Sách lậu bủa vây, tri thức lung lay

(Sóng trẻ) - Sách lậu, sách giả vốn là vấn nạn nan giải. Khi việc đọc trực tuyến ngày càng phổ biến, tình trạng này càng khó kiểm soát hơn. Sự tiện lợi ấy vô tình tiếp tay cho sách lậu lan rộng, gây thách thức lớn trong bảo vệ bản quyền và minh bạch xuất bản.

Khi tri thức bị nhân bản tràn lan

Sách lậu hiện chiếm tỷ lệ không nhỏ trên thị trường, đặc biệt phổ biến ở các đầu sách giáo dục, tham khảo và kỹ năng – những lĩnh vực vốn gắn liền trực tiếp với nhu cầu học tập và phát triển tri thức của người đọc. Riêng trong năm 2024, cơ quan chức năng đã kiểm tra, thu giữ hàng trăm nghìn xuất bản phẩm giả mạo thương hiệu Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và một số nhà xuất bản khác. Trong đó, có gần 80.000 cuốn tại Hậu Giang, 34.000 cuốn ở Đồng Nai và 5.500 cuốn tại Tây Ninh… Nhưng chỉ ít lâu sau, sách lậu lại “hồi sinh” với chiêu trò tinh vi hơn, khó nhận diện hơn.

Tại Hà Nội, một kho in lậu hơn 4 triệu sách giáo khoa và sách thiếu nhi từng bị phát hiện, trong đó không ít đầu sách bán chạy bị sao chép toàn bộ. Ở TP.HCM, các đường dây còn làm giả tem chống hàng giả, mã QR và bìa sách y như thật, khiến người mua gần như không thể phân biệt thật – giả nếu chỉ nhìn bằng mắt thường.

Chị Kim Anh (phường Mộ Lao, Hà Nội) chia sẻ, chị từng mua một bộ sách kỹ năng mềm cho con trên mạng với giá rẻ hơn nửa so với giá bìa: “Chỉ đến khi con hỏi vì sao nội dung trong sách không giống như bài học trên lớp, tôi mới biết đó là sách giả. Giấy xấu, hình in lệch, nhiều chỗ sai chính tả. Mua rẻ nhưng cuối cùng lại thiệt đủ đường”, chị nói.

Không dừng lại ở đó, sách lậu đang tràn ngập trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử. Chỉ cần vài cú nhấp chuột, người dùng đã có thể mua được “sách giá rẻ” chỉ bằng một phần ba giá gốc. Người bán dùng tài khoản ảo, địa chỉ ẩn danh, thậm chí dùng hình ảnh sách thật để quảng cáo trá hình.

Tri thức bị bóp méo, hậu quả không dừng ở sách lậu

Không ít người đọc trở thành “nạn nhân” của sách lậu mà không hề hay biết. Họ chỉ nhận ra khi lật đến những trang chữ nhòe mực, giấy mỏng tang, hoặc phát hiện phần nội dung bị sai, bị thiếu. Những lỗi tưởng như nhỏ ấy lại có thể khiến kiến thức bị hiểu sai lệch, đặc biệt nguy hiểm với những cuốn sách giáo khoa, sách học thuật 

Bạn Dương Trang, sinh viên năm nhất một trường đại học ở Hà Nội, kể rằng bạn từng mua bộ giáo trình tiếng Anh “giá hời” qua mạng, để rồi phát hiện gần nửa cuốn bị in thiếu và nhiều bài tập sai đáp án. “Tôi dùng nó để ôn thi, đến khi làm bài thật mới biết kiến thức bị lệch hết. Cảm giác lúc ấy thật sự hoang mang”, Dương Trang chia sẻ. Sự cố ấy khiến bạn không chỉ mất điểm trong kỳ thi quan trọng mà còn mất niềm tin vào việc mua sách trực tuyến, luôn canh cánh nỗi lo “mua nhầm sách giả” mỗi khi cần tài liệu học tập.

Không chỉ gây thiệt hại cho người mua, sách lậu còn bào mòn niềm tin của độc giả đối với thị trường xuất bản chính thống. Khi những cuốn sách giả tràn lan, người đọc dễ hoài nghi chất lượng chung, còn các nhà xuất bản và tác giả phải gánh chịu tổn thất nặng nề cả về kinh tế lẫn uy tín.

Về lâu dài, hậu quả không dừng lại ở vài cuốn sách in sai hay doanh thu sụt giảm. Sách lậu đang làm xói mòn văn hóa đọc và tinh thần tôn trọng tri thức. Khi sự dễ dãi trong lựa chọn và thói quen “mua rẻ, đọc nhanh” trở nên phổ biến, xã hội dần hình thành tâm lý coi nhẹ quyền tác giả.

Ông Nguyễn Tài Linh – Trưởng phòng Truyền thông & Xuất bản điện tử, NXB Đại học Sư phạm – nhận định: “Sách giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn ảnh hưởng nền tảng tri thức của xã hội. Đáng lo nhất là ở lĩnh vực học thuật, nơi một lỗi nhỏ cũng có thể để lại hậu quả lâu dài. Sự phát triển của công nghệ cũng tạo điều kiện cho việc sao chép, chia sẻ nội dung trái phép trở nên dễ dàng hơn, từ ebook đến sách in đều có thể bị làm giả và phát tán tràn lan”.

Để hạn chế tình trạng này, các chuyên gia đề xuất ứng dụng mã QR xác thực bản quyền, tem điện tử chống sao chép và tăng cường phối hợp giữa nhà xuất bản, sàn thương mại điện tử, cơ quan chức năng nhằm ngăn chặn sách lậu từ gốc.

Sách lậu không chỉ là hành vi vi phạm bản quyền – đó là một sự phản bội với tri thức. Khi tri thức bị bóp méo, người chịu thiệt không chỉ là tác giả hay nhà xuất bản, mà là cả thế hệ đang học cách tiếp nhận và tôn trọng tri thức.

Việc sử dụng sách thật không chỉ giúp bảo vệ tri thức mà còn thể hiện trách nhiệm đối với nghề nghiệp mà bạn đang theo đuổi, giữ gìn giá trị văn hóa đọc và bảo vệ tri thức của các tác giả. Hãy lựa chọn sách có nguồn gốc rõ ràng, từ những kênh phân phối uy tín, vì một nền giáo dục trong sáng và một xã hội văn minh.