Tiến sĩ, chuyên gia Tâm lý Phạm Thục Oanh: “Giá trị của phụ nữ không nằm ở việc làm hài lòng người khác”

(Sóng trẻ) - Giữa nhịp sống hiện đại, nhiều phụ nữ đang mắc kẹt trong cuộc đua để trở nên “hoàn hảo”. Sau những nụ cười tưởng chừng hạnh phúc, không ít người đang kiệt sức mà không dám nói ra. Tiến sĩ, chuyên gia Tâm lý Phạm Thục Oanh cho rằng, đã đến lúc phụ nữ học cách sống trọn vẹn với chính mình, thay vì cố gắng trở nên hoàn hảo.

Trong cuộc trò chuyện cùng Sóng Trẻ, Tiến sĩ, chuyên gia Tâm lý Phạm Thục Oanh đã chia sẻ góc nhìn sâu sắc về “áp lực phải hoàn hảo” mà nhiều phụ nữ hiện đại đang đối mặt. Bà phân tích những nguyên nhân ẩn sau hiện tượng này, đồng thời đưa ra những gợi ý giúp phụ nữ vượt qua và tìm lại sự cân bằng, hạnh phúc thực sự trong cuộc sống.

PV: Thưa Tiến sĩ, gần đây cụm từ “áp lực phải hoàn hảo” được nhắc đến rất nhiều khi nói về phụ nữ hiện đại. Ở góc nhìn của một chuyên gia tâm lý, bà nhìn nhận như thế nào về áp lực này?

Thực ra, đây là một vấn đề mà tôi gặp rất thường xuyên trong các buổi tham vấn và trị liệu gần đây. Không chỉ ở các bạn trẻ, mà cả những người phụ nữ đã lập gia đình, đặc biệt là các bà mẹ. Họ rơi vào vòng xoáy của việc phải “giỏi toàn diện”: vừa phải thành công trong công việc, kiếm được nhiều tiền; vừa phải chu toàn việc nhà, chăm sóc con cái; lại vừa phải luôn xinh đẹp với làn da không tì vết, thân hình hoàn mỹ.

Khoảng 15-20 năm trước, câu chuyện về áp lực hoàn hảo ở phụ nữ không được nhắc nhiều như bây giờ. Khi đó, hình ảnh người phụ nữ chủ yếu gắn với vai trò trong gia đình. Còn hiện nay, phạm vi ấy đã mở rộng sang cả công việc, ngoại hình, cách ứng xử, thậm chí là cả hình ảnh trên mạng xã hội. Chính sự đòi hỏi  ngày một cao khiến nhiều người rơi vào cảm giác hoài nghi bản thân, luôn nghĩ mình không đủ tốt, dù thực tế họ đã nỗ lực rất nhiều.

Vấn đề là không ai có thể làm được tất cả cùng lúc. Tôi nghĩ đây là một kỳ vọng phi thực tế. Thế nhưng, điều này lại hiện hữu mỗi ngày và ngày càng rõ rệt trong đời sống của phụ nữ hiện đại. Ta có thể thấy một thực tế đáng lo ngại là chưa bao giờ các vấn đề sức khỏe tinh thần của phụ nữ nói riêng và của cộng đồng nói chung lại gia tăng mạnh mẽ như hiện nay.

PV: Theo bà, đâu là nguyên nhân sâu xa khiến phụ nữ ngày nay phải gồng mình chạy theo sự hoàn hảo?

Trước hết, tôi nghĩ điều này bắt nguồn từ sự chi phối của những chuẩn mực xã hội, định khuôn về giới. Ông bà ta có câu: “Phụ nữ là phong thủy của gia đình” hay “Đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm”. Trước đây, phụ nữ được đòi hỏi là người biết hy sinh, chăm sóc gia đình, chu toàn việc nhà, là người chịu trách nhiệm cho hạnh phúc và cảm xúc của gia đình. Xã hội ngày nay lại đòi hỏi họ phải giỏi giang, độc lập, xinh đẹp. Vấn đề là hai hệ chuẩn mực này không thay thế cho nhau, mà lại cộng dồn lên nhau. Phụ nữ không chỉ không được giảm tải vai trò cũ mà còn phải gánh thêm vai trò mới, tạo nên “áp lực kép” đè nặng lên vai người phụ nữ.

Thứ hai, sự tác động của mạng xã hội cũng là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến vấn đề này. Hiện nay, người ta rất hay chia sẻ những hình ảnh về một cuộc sống lý tưởng lên mạng xã hội. Và vô tình, khi nhìn vào những hình ảnh đó thông qua màn hình nhỏ của điện thoại, chúng ta lại lấy đó làm tiêu chuẩn để so sánh và đánh giá chính mình. Nhưng thực ra, những gì xuất hiện trên mạng xã hội chỉ là một phần rất nhỏ trong cuộc sống của họ. Đó chỉ là những thứ mà người ta muốn cho mình thấy. Bao giờ nó cũng sẽ có mảng sáng và mảng tối, chỉ là ta không nhìn thấy hết. 

Nếu như chúng ta cứ đồng nhất với những hình mẫu không thật, chúng ta sẽ cảm thấy mình thất bại. Mình không đủ tốt. Mình không đủ giỏi. Mình không đủ đẹp. Đây là một sự so sánh xã hội rất khập khiễng, nhưng lại là cái bẫy mà nhiều người vô tình rơi vào. Khi cứ mãi so đo với những tiêu chuẩn ảo đó, ta càng tạo thêm áp lực cho chính mình. 

Thứ ba, chính chủ nghĩa hoàn hảo đã khiến nhiều phụ nữ tự tạo áp lực cho mình. Tôi không dám gọi đây là chủ nghĩa hoàn hảo độc hại, nhưng rõ ràng đó là một dạng kỳ vọng quá mức mà xã hội đặt lên vai phụ nữ và chính phụ nữ tự đặt lên vai mình. Ngoài ra còn có các nguyên nhân khác như xu hướng đề cao giá trị vật chất và sự thiếu chia sẻ trong gia đình,...

Tôi nghĩ tất cả những điều này đều bắt nguồn từ một điểm: phụ nữ chưa thực sự nhìn nhận rõ giá trị của chính mình. Chúng ta luôn tự hỏi: “Người khác nghĩ gì về mình? Mình có đủ tốt trong mắt họ không?” Và khi quá bận tâm đến ánh nhìn của người khác, ta dần quên mất việc lắng nghe chính mình. 

Khi phụ nữ đặt kỳ vọng quá cao mà không nhìn lại xem mình đang có gì, cần gì, họ vô tình tự tạo áp lực cho chính mình. Họ không đủ tình yêu thương, cũng không đủ sự chấp nhận đối với bản thân. Và đó mới là nguyên nhân sâu xa khiến nhiều người phụ nữ rơi vào vòng xoáy của “sự hoàn hảo”.

PV: Vậy thưa chuyên gia, điều này ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe tinh thần, thể chất, các mối quan hệ và sự phát triển cá nhân của phụ nữ?

Trước hết là về sức khỏe tinh thần, tôi thấy tình trạng “burn-out” (kiệt sức), rối loạn lo âu và trầm cảm ở phụ nữ đang gia tăng rõ rệt so với trước đây. Những căng thẳng tích tụ mỗi ngày giống như giọt nước tràn ly, dần bào mòn năng lượng sống của họ. Khi liên tục so sánh bản thân với những hình mẫu hoàn hảo và không đạt được những tiêu chuẩn phi thực tế, phụ nữ dễ rơi vào cảm giác tự ti, suy giảm lòng tự trọng. Cái cảm giác mình “không đủ tốt” ngày càng lớn khiến họ hoài nghi và thất vọng chính mình. 

Về mặt thể chất, những áp lực tinh thần kéo dài sẽ tác động lên toàn bộ cơ thể, từ hệ thần kinh, tim mạch đến nội tiết, tiêu hóa và miễn dịch. Căng thẳng mãn tính khiến cơ thể tiết nhiều hormone stress làm tăng nguy cơ mất ngủ, suy giảm trí nhớ, rối loạn tiêu hóa, rối loạn nội tiết, suy yếu hệ miễn dịch. Lâu dần, những tổn thương tích tụ ấy có thể dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như đột quỵ, đau tim, ung thư vú, ung thư tuyến giáp. Ngoài ra, nó còn gây rối loạn hormone, làm ảnh hưởng đến làn da và khiến nhan sắc đi xuống.

Tổn thương do áp lực không chỉ dừng lại ở đó. Khi tinh thần kiệt quệ, năng lượng sống của người phụ nữ cũng dần cạn kiệt, kéo theo những rạn nứt trong các mối quan hệ xung quanh. Sự mệt mỏi khiến họ dễ cáu gắt, mất kiên nhẫn, không còn đủ bình tĩnh để lắng nghe hay thấu hiểu. Hôn nhân vì thế thiếu đi sự kết nối, còn mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái cũng dần trở nên xa cách. 

PV: Vậy theo Tiến sĩ, đâu là lối thoát cho những người phụ nữ đang mắc kẹt trong cuộc đua “hoàn hảo” này?

Tôi nghĩ trước hết phụ nữ cần học cách hiểu chính mình. Hiểu để biết mình đang có gì, đang thiếu gì và để xác định rõ những giá trị và mục tiêu sống mà mình thực sự cần. Khi ta thấu hiểu bản thân, ta sẽ biết cách quản lý năng lượng bên trong và làm sao để hài hòa với mọi thứ trong cuộc sống. Thay vì cố gắng hoàn hảo mọi thứ cùng lúc, hãy lựa chọn một mục tiêu mà mình muốn làm trọn vẹn trong giai đoạn này. Chúng ta lựa chọn, chúng ta sống, chúng ta hành động theo những giá trị mà chúng ta mong muốn.

Tiếp theo, hãy tử tế với chính mình và chấp nhận sự không hoàn hảo, nhất là khi ta mắc lỗi, bị phê bình hoặc bị người khác chối bỏ. Nó giống như câu chuyện con cáo và chùm nho vậy. Cáo không với tới nho liền bảo “nho xanh lắm”.

Nhưng thật ra đâu phải nho không ngon , chỉ là nho ở trên giàn còn cáo ở dưới đất. Cáo không ăn được thì cáo bảo nho xanh. Một ngày nào đó, sẽ có con đủ khả năng leo lên và nói: “Quả nho này thật tuyệt.” Cáo không ăn được nhưng không vì thế mà nó phải làm sập giàn, cắt dây để rơi xuống đất. Tức là khi hiểu được chính mình, chúng ta sẽ biết cách đặt giá trị của chúng ta ở môi trường phù hợp. 

Chấp nhận rằng mình có thể mắc sai lầm, rằng không ai là hoàn hảo, và điều đó hoàn toàn bình thường. Đó là sự tử tế đầu tiên mà chúng ta có thể dành cho chính mình.

Học cách nói “không”, tức là biết xây dựng ranh giới cá nhân. Hãy đặt ranh giới rõ ràng cho công việc, cho gia đình và các mối quan hệ. Mối quan hệ nào, cuộc gặp nào, hay việc làm nào khiến chúng ta rời xa mục tiêu mình đang hướng tới, làm ảnh hưởng tiêu cực đến năng lượng của mình, hãy mạnh dạn từ chối. 

Hãy trao cho người khác sự tin tưởng. Sự ám ảnh về “hoàn hảo” không chỉ khiến phụ nữ tự gây áp lực cho mình, mà đôi khi còn khiến họ đòi hỏi sự hoàn hảo ở người khác. Nhiều người phụ nữ luôn ôm đồm mọi việc chỉ vì sợ người khác không làm đúng ý mình. Nhưng nếu cứ như vậy, chúng ta vô tình trở thành người kiểm soát cuộc đời của người khác. Thực ra, gốc rễ của sự kiểm soát là nỗi sợ – sợ sai lầm, sợ bị đánh giá. Ta sợ người khác nghĩ mình không đủ tốt, nên cố gắng làm thay, lo thay, nghĩ thay cho tất cả. Khi ta trao quyền và chia sẻ nguồn lực, ta không chỉ giải phóng bản thân khỏi gánh nặng kiểm soát, mà còn giúp người khác trưởng thành hơn. 

Cuối cùng, hãy ưu tiên chính mình. Hãy cho phép bản thân thời gian để nghỉ ngơi, thư giãn, làm điều mình thích. Và nhớ là, đừng cố gắng mạnh mẽ một mình. Khi thấy mệt, hãy chia sẻ với người thân, bạn bè, hoặc tìm đến chuyên gia tâm lý. Chúng ta không cần phải tự gánh vác mọi thứ. Đôi khi, chỉ cần một cái ôm, một cuộc nói chuyện thôi cũng đủ giúp mình nhẹ nhõm hơn rất nhiều.

PV: Cuối cùng, nếu chỉ được gửi một lời nhắn đến những người phụ nữ đang kiệt trong hành trình tìm kiếm sự hoàn hảo để họ có thể tìm thấy niềm vui và hạnh phúc thực sự, bà sẽ nói gì?

Hãy hướng tới sự đủ đầy, chứ không phải hoàn hảo. Mỗi ngày, chỉ cần mình tốt hơn một chút so với hôm qua là được rồi. Có hôm mệt mỏi cũng chẳng sao cả, miễn là mình vẫn đang thay đổi, vẫn đang đi lên. Ai trong chúng ta cũng đều đang tốt lên từng ngày, chỉ cần tin vào điều đó, tin vào năng lực và giá trị của chính mình. 

Đơn giản vậy thôi, nhưng đó mới chính là chìa khóa để ta tìm thấy niềm vui và hạnh phúc thực sự.

Trân trọng cảm ơn bà!