liêng, là vị thần bản mệnh của cộng đồng dân cư, gắn liền với niềm tin, sự tri ân và niềm tự hào của dân làng. Đây là sự giao thoa giữa tín ngưỡng thờ con người và tín ngưỡng sùng bái thần linh, phản ánh sâu sắc tâm hồn người Việt.

Trong cấu trúc làng Việt, đình làng giữ vai trò trung tâm của đời sống cộng đồng. Đình vừa là nơi thờ Thành hoàng, vừa là không gian sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, đồng thời đảm nhiệm chức năng hành chính, tư pháp, thậm chí là nơi hội họp, vui chơi của dân làng. Việc thờ cúng Thành hoàng được duy trì thường xuyên với những nghi thức như thắp hương, dâng lễ vào ngày Sóc, Vọng, Tết Nguyên đán hay các dịp trọng đại của làng. 

Đặc biệt, ngày húy và ngày đản của Thành hoàng được tổ chức long trọng với lễ tế và lễ rước. Đây là dịp người dân tưởng nhớ công đức của thần, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, dân làng được bình an. Phần lễ thể hiện lòng tôn kính và biết ơn, còn phần hội mang lại không khí vui tươi, đoàn kết với các trò chơi dân gian, hội thi, diễn xướng dân gian tái hiện công trạng của thần linh.

Sợi dây gắn kết đạo lý và tinh thần đoàn kết

Giá trị lớn nhất của tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng chính là bồi đắp ý thức biết ơn đối với những người có công với làng xã. Thành hoàng thường là người lập làng, dạy nghề, đánh giặc cứu dân hay giúp đỡ dân làng trong hoạn nạn. Việc thờ phụng Thành hoàng thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, là sự tôn vinh các bậc tiền nhân ở tầm cộng đồng. 

Ông Nguyễn Văn Đán (75 tuổi) - chủ trì lâu năm của đình làng Phú Hậu chia sẻ rằng: “ “Đình làng đã gắn bó với tôi cả cuộc đời. Từ khi còn nhỏ, tôi đã theo các cụ đi lễ, đi rước, rồi dần hiểu ra rằng Thành hoàng là biểu tượng của lòng biết ơn và sự gắn bó giữa con người với quê hương. Mỗi dịp lễ hội, cả làng cùng nhau chuẩn bị, người lo lễ, người lo hội, ai cũng vui vẻ, đoàn kết. Tôi thấy, dù cuộc sống bây giờ hiện đại hơn, nhưng bà con vẫn giữ được cái nếp ấy,  nếp sống nghĩa tình, tôn kính tổ tiên và quý trọng cội nguồn.”

Bên cạnh đó, tín ngưỡng thờ Thành hoàng còn góp phần duy trì luật lệ và nếp sống của làng xã. Trong tâm thức người dân, Thành hoàng là vị thần tối linh, chứng giám mọi việc trong làng, bảo hộ cho dân làng khỏe mạnh, làm ăn phát đạt. Vì thế, thờ Thành hoàng cũng là cách người dân thể hiện sự tôn trọng trật tự, phong tục và gia phong. Trước khi tổ chức hội làng hay các sự kiện quan trọng, dân làng luôn làm lễ xin phép thần linh, thể hiện ý thức cộng đồng và tinh thần kỷ cương.

Tín ngưỡng này còn là sợi dây gắn kết cộng đồng, nuôi dưỡng tinh thần đoàn kết và ý thức “nhân quần”. Mỗi người trong làng đều chung niềm tin vào sự che chở của thần, từ đó hình thành sự đồng lòng, tương trợ trong cuộc sống. Thành hoàng vừa là biểu tượng tâm linh, vừa là “người chứng” cho mọi hành động, giúp duy trì đạo đức, củng cố niềm tin vào điều thiện. Dưới thời phong kiến, việc nhà nước phong sắc cho các vị Thành hoàng mang ý nghĩa khơi dậy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng, góp phần quản lý xã hội từ cơ sở.

Tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng của người Việt ở đồng bằng Bắc bộ là nơi hội tụ những giá trị nhân văn sâu sắc. Lòng biết ơn, đạo Hiếu, sự hướng thiện và tinh thần cộng đồng.Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng vẫn bền bỉ tồn tại trong đời sống tinh thần của người Việt ở đồng bằng Bắc bộ. Chính sự bền vững ấy đã góp phần gìn giữ bản sắc Việt, tạo nên sức mạnh văn hóa vững chắc trong quá trình hội nhập và phát triển hôm nay.