“Tôi thấy tội lỗi khi nằm xem phim”: Nỗi lo của thế hệ ám ảnh với năng suất và nghiện sự hoàn hảo

(Sóng trẻ) - Giữa nhịp sống hiện đại đầy áp lực, không ít người trẻ thú nhận rằng họ thấy “có lỗi” khi dành thời gian cho bản thân. Bị ảnh hưởng bởi các trào lưu “sống năng suất” và “daily routine hoàn hảo” trên mạng xã hội, người trẻ dần biến nỗ lực thành áp lực và đối mặt với hội chứng kiệt sức (burnout) đang ngày càng phổ biến.

Khi mạng xã hội biến sự nỗ lực trở thành cuộc đua khiến người trẻ kiệt sức

Trên các nền tảng mạng xã hội, hình ảnh về một cuộc sống lý tưởng xuất hiện với mật độ dày đặc. Các video về thói quen hàng ngày hoàn hảo của một người với các công việc như: thức dậy lúc 5 giờ sáng, đọc sách, làm việc chăm chỉ và kết thúc một ngày bằng việc ngồi thiền hay các video “Study with me” ghi lại hàng giờ học hành nghiêm túc đã trở thành nguồn cảm hứng cho rất nhiều người trẻ.

Thoạt nhìn, những nội dung về thói quen hàng ngày lành mạnh và hoàn hảo mang đến cảm hứng tích cực, khuyến khích người trẻ sống khoa học và kỷ luật hơn. Tuy nhiên, đằng sau hình ảnh hào nhoáng ấy là áp lực vô hình đặt lên chính người trẻ. Họ phải luôn tiến bộ, luôn bận rộn và không được phép “đứng yên”. 

Khi các nội dung tương tự xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội, nhiều người trẻ bắt đầu tin rằng mọi người xung quanh đều đang sống một cuộc đời năng suất không ngơi nghỉ và chỉ có mình là chưa đủ tốt.

Nghiên cứu “Sử dụng video ngắn (TikTok, Reels, Shorts) để tăng cường sự tương tác và khả năng hiển thị thương hiệu” của nhóm tác giả Ade Fitria Fatimah (từ Trường Đại học Gadjah Mada, Indonesia) và Mohamad Nasir (Trường Bách khoa Điện tử Quốc tế Smart, Indonesia) chỉ ra rằng, một trong bốn yếu tố chính ảnh hưởng lớn nhất đến sự tương tác của video ngắn là chứa nội dung có “lối kể chuyện đánh vào cảm xúc”. 

Sự xuất hiện của những người truyền cảm hứng về sự năng suất càng làm xu hướng này lan rộng. Lâu dần, nỗ lực trở thành một cuộc đua không hồi kết. Khi đó, sự nghỉ ngơi bị coi là xa xỉ khiến nhiều người cảm thấy mình đang tụt lại phía sau so với mọi người.

“Burnout” và cảm giác tội lỗi khi nghỉ ngơi

Hệ quả của cuộc đua ấy là hội chứng kiệt sức (burnout) - hiện tượng ngày càng phổ biến trong giới trẻ. Chị Trần Xuân Phương (19 tuổi, Huế) cho biết: “Cảm giác đó vừa bứt rứt, vừa tội lỗi. Thậm chí, khi mình đang xem phim thư giãn, mình vẫn mở điện thoại lên check mail hoặc xem các nền tảng tìm việc, cốt là để có cảm giác ‘có đang làm gì đó để phát triển bản thân’. Nó khiến cả việc nghỉ ngơi cũng không trọn vẹn”.

Mọi hoạt động giải trí dần bị “năng suất hóa” như việc xem phim để học tiếng Anh, nghe podcast nhằm “nâng cấp bản thân”. Có thể thấy, nghỉ ngơi không còn đơn thuần là để thư giãn, mà trở thành một nhiệm vụ phải mang lại kết quả rõ ràng.

Theo TS. Ngô Xuân Điệp, nguyên Trưởng khoa Tâm lý học, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, Phó chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý - Giáo dục TP.HCM, gốc rễ của cảm giác tội lỗi khi nghỉ ngơi đến từ “ảo tưởng về sự hoàn hảo” mà mạng xã hội góp phần nuôi dưỡng.

“Ngày xưa, chúng ta chỉ so sánh với anh,chị,em hay bạn bè trong xóm. Còn bây giờ, mạng xã hội khiến người trẻ so sánh mình với cả thế giới. Một bạn đạt điểm 9 trước kia có thể vui cả tháng, nhưng bây giờ niềm vui đó chỉ kéo dài vài giờ vì lên mạng lại thấy người khác giỏi hơn, giàu hơn, đẹp hơn”, TS Ngô Xuân Điệp chia sẻ.

Theo TS.Ngô Xuân Điệp, khi hình ảnh bản thân trên mạng trở thành “chuẩn mực” để chạy theo, người trẻ dễ rơi vào trạng thái gồng mình để hoàn hảo. Họ cố gắng để đạt tới cái tôi lý tưởng do chính mình vẽ ra và khi không đạt được thì quay sang thất vọng, tự trách, sinh ra lo âu, chán nản, thậm chí trầm cảm.

TS. Ngô Xuân Điệp nhận định: “Cái gọi là chủ nghĩa hoàn hảo ấy đang bóp nghẹt họ. Họ không còn biết thỏa mãn với bản thân, luôn cảm thấy mình chưa đủ tốt và không xứng đáng được nghỉ ngơi”.

Trong “Nghiên cứu toàn diện về các yếu tố liên quan đến Trường học ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và sự phát triển toàn diện của trẻ em nam và nữ vị thành niên tại Việt Nam” của UNICEF chỉ ra rằng áp lực học tập, bao gồm kỳ vọng vào bản thân và cảm giác chán nản khi kết quả không như mong muốn có liên quan đáng kể đến các vấn đề sức khỏe tâm thần. 

Trước những tác động tiêu cực ấy, một số trào lưu đối nghịch đang nổi lên như “slow living” (sống chậm) hay “digital detox” (cai mạng xã hội). Thay vì ép mình phải giỏi hơn mỗi ngày, nhiều người trẻ chọn cách dừng lại để lắng nghe bản thân, tận hưởng cuộc sống và đặt sức khỏe tinh thần lên hàng đầu.

Nhóm người sống chậm khuyến khích mọi người làm chậm nhịp sống, không cố gắng tối ưu hóa từng phút giây. Trong khi đó, trào lưu digital detox khuyến khích người trẻ tạm rời khỏi các thiết bị công nghệ, ngắt kết nối với thế giới ảo để quay về với đời sống thật.

Theo TS.Ngô Xuân Điệp, để người trẻ có thể thực sự nghỉ ngơi mà không cảm thấy tội lỗi, điều quan trọng là người lớn phải thay đổi trước: “Người trẻ không thể tự mình làm được điều đó nếu môi trường xung quanh vẫn đặt lên họ quá nhiều kỳ vọng. Người lớn cần trả lại cho người trẻ sự vô tư, hồn nhiên và không gian sống đúng với lứa tuổi của mình”.

TS. Ngô Xuân Điệp cho rằng xã hội đang quá đề cao năng suất và thành tích, trong khi lại xem nhẹ cảm xúc, sự trải nghiệm và niềm vui sống: “Cuộc sống được sinh ra để tận hưởng, không phải chỉ để chạy đua và chứng minh. Khi biết dừng lại, con người mới thật sự sống”.

Giữa áp lực phải làm nhiều hơn, phải trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình, người trẻ dường như quên mất rằng sự nghỉ ngơi cũng là một phần của cuộc sống. Không ai có thể chạy mãi trong cuộc đua không có đích đến và cũng không ai thực sự hạnh phúc nếu luôn cảm thấy tội lỗi vì được thảnh thơi.