Phóng viên ảnh Mạnh Quân - Kỳ II: “Sống với nghề bằng sự tử tế thì nghề sẽ trả lại cho mình bằng sự tử tế”

(Sóng trẻ) - Từ một nhà thiết kế đồ họa rẽ ngang sang nghề báo, phóng viên ảnh Mạnh Quân đã bước vào những “điểm nóng” của đời sống xã hội với chiếc máy ảnh như một chứng nhân. Với anh, mỗi cú bấm máy không chỉ để lưu lại khoảnh khắc, mà còn để kể một câu chuyện chân thực, giàu cảm xúc và có trách nhiệm với công chúng.

PV: Trong đợt tác nghiệp tại tâm dịch COVID-19, anh có thể chia sẻ về cảm xúc cá nhân khi phải chụp ảnh những người đang chịu đựng nỗi đau hoặc sự chia ly không? Anh làm thế nào để giữ được sự khách quan và sự tỉnh táo của người làm nghề khi đứng trước những cảnh tượng đau thương, mất mát?

Phóng viên Mạnh Quân: Tôi nhớ mãi lần tác nghiệp cùng đồng nghiệp tại khu điều trị bệnh nhân COVID-19 của Bệnh viện Đại học Y Hà Nội. Chỉ trong khoảng 30 phút, chúng tôi đã chứng kiến một bệnh nhân nặng, đang thở máy, trút hơi thở cuối cùng. Khoảnh khắc đó khiến tôi lặng đi. Đó không còn là một “sự kiện” để ghi nhận nữa, mà là giây phút một con người rời khỏi thế giới này. Cảm xúc ấy đến bây giờ tôi vẫn không quên.

Trong những ngày tác nghiệp ở tâm dịch, tôi nhìn thấy nhiều nỗi đau, sự chia ly, những giọt nước mắt và cả sự kiệt sức của đội ngũ y bác sĩ. Nhưng là phóng viên ảnh, tôi ý thức rằng mình không được để cảm xúc chi phối. Tôi phải giữ sự tỉnh táo để ghi lại những khoảnh khắc chân thực, nhưng vẫn đảm bảo tính nhân văn trong từng khuôn hình.

Với tôi thời điểm đó, ghi nhận hình không phải để gây sợ hãi, mà để nhắc chúng ta biết trân trọng sự sống. Vì vậy, thay vì tìm những hình ảnh gây sốc, tôi chọn lưu lại những khoảnh khắc có giá trị lay động: ánh mắt, cái nắm tay, sự nỗ lực cuối cùng. Đó là cách tôi giữ được sự chuyên nghiệp, và cũng là cách tôi tôn trọng những người đang ở trong bức ảnh.

PV: Khoảnh khắc nào tại Lễ kỷ niệm, diễu binh, diễu hành A80 để lại ấn tượng cảm xúc mạnh mẽ nhất đối với cá nhân anh?

Phóng viên Mạnh Quân: Với tôi, việc được tham gia tác nghiệp trong một sự kiện trọng đại của đất nước như A80 là một dấu mốc đáng nhớ trong sự nghiệp. Dù ở mỗi vị trí khác nhau khi tác nghiệp, tôi đều có những cảm xúc và ấn tượng riêng. Tôi không chọn ra một khoảnh khắc cụ thể, bởi có quá nhiều hình ảnh đẹp và giàu ý nghĩa trong suốt những ngày diễn ra sự kiện.

Điều khiến tôi nhớ mãi và ấn tượng sâu sắc nhất chính là hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng xuất hiện ở khắp mọi nơi. Chưa bao giờ tôi thấy quốc kỳ hiện diện dày đặc và rực rỡ đến vậy. Hình ảnh ấy khiến tôi hiểu rõ hơn tinh thần yêu nước của đồng bào ta luôn hiện hữu, mạnh mẽ và đầy xúc động.

Khoảnh khắc ấy làm tôi nhớ đến câu hát: “Ta đi trong muôn ánh sao vàng rừng cờ tung bay.…” Và ngay lập tức, tôi đã chọn câu hát đó làm nhan đề cho một bài báo của mình. Đối với tôi, đó không chỉ là hình ảnh đẹp trong một sự kiện lớn, mà là trải nghiệm đáng nhớ, là cảm xúc tự hào rất riêng mà tôi may mắn được trực tiếp ghi lại.

Anh đã phải vượt qua những thử thách đặc thù nào khi tác nghiệp trực tiếp tại khu vực Quảng trường Ba Đình hoặc các tuyến đường diễu hành? 

Phóng viên Mạnh Quân: Với một sự kiện trọng đại như A80, thách thức lớn nhất đối với phóng viên ảnh chính là việc đảm bảo tác nghiệp trong điều kiện an ninh được siết chặt ở mức cao nhất. Ở Quảng trường Ba Đình hay trên các tuyến đường diễu hành, mỗi khu vực đều có nhiều vòng kiểm soát và phóng viên phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định di chuyển, vị trí đứng cũng như thời gian hoạt động.

Bên cạnh đó, thời tiết trong những ngày diễn ra A80 cũng là một thử thách . Mưa to, mưa rào, nắng gắt chúng tôi đều gặp phải. Nhưng với chúng tôi, dù thời tiết ra sao cũng phải giữ tinh thần sẵn sàng, bởi không phải lúc nào cũng có cơ hội tác nghiệp trong một sự kiện mang tính lịch sử như vậy.

Một khó khăn nữa là việc tìm được vị trí ghi hình phù hợp. Hàng trăm phóng viên trong và ngoài nước cùng có mặt, nên để có được góc máy ưng ý, nhiều khi chúng tôi phải đến trước hiện trường 6-7 tiếng, chuẩn bị và giữ chỗ từ rất sớm. Có khi chỉ cần lệch một vị trí vài mét, bức ảnh đã không còn giữ được bố cục và cảm xúc mà mình mong muốn, nhưng chính những khó khăn đó cũng làm cho công việc trở nên ý nghĩa hơn. Bởi mỗi khoảnh khắc mình ghi được không chỉ là một bức ảnh, mà là chứng tích sống động của lịch sử.

Trong quá trình tác nghiệp A80, anh có gặp gỡ hay ghi lại câu chuyện xúc động nào về người dân, chiến sĩ hoặc cựu chiến binh theo dõi đại lễ không?

Phóng viên Mạnh Quân: Hàng nghìn khoảnh khắc tại A80 đến giờ vẫn còn in sâu trong tôi. Tôi nhớ hình ảnh bà con ngồi ken kín hai bên đường từ đêm tới sáng để chờ xem đoàn diễu binh, hình ảnh những cựu chiến binh đứng lặng, hướng ánh mắt đầy tự hào và truyền lại niềm tin vào thế hệ đi sau, hay từng bước chân của các lực lượng diễu binh đi đều tăm tắp, trang nghiêm và mạnh mẽ. Những khoảnh khắc đó, tôi tin rằng, không chỉ tôi mà bất kỳ ai có mặt ở đó đều sẽ không thể quên.

Tôi đã đi bộ suốt dọc các tuyến đường diễu hành, hòa mình vào dòng cảm xúc của người dân và thực sự cảm nhận được không khí của một “ngày hội yêu nước”. Dù là lúc trời còn tối mờ hay khi nắng đã lên, tinh thần của người dân vẫn tràn đầy. Những lời ca về Bác Hồ, về Tổ quốc, về những năm tháng đấu tranh gian khổ vang lên liên tục như một nhịp kết nối giữa các thế hệ.

Đó là lúc tôi hiểu rõ hơn: tình yêu nước không chỉ nằm trong nghi lễ, trong hình ảnh diễu binh, mà nó hiện hữu trong ánh mắt, giọng hát, nụ cười và cả sự chờ đợi bền bỉ của  con người Việt Nam trong ngày hôm ấy.

Trong những sự kiện lớn, hàng trăm phóng viên ảnh cùng tác nghiệp. Làm thế nào để anh tạo ra được góc nhìn riêng, độc đáo, tránh sự trùng lặp với đồng nghiệp?

Phóng viên Mạnh Quân: Đây là câu hỏi mà bất kỳ phóng viên ảnh nào cũng phải tự trả lời trước mỗi “trận đánh” lớn. Chúng tôi vẫn hay đùa với nhau rằng: “Chụp ảnh bằng cái miệng". Nghe có trêu vui nhưng thực ra đó là điều rất nghiêm túc.

Trước khi đặt chân đến hiện trường, tôi thường hình dung trước bối cảnh, dự đoán những khoảnh khắc có thể xảy ra và lên các phương án dự phòng. Việc chuẩn bị tư duy từ trước giúp tôi không bị chìm trong sự hỗn độn của một sự kiện lớn.

Khi đã có mặt tại hiện trường, điều quan trọng nhất đối với tôi là quan sát. Chính khả năng quan sát tạo nên sự khác biệt giữa các phóng viên ảnh. Cùng đứng ở một vị trí, cùng giơ máy lên, nhưng mỗi người sẽ cảm nhận khoảnh khắc theo một cách khác. Góc nhìn riêng không đến từ việc đứng ở chỗ lạ, mà đến từ việc nhìn thấy điều đặc biệt trong những điều tưởng như quen thuộc.

Khi mình kiên nhẫn quan sát để tìm ra cái khác, cái mới, thì bức ảnh không chỉ là một sản phẩm ghi nhận sự kiện, mà còn là dấu ấn cá nhân của người cầm máy. Và khi làm được điều đó, tôi cảm thấy xứng đáng với nỗ lực của mình.

Anh có thể chia sẻ về một "khoảnh khắc hậu trường" đáng nhớ của êkíp trong những ngày căng thẳng tác nghiệp sự kiện không?

Phóng viên Mạnh Quân: Có rất nhiều kỷ niệm hậu trường mà đến bây giờ mỗi khi nhắc lại, tôi và anh em trong êkíp vẫn thấy như vừa mới diễn ra hôm qua. Từ những ngày đầu theo chân các lực lượng tập luyện, chúng tôi đã có mặt ngoài thao trường từ sáng sớm, giữa nền nhiệt có lúc lên đến hơn 50 độ. Có khi chỉ đứng yên thôi mà áo đã ướt đẫm, nhưng ai cũng cố gắng, vì hiểu rằng những hình ảnh này là một phần không thể thiếu để kể lại câu chuyện phía sau ngày lễ.

Rồi có những đêm, cả đội bắt đầu di chuyển từ 12 giờ khuya tới điểm tác nghiệp dù sự kiện diễn ra vào 6h30 sáng. Không phải vì quá xa, mà vì lo tắc đường, lo cấm lưu thông, lo nếu chậm một chút thôi là sẽ mất vị trí đẹp mà mình đã chuẩn bị trong đầu từ rất lâu. Đến nơi, chúng tôi chỉ trải tạm một miếng bạt nhỏ, ngồi tựa vào nhau chợp mắt một lát, rồi lại bật dậy khi trời chuyển sáng và bắt đầu ngày mới.

Những khoảnh khắc đó không ồn ào, không xuất hiện trên mặt báo, nhưng chính là điều gắn kết anh em cùng nghề. Chúng tôi không chỉ là những người cầm máy, mà là những người được chứng kiến lịch sử từ phía sau ống kính.

Trong sự nghiệp làm báo của mình, câu nói hay nguyên tắc nào mà anh luôn giữ làm kim chỉ nam?

Phóng viên Mạnh Quân: Trong những năm làm nghề, tôi may mắn được học hỏi từ nhiều anh chị đi trước. Và có một câu nói từ một người anh đến giờ tôi vẫn luôn nhớ: “Làm báo từ sự tử tế. Mình sống với nghề bằng sự tử tế thì nghề sẽ trả lại cho mình bằng sự tử tế, và cơ hội sẽ tự tìm đến”.

Lúc đầu tôi chỉ nghe và ghi nhớ, nhưng càng làm, càng đi nhiều, tiếp xúc với nhiều hoàn cảnh khác nhau, tôi càng thấm. Nghề báo có những lúc mình đứng trước đau thương, mất mát, hoặc những tình huống rất nhạy cảm. Chỉ cần mình thiếu đi một chút nhân văn, thiếu đi sự tôn trọng đối với nhân vật và câu chuyện, thì bức ảnh có thể vẫn đẹp nhưng không còn giá trị. Đó là điều giúp tôi đi vững với nghề, và cũng là điều tôi tin sẽ tiếp tục dẫn dắt tôi trong những năm tháng tới.

Lời khuyên của anh dành cho những bạn trẻ đang muốn theo đuổi con đường phóng viên ảnh thời sự dấn thân là gì, đặc biệt là về cách rèn luyện "con mắt" của người làm ảnh báo chí?

Phóng viên Mạnh Quân: Tôi vẫn hay nói điều này với các bạn trẻ: đừng chỉ nhìn vào những bức ảnh đã xuất hiện trên báo hay những bức ảnh lung linh trên mạng xã hội. Hãy tìm hiểu phía sau chúng, vì sao tác giả có mặt ở đó, vì sao họ có cơ hội để tạo ra những khuôn hình ấy. Nghề phóng viên ảnh hoàn toàn không phải chỉ là “bấm máy” và có những khoảnh khắc đẹp. Nó là sự đánh đổi rất nhiều thứ: thời gian, sức khỏe, và đôi khi là cả sự an toàn của bản thân.

Muốn theo nghề, trước hết phải nghiêm túc. Nếu bạn chỉ “thích” thôi thì chưa đủ. “Thích” là cảm xúc nhất thời, nhưng “đam mê” mới là thứ khiến bạn tiếp tục đứng giữa mưa nắng, giữa những khoảnh khắc căng thẳng nhất, vẫn không rời máy ảnh.

Rèn luyện “con mắt” trong nghề này không có con đường tắt. Nó đến từ việc đi thật nhiều, quan sát thật nhiều, tự đặt câu hỏi về câu chuyện đằng sau mỗi khung hình. Hãy học cách quan từ đời sống thực chứ không chỉ từ tài liệu. Mỗi ngày một chút, sự nhạy cảm hình ảnh và trực giác nghề nghiệp sẽ tự khắc hình thành. 

Nếu thực sự đam mê, không sợ khó, không ngại khổ, hãy bước tiếp. Còn nếu chỉ dừng ở việc “thấy hay hay muốn thử” thì hãy suy nghĩ kỹ.

Cảm ơn những chia sẻ của anh!