Đại học và không đại học: Đâu là hướng đi giúp người trẻ thành công trong nghề nghiệp

(Sóng trẻ) - Từ lâu, tấm bằng đại học vẫn được coi như “tấm vé thông hành” để bước vào đời. Nhưng trong một thế giới việc làm thay đổi từng ngày, không ít người trẻ chọn rẽ hướng, đi làm sớm, khởi nghiệp hoặc theo đuổi kỹ năng thực chiến. Có người học giỏi, ra trường với tấm bằng loại ưu nhưng vẫn chật vật tìm việc; cũng có người chưa từng bước chân vào giảng đường đại học lại gây dựng được sự nghiệp riêng. Liệu con đường nào mới thực sự dẫn tới thành công?

Hai lối rẽ, hai hành trình: Khi bằng cấp không còn là “chiếc chìa khóa” duy nhất
Ra trường với tấm bằng “Giỏi” của Đại học Kiểm sát Hà Nội, đạt giải Học sinh giỏi Quốc gia môn Địa lý hai năm liền, Vi Thị Mai Trang (2001) từng là niềm tự hào của gia đình và trường lớp. Nhưng hành trình sau khi tốt nghiệp lại không suôn sẻ như những gì Trang từng hình dung.

Mai Trang có 4 năm học tập tại trường Đại học Kiểm sát Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp đại học, cô đã đấu tranh rất nhiều giữa việc tiếp tục ở lại Hà Nội để tìm điều mình thực sự muốn hay ôn thi công chức để theo ngành Kiểm sát - hướng đi mà phần lớn bạn bè và gia đình kỳ vọng vì mang lại sự ổn định lâu dài.

Khi ra trường, Mai Trang quyết định rẽ hướng sang lĩnh vực Marketing và làm việc trong mảng này kể từ sau tốt nghiệp đến giữa năm 2025. Cô cho rằng lựa chọn trái ngành có thể sẽ tốt hơn, giúp thực hiện hóa được mục tiêu mua nhà Hà Nội và bám trụ tại đất thủ đô. Bên cạnh đó, Trang vẫn tiếp tục học thêm các khóa học khác nhau để trau dồi kiến thức về lĩnh vực này. 

Tuy nhiên, lựa chọn trái ngành bước đầu vẫn chưa thực sự suôn sẻ trong hành trình tìm kiếm điều gì phù hợp với bản thân Mai Trang. Cô lại một lần nữa quyết định tạm ngưng lại và dành thời gian để hiểu rõ mình thực sự cần gì. Với Trang, việc hiểu mình rất quan trọng. Thay vì nhìn ra bên ngoài theo xu hướng của số đông, việc tìm ra đam mê thực sự của bản thân mới giúp bạn bám trụ trước khó khăn đầu tiên trong nghề.

Dù tấm bằng đại học không phải thứ giúp Mai Trang hiểu rõ bản thân, cũng không phải định hướng hiện tại, nhưng cô vẫn đánh giá nó có nhiều giá trị. Quãng thời gian học đại học vẫn là nền tảng quý giá để Mai Trang học được “cách học”, rèn luyện tư duy logic, phản biện và khả năng thích nghi. Dù không làm trong ngành luật nhưng những kỹ năng tích lũy được từ khi học đại học đã giúp Mai Trang rất nhiều trong công việc hiện tại.

Ở một hướng đi hoàn toàn khác, Nguyễn Trọng Nghĩa, một photographer sinh năm 2004 tại Yên Bái lại tìm thấy hướng đi của mình ngay từ khi còn học cấp 3. Ý định khởi nghiệp đã nhen nhóm trong lòng cậu bé có niềm đam mê nhiếp ảnh từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Nghĩa không lựa chọn học đại học mà bắt đầu tìm hiểu, trau dồi kỹ năng nhiếp ảnh của mình và đi theo tiếng gọi của đam mê. “Trước đó, tôi từng bán trà sữa, bán giày, mở local brand, rồi nhảy hiphop. Nhưng khi cầm máy ảnh, tôi biết mình đã tìm được thứ mình muốn gắn bó”, Nghĩa chia sẻ lại khoảnh khắc khiến anh nhận ra đam mê nhiếp ảnh của mình. Và chàng trai trẻ được mọi người biết đến nhiều hơn khi chia sẻ các video hậu trường chụp ảnh và sản phẩm nhiếp ảnh của mình lên mạng xã hội.

Khác với nhiều nhiếp ảnh gia khác, Trọng Nghĩa không qua bất kỳ trường lớp đào tạo nhiếp ảnh nào. Cậu tự học chụp ảnh qua YouTube, tự mày mò, không ngại thử sức mỗi khi có cơ hội để tích lũy kinh nghiệm. Sau 5 năm, “Kỷ yếu OKLA” - Studio do Nghĩa sáng lập hiện là địa chỉ chụp kỷ yếu nổi tiếng ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc. Đồng thời anh còn sở hữu kênh TikTok hơn 60.000 lượt theo dõi và tài khoản Instagram hơn 30.000 người theo dõi, chuyên chia sẻ kỹ thuật chụp ảnh và hậu trường các buổi chụp của mình.

Với Nghĩa, không học đại học không có nghĩa là “bỏ học”. Chàng trai trẻ vẫn học mỗi ngày, chỉ là học theo cách khác. Học từ công việc, khách hàng, từ những sai lầm và những người giỏi hơn mình. “Cứ thử đi, đừng bỏ chạy, đam mê không phải thứ chỉ cần tin là được mà phải nuôi bằng sự cố gắng. Tình yêu giúp bạn bắt đầu, còn nỗ lực giữ bạn ở lại. Thành công là phần thưởng cho những ai không bỏ cuộc giữa chừng”. Nghĩa chia sẻ.

Bằng cấp hay kỹ năng? Góc nhìn từ chuyên gia và nhà tuyển dụng
Theo ThS. Nguyễn Hữu Hạnh, giảng viên Khoa Tâm lý học Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, niềm tin “phải học đại học mới thành công” ăn sâu trong tư duy của nhiều phụ huynh và học sinh Việt Nam là điều dễ hiểu. “Sau thời kỳ bao cấp, đại học từng là ‘tấm vé đổi đời’. Học đại học đồng nghĩa với công việc ổn định và địa vị xã hội cao hơn. Niềm tin ấy truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, và dần trở thành một chuẩn mực xã hội chứ không còn chỉ là lựa chọn cá nhân”, ông lý giải.

Tuy nhiên, theo chuyên gia, khi niềm tin này trở nên cứng nhắc, nó có thể gây ra hệ quả tiêu cực. “Không ít bạn trẻ cảm thấy tự ti, thất bại nếu không vào đại học. Trong khi đó, nhiều sinh viên học đại học chỉ để có bằng, nhưng thiếu kỹ năng nghề nghiệp thực tế, đó là sự lãng phí lớn về nguồn lực xã hội”.

ThS. Nguyễn Hữu Hạnh nhấn mạnh, điều quan trọng nhất không phải là học đại học hay không, mà là hiểu mình hợp với con đường nào. “Thành công bắt đầu từ việc hiểu rõ mình là ai, chứ không phải người khác muốn mình trở thành ai. Khi bạn dám bước ra khỏi vùng an toàn, dám thử, dám học, bạn đã đi được nửa chặng đường rồi”.

Từ góc nhìn tuyển dụng, anh Phạm Lê Tiến Quốc - Giám đốc Nhân sự Tập đoàn truyền thông Lê (Lê Bros) cho biết: “Phần lớn doanh nghiệp bây giờ không còn đi tìm người giỏi nhất nữa mà tìm người phù hợp nhất. Thái độ làm việc và tinh thần học hỏi là yếu tố quan trọng nhất”.

Theo anh, bằng cấp vẫn có giá trị, nhưng không còn là điều kiện tiên quyết. “Tôi từng gặp nhiều bạn không học đúng ngành hoặc chưa tốt nghiệp đại học, nhưng làm việc rất tốt vì có tư duy và kỹ năng. Trong môi trường truyền thông, khả năng thích nghi, học hỏi nhanh và hợp tác hiệu quả còn quan trọng hơn tấm bằng rất nhiều”. 

Khi được hỏi đâu là điều doanh nghiệp đánh giá cao nhất, anh Quốc khẳng định: “Nếu phải chọn, tôi chọn kỹ năng và thái độ. Bằng cấp là điểm cộng, nhưng không quyết định. Doanh nghiệp nào cũng muốn những người biết làm, biết học và có tinh thần trách nhiệm.”

Đi học đại học hay không, quan trọng là bạn biết mình đang đi đâu và vì điều gì. Nếu đại học giúp bạn có nền tảng tư duy và mạng lưới quan hệ, thì đi làm sớm giúp bạn có trải nghiệm thực tế và khả năng thích ứng nhanh. Trong một thế giới nghề nghiệp đang thay đổi từng ngày, tấm bằng có thể mở cửa, nhưng chính năng lực, thái độ và sự chủ động mới là thứ giữ bạn lại.