Phú Thượng nhớ Bác

(Sóng trẻ) - Giữa làng Phú Thượng (nay là phường Phú Thượng, TP Hà Nội), tám thập kỷ đã trôi qua nhưng căn nhà của cụ Nguyễn Thị An vẫn in dấu bóng hình Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là nơi ở và làm việc đầu tiên của Người khi từ chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội năm 1945. 

Một sáng cuối tuần, tôi trở về phường Phú Thượng để tìm hiểu về căn nhà đầu tiên mà Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc khi trở về từ chiến khu Việt Bắc năm 1945. Theo chỉ dẫn của người dân, tôi men theo con ngõ nhỏ yên tĩnh dẫn đến căn nhà của cụ Nguyễn Thị An. Nép bên triền đê sông Hồng, căn nhà năm gian với bức tường vàng sạm màu thời gian vẫn đứng đó, lặng lẽ chứng kiến gần tám thập kỷ lịch sử. Từng viên gạch, từng gian phòng vẫn in dấu hình bóng Người, nhắc nhở về những ngày tháng quan trọng của cách mạng và tinh thần yêu nước kiên cường mà nơi này lưu giữ.

Dấu ấn đầu tiên Bác Hồ trở về Hà Nội năm 1945

Đón tôi tại sân nhà là ông Công Ngọc Dũng, cháu nội của cụ Nguyễn Thị An, người đang trực tiếp gìn giữ di tích. Nhìn thấy khách đến tham quan, tìm hiểu về dấu ấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi về Hà Nội năm 1945, ông Dũng không giấu được niềm vui và tự hào. “Từ chiều 23 đến 25-8-1945, tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã nghe báo cáo về kết quả Tổng khởi nghĩa và chuẩn bị cho việc ra mắt Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”, ông Dũng cho biết. 

Vừa dẫn tôi đi khắp ngôi nhà, ông Công Ngọc Dũng vừa giới thiệu về lịch sử và kiến trúc của nơi Bác Hồ từng ở. Công trình được khởi dựng từ năm 1929 và hoàn tất vào năm 1931, rộng gần 200 m², với cấu trúc truyền thống ba gian hai chái. Năm gian nhà với tường xây bít đốc sơn vàng, mái lợp ngói Hưng Ký, đỉnh mái ngói bò. Phía trước, năm cửa đi chia đều, ba gian giữa nổi bật với các ô trang trí sơn vàng, mặt tiền khắc bốn chữ Hán “Minh nguyệt thanh phong”.

Gian chính hiện là nơi thờ Bác, đồng thời trưng bày các kỷ vật mà Người từng sử dụng như: Bộ tràng kỷ, chiếc sập gỗ, máy đánh chữ hay gương. Theo ông Dũng, hiện nay ngôi nhà vẫn còn nguyên vẹn 14 hiện vật 2 lần Bác Hồ về thăm. Hai gian phụ hai bên được dùng để trưng bày ảnh, tư liệu về các cán bộ cách mạng và những lần lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến thăm. 

“Chúng tôi bố trí hiện vật và hình ảnh song song để tạo ra một không gian vừa trang nghiêm, vừa gần gũi. Khi tham quan, mọi người có thể cảm nhận nhịp sống của lịch sử qua từng chi tiết, đồng thời hiểu rõ tinh thần cách mạng mà ngôi nhà vẫn lưu giữ suốt gần tám thập kỷ”, ông Công Ngọc Dũng giải thích.

Ông Dũng cho biết, ngôi nhà được lựa chọn là điểm Bác Hồ trở về đầu tiên nhờ vị trí kín đáo và thuận tiện cho các hoạt động cách mạng. “Từ năm 1941 đến 1945, ngôi nhà là cơ sở cách mạng thuộc thôn Phú Gia, xã Phú Thượng, huyện Từ Liêm (nay là phường Phú Thượng, TP Hà Nội)”, ông chia sẻ. 

Theo lời kể của ông Dũng, chiều 23-8-1945, khi đoàn cán bộ từ chiến khu Việt Bắc trở về, bố ông ấn tượng với hình ảnh một cụ già gầy gò, đôi mắt sáng, vầng trán cao, hàm râu thưa dài, đi dép cao su, tay chống gậy, vai mang túi vải. Lúc đó, mọi người chỉ nghĩ đó là cán bộ từ chiến khu, sau này mới nhận ra chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh, khiến cả gia đình vô cùng tự hào và xúc động.

Sau Cách mạng Tháng Tám, phường Phú Thượng tiếp tục đón Bác trở lại thăm vào ngày 24-11-1946. “Hôm ấy, Bác Hồ bất ngờ trở lại thăm nhà tôi, ở lại làm việc và trò chuyện với mọi người suốt cả ngày. Khi Bác đến, bố tôi chạy ra đón, và Bác ngay lập tức hỏi thăm cụ Nguyễn Thị An. Dù chỉ gặp một lần trước đó nhưng Bác vẫn nhớ rõ từng người trong nhà”, ông Công Ngọc Dũng xúc động.

Khi biết Bác tới, cụ Nguyễn Thị An khi ấy dù đã tuổi cao, vẫn bận áo the, khăn xếp chỉnh tề sang nhà đón tiếp. Đến gốc cây hoa mộc trước cửa, cụ xúc động dựa gậy, chuẩn bị chắp tay vái để bày tỏ sự kính trọng. Tuy nhiên, Bác nhanh chóng ra đỡ cụ và nói rằng bây giờ cách mạng đã thành công, mọi người đều là anh em, không còn như thời phong kiến hay thực dân trước đây nữa. “Nhìn cách Bác Hồ đối xử với cụ nội tôi, tôi cảm nhận rõ sự gần gũi, giản dị nhưng đầy tôn trọng của Người. Mỗi lần nhớ lại khoảnh khắc đó, tôi càng ngưỡng mộ nhân cách lớn và tấm lòng bao dung của Bác”, ông Dũng chia sẻ. 

Để giá trị lịch sử của ngôi nhà được lưu giữ mãi

Ông Công Ngọc Dũng cho biết, kể từ khi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia vào năm 2022, ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An đã có những đổi thay rõ nét. “Nhờ sự tuyên truyền rộng rãi của các cơ quan báo chí, truyền thông, di tích được đông đảo công chúng biết đến, đặc biệt là học sinh, sinh viên và du khách quốc tế. Hiện nay, nơi đây trở thành điểm tham quan quen thuộc trong các tour du lịch của những đoàn từ Ý, Pháp,...”, ông Dũng tự hào. 

Nhiều trường học trong và ngoài Thủ đô thường xuyên tổ chức các chuyến tham quan ngôi nhà, để học sinh được tiếp cận trực tiếp với hiện vật, ảnh tư liệu và nghe giới thiệu về những ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh từng ở đây. Qua những trải nghiệm này, các em không chỉ hiểu thêm về quá trình hoạt động cách mạng của Bác mà còn nhận thức rõ giá trị lịch sử và tinh thần cách mạng mà ngôi nhà lưu giữ. Theo ông Dũng, việc di tích được công nhận không chỉ tăng cường nhận thức lịch sử cho cộng đồng mà còn tạo cơ hội để người dân địa phương tự hào, gắn bó hơn với di sản văn hóa của vùng. 

Ông Bùi Thế Cường, Phó chủ tịch UBND phường Phú Thượng, cho biết, công trình tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử Nhà cụ Nguyễn Thị An được khởi công từ tháng 2-2025 và đã hoàn tất đúng tiến độ, đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật và thẩm mỹ. Ông Cường nhấn mạnh: “Ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An là địa chỉ thiêng liêng, niềm tự hào của quê hương Phú Thượng. Trách nhiệm hiện nay là gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử của công trình, để nơi đây không chỉ trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cho các thế hệ sau mà còn là điểm đến văn hóa - lịch sử tiêu biểu của Thủ đô”.

Bên cạnh sự quan tâm của chính quyền địa phương, ông Công Ngọc Dũng đã dành nhiều công sức để chăm sóc và duy trì ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An. Ông thường xuyên kiểm tra, sơn sửa những hạng mục kiến trúc xuống cấp, đảm bảo tường, mái ngói, cửa và các chi tiết gỗ luôn được giữ nguyên vẹn và sạch sẽ. Không chỉ vậy, ông còn sắp xếp, bảo quản hiện vật cẩn thận, bổ sung thêm hình ảnh tư liệu, kỷ vật liên quan đến Chủ tịch Hồ Chí Minh, giúp khách tham quan có thể hình dung sống động những ngày Bác Hồ từng ở đây. Nhờ những nỗ lực tỉ mỉ này, ngôi nhà vừa duy trì được vẻ nguyên bản, vừa trở thành không gian kể chuyện lịch sử đầy sức sống, để mỗi người tới thăm đều cảm nhận được tinh thần cách mạng và lòng yêu nước mà nơi đây vẫn lưu giữ suốt 8 thập kỷ qua.