Sự hiện diện của Gen Z: tư duy khác biệt và xung đột thế hệ tại nơi làm việc

Đến năm 2025, Gen Z (chỉ những người được sinh ra trong giai đoạn 1997 - 2012) dự kiến sẽ chiếm tới 25% tổng lực lượng lao động tại Việt Nam. GenZ, thế hệ mới gia nhập thị trường lao động chưa tới một thập kỷ, nhưng đã mang nhiều tiếng xấu, tạo ra xung đột trong văn hóa làm việc với các thế hệ trước đó.

GenZ và cái mác “bật sếp, cãi sếp”

Nguyễn Hà Linh, sinh viên năm 2 tại Hà Nội đang thực tập tại một công ty truyền thông, đã chia sẻ sự thất vọng của mình sau 4 tháng làm việc tại đây. Linh đã nhận thấy sự phân biệt đối xử từ đồng nghiệp, đặc biệt là với trưởng nhóm sinh năm 1985, người mà Linh cho rằng thiếu sự tiếp thu và đón nhận ý tưởng từ thế hệ Gen Z. 

Linh đã đề xuất một loạt ý tưởng cải thiện kênh Tik Tok của công ty, nhưng những đề xuất này đã bị từ chối mà không được xem xét một cách nghiêm túc. . “Em lấy Tik Tok làm ví dụ, em cũng đã xây dựng và có một kênh Tik Tok rất thành công, em đã tổng hợp dữ liệu, kinh nghiệm của mình cho sếp xem và đề xuất các ý tưởng cải thiện kênh Tik Tok của công ty nhưng chị sếp em ngay lập tức nói không. Thay vào đó, chị chọn đề xuất của một chị thực tập sinh khác hơn em 6 tuổi”, Linh chia sẻ. Cô cho rằng, sự khác biệt về thế hệ đã tạo ra xung đột trong cách làm việc và tư duy giải quyết vấn đề giữa mình và sếp.

Linh đã nhiều lần tỏ thái độ phản biện và trực tiếp bày tỏ quan điểm của mình trước mặt sếp, tuy nhiên, hành động này đã gây không ít xáo trộn và phản đối từ đồng nghiệp. Nhiều người cho rằng hành vi này phản ánh thái độ của Gen Z trong công việc, nhấn mạnh việc thích “bật sếp”, “cãi sếp” thể hiện sự thiếu khả năng kiềm chế cảm xúc. Thậm chí, Linh nghĩ rằng mình chỉ là một đứa trẻ con trong mắt sếp của mình.

Những khó khăn mà thế hệ Gen Z phải đối mặt tại nơi làm việc không phải là chuyện hiếm gặp. Trần Trà My, một sinh viên mới ra trường đang đảm nhận vị trí nhân viên Marketing tại Hà Nội là một ví dụ cụ thể. Dù hiệu suất công việc của cô luôn nằm trong “top” nhưng My vẫn cảm thấy sếp đánh giá thấp khả năng của mình. Nguyên nhân chính là sếp của cô không đánh giá cao thế hệ Gen Z và cho rằng họ thích thể hiện cá tính riêng.

Trà My  tỏ ra bức xúc khi một nhân viên lâu năm trong công ty chỉ làm việc theo đúng chỉ đạo, không sáng tạo, không đổi mới hay chính kiến mà luôn được vinh danh là nhân viên xuất sắc. Trong khi đó, những người thuộc thế hệ GenZ như My, dù bỏ ra rất nhiều “chất xám” để phát triển nhiều ý tưởng, lại bị xem nhưthể hiện thái quá. 

Một cuộc khảo sát gần đây của Resume Builder với hơn 1.300 nhà quản lý cho thấy 3 trong 4 người đồng tình rằng Gen Z khó làm việc chung. 65% nhà tuyển dụng thậm chí đã phải sa thải nhân viên Gen Z nhiều hơn bình thường. Nghiên cứu này cũng kết luận rằng cứ 8 người gen Z thì có 1 người bỏ việc sau chưa đầy một tuần. Mang tiếng xấu, bị phân biệt đối xử không chỉ là cảm nhận của GenZ khi đi làm. Những người quản lý thuộc thế hệ khác cũng mang những ác cảm không nhỏ đối với GenZ, dựa vào những trải nghiệm họ có trong quá trình làm việc với những người thuộc thế hệ này. Anh Nguyễn Minh Trung, một huấn luyện viên thể hình tại TP.HCM, đã làm việc với nhiều bạn thuộc Gen Z và chia sẻ rằng hơn 60% trong số họ thường thể hiện thái độ không tôn trọng và thiếu kỷ luật không chỉ trong công việc mà cả trong giao tiếp. Anh chia sẻ: "Các bạn GenZ luôn mang tư duy thích thì cái gì sai cũng thành đúng, còn mỗi khi họ đã ghét thì có nói cái gì cũng thành phản cảm với họ. Họ thường bị cảm xúc chi phối rất nhiều, và có thể thay đổi quan điểm một cách nhanh chóng”.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy gần một nửa số người được hỏi cho biết họ rất khó làm việc với Gen Z  “tất cả hoặc hầu hết thời gian”,  79% cho biết họ thấy GenZ là thế hệ khó khăn nhất ở nơi làm việc. Thậm chí, 20% còn tuyên bố đã sa thải nhân sự GenZ trong vòng một tuần kể từ ngày họ bắt đầu làm việc. Kết quả này cũng đúng với các ngành công nghiệp khác nhau. Các doanh nghiệp cho biết, rất khó làm việc với những người trẻ, đặc biệt là về mặt giao tiếp Mặc dùnhiều người cho rằng thẳng thắn, dám thể hiện mình là một điểm mạnh của thế hệ GenZ,nhưng trong mắt các quản lý, điều này có thể dẫn tới thái độ ngạo mạn. 

Gỡ “nhãn dán" bật sếp tanh tách cho GenZ 

Có thể thấy, mỗi thế hệ đều cho rằng văn hoá làm việc của thế hệ kia là không phù hợp với họ. Thế hệ Gen Z thường nhận xét rằng người trưởng thành (các anh, các chú, các cô) thường có thái độ bảo thủ và cổ hủ. Ngược lại, thế hệ trước thường cho rằng Gen Z là những người lười biếng, yêu tự do và thích thể hiện cá tính riêng. Và mâu thuẫn đó cứ tồn tại như vậy theo thời gian.

Ông Nguyễn Hùng Thiện, sáng lập công ty Gcomm Việt Nam với nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu thị trường lao động, cho biết rằng sự xung đột này bắt nguồn từ sự đa dạng lớn về kỹ năng và tính cách trong thế hệ Gen Z. Ông nói:  "GenZ là một thế hệ cực kỳ thú vị. Không giống như thế hệ trước, có người giỏi, có người dở, có người trung bình. Tỉ lệ giỏi, dở và trung bình nó không giống như chúng tôi hồi xưa là 20%, 60%, 20%. Bây giờ, ở thế hệ Gen Z sự chênh lệch này khá lớn, chỉ khoảng 20% người giỏi, 30% người trung bình thôi, còn 50% người còn lại chưa thật sự hiểu chuyện. Cho nên xác suất gặp phải những cá nhân có thái độ tiêu cực cao hơn ngày trước.”

Theo ông Thiện, thế hệ trước đang đánh giá một cách phiến diện về GenZ. Bởi thời nào cũng có người hay, người dở, gói gọn GenZ trong một định nghĩa là không đúng. Cách đây 4 năm, ông Thiện cũng mang tâm lý không mấy dễ chịu khi tiếp xúc với GenZ, đến mức muốn làm việc hoàn toàn tách biệt với những người trong thế hệ này. Tuy nhiên, thế hệ Z dự kiến sẽ chiếm 30% lực lượng lao động tại Việt Nam. Ông Thiện cũng lưu ý rằng, để tạo sự hòa thuận và hiệu quả trong môi trường làm việc, cần thiết phải có sự kết nối và trao đổi thông tin giữa các thế hệ khác nhau: “Chúng ta cần ngồi lại và tìm cách giải quyết mâu thuẫn,  đồng thời tạo ra giải pháp tốt nhất cho cả hai bên”,' ông nói. 

“Vấn đề này không phải của riêng ai mà là vấn đề của xã hội. Khi chấp nhận tuyển dụng, ta phải chấp nhận được văn hóa làm việc của họ. Bởi vì cá tính của GenZ đã thể hiện quá rõ rồi", ông chia sẻ. Suy cho cùng, việc xung đột tại nơi làm việc là do thiếu sự thấu hiểu và kết nối của các thế hệ thuộc những cấp bậc khác nhau. Thế hệ Gen Z được biết đến với tư duy khác biệt và sức mạnh của sự phản biện nhưng điều này cũng dễ khiến họ trở thành những người có “cái tôi” cao. Vì vậy, họ cần phải học cách cân bằng giữa ý kiến cá nhân và ý kiến tập thể. Sự cân bằng này sẽ giúp họ tuân thủ kỷ luật hơn và dễ dàng hợp tác trong các nhóm, các tổ chức làm việc, tạo ra sự hoàn thiện và hiệu quả trong công việc.

Tuy nhiên, để tận dụng tài năng, tự tin và sự đột phá của thế hệ Gen Z, cần có sự thay đổi không chỉ từ phía họ mà còn từ phía các doanh nghiệp. Để hỗ trợ thế hệ này phát triển tối đa, doanh nghiệp cần thể hiện sự thấu hiểu và cung cấp các chính sách đãi ngộ phù hợp. Doanh nghiệp cũng cần tạo ra môi trường làm việc năng động và thoải mái, khuyến khích sự sáng tạo, đóng góp ý kiến của Gen Z để “giữ chân” nhóm lao động chủ lực trong tương lai này.