Bài toán xử lý chất thải chăn nuôi trong ngành nông nghiệp ở Việt Nam

(Sóng trẻ) - Trong bức tranh rộng lớn của ngành phân bón Việt Nam, nơi những nhà máy supe lân, NPK, hữu cơ nối tiếp nhau ra đời để nuôi dưỡng đồng ruộng, có một “nhà máy xanh” ở Nghĩa Đàn, Nghệ An đang chọn một con đường khác biệt. Ở đó, nguyên liệu không đến từ mỏ quặng hay hóa chất nhập khẩu, mà từ chính đàn bò sữa hàng chục nghìn con của Tập đoàn TH. Từng tấn chất thải chăn nuôi, qua quy trình xử lý khép kín, được biến thành “vàng nâu” hữu cơ, quay trở lại đồng ruộng, khép trọn vòng tuần hoàn: cỏ nuôi bò, bò cho sữa, phân nuôi lại cỏ và cây trồng.

Là một người con lớn lên từ vùng nông thôn, tôi đã quen thuộc với hình ảnh mỗi chiều bà xách thùng phân tươi từ chuồng bò ra vườn, múc từng gáo đổ quanh gốc chuối, luống rau. Phân thấm xuống đất, nuôi cây lớn qua nhiều thế hệ. Và sẽ chẳng có ai lên án hay tố cáo về việc những thùng phân tươi đó sẽ ảnh hưởng ra sao đến môi trường. Thế nhưng, câu chuyện đó sẽ không tồn tại ở những doanh trại lớn. 

Theo kết quả thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, mỗi năm ngành chăn nuôi Việt Nam thải ra hơn 80 triệu tấn chất thải rắn và khoảng 50 triệu mét khối chất thải lỏng. Nghị định 13/2020/NĐ-CP quy định rõ, phân tươi không được sử dụng trực tiếp cho cây trồng vì nguy cơ phát tán mầm bệnh, ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm. Điều đó đồng nghĩa, ở những trang trại quy mô lớn như TH, mọi hoạt động xử lý phân đều phải thông qua hệ thống công nghệ khép kín: thu gom bằng băng chuyền, phối trộn với phụ liệu, ủ vi sinh ở nhiệt độ kiểm soát, kiểm định chất lượng trước khi sử dụng.

Chính vì vậy, tại Nghĩa Đàn (Nghệ An), Tập đoàn TH đang vận hành một nhà máy chế biến phân hữu cơ quy mô lớn, tận dụng hoàn toàn chất thải từ đàn bò sữa hàng chục nghìn con. Mỗi ngày, lượng chất thải chăn nuôi được thu gom qua hệ thống băng chuyền khép kín, vận chuyển về khu xử lý.

Tại đây, phân bò được phối trộn với rơm rạ, mùn cưa và chế phẩm vi sinh, sau đó ủ ở nhiệt độ cao từ 45 - 60 ngày. Quy trình ủ phân giúp tiêu diệt mầm bệnh, khử mùi và phân giải chất hữu cơ thành dạng mùn tơi xốp giàu dinh dưỡng. Ngoài lượng chất thải của bò đã làm khô, nguyên liệu sản xuất phân bón hữu cơ còn có thức ăn thừa, bã mía và bùn sinh học sinh ra trong quá trình xử lý nước thải của các trang trại. Điều này cho thấy các phụ phẩm của quá trình chăn nuôi trong trang trại của Tập đoàn TH đều được sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất phân bón, khẳng định chủ trương phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn của Tập đoàn. 

Theo anh Phạm Vinh Sơn, lãnh đạo đơn vị chịu trách nhiệm xử lý chất thải chăn nuôi của Công ty Cổ phần Thực phẩm Sữa TH (THMF) cho biết, mỗi ngày, gần 300 tấn phân bón hữu cơ thành phẩm được sản xuất từ khoảng 1.000 tấn phân bò (đã qua xử lý). Tại khu vực sản xuất phân bón hữu cơ, có một cỗ máy mà từ nhiều năm trước TH đã mạnh tay đầu tư dù chi phí không hề thấp. Đó là chiếc máy đảo trộn có công suất 54 tấn/phút. Không những vậy, năm 2014, THMF đã xây dựng hệ thống tự chảy và hệ thống máy tách phân theo công nghệ hàng đầu thế giới đến từ Mỹ với tổng đầu tư 47 tỷ đồng, nhằm xử lý chất thải chăn nuôi theo chuẩn quốc tế. Toàn bộ quy trình khép kín nhằm đảm bảo không phát thải ra môi trường, đồng thời tận dụng tối đa nguồn chất thải để sản xuất phân bón hữu cơ.

Theo các chuyên gia môi trường, mô hình tận dụng chất thải chăn nuôi để sản xuất phân bón hữu cơ như tại TH không chỉ giảm áp lực xử lý chất thải, mà còn góp phần giảm lượng khí mê-tan, một trong những khí nhà kính có tác động mạnh hơn CO₂ gấp hàng chục lần. Nếu toàn bộ lượng phân bò này không được xử lý, lượng khí thải phát sinh sẽ là con số khổng lồ, gây ảnh hưởng trực tiếp đến biến đổi khí hậu.

Ở góc độ thị trường, nguồn phân hữu cơ từ trang trại bò sữa giúp giảm bớt phụ thuộc vào phân bón hóa học nhập khẩu, nhất là trong bối cảnh giá phân bón biến động mạnh trên thế giới. Đây cũng là minh chứng cho khả năng phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành nông nghiệp Việt Nam, nơi chất thải không còn bị coi là gánh nặng, mà trở thành nguyên liệu đầu vào cho chu trình sản xuất mới.

Từ hình ảnh những gáo phân tươi ở làng quê đến hệ thống máy móc hàng chục tỷ đồng tại một “nhà máy xanh” ở Nghĩa Đàn, khoảng cách không chỉ là về quy mô hay công nghệ, mà còn là về tư duy sản xuất. Nếu trước đây, phân bón hữu cơ gắn liền với kinh nghiệm dân gian, thì nay nó đã trở thành một sản phẩm công nghiệp tiêu chuẩn, đảm bảo an toàn và bền vững. Trong bức tranh nông nghiệp Việt Nam đang tìm đường đi giữa biến đổi khí hậu và yêu cầu hội nhập, mô hình của TH cho thấy: một vòng tuần hoàn khép kín hoàn toàn có thể nuôi dưỡng cả đồng ruộng, kinh tế và môi trường.