Sinh viên báo chí với AI: Khi AI là con dao hai lưỡi

(Sóng trẻ) - Trong bối cảnh công nghệ phát triển bùng nổ, trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại. Trong ngành báo chí, AI cũng nhanh chóng chứng minh vai trò của mình như một trợ thủ đắc lực nhưng đôi khi lại làm mài mòn sự sáng tạo của nhà báo.

Cánh tay nối dài của người làm báo

Trong báo chí, AI là công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp người làm báo nói chung và sinh viên báo chí nói riêng có thể tối ưu hóa thời gian tìm kiếm và tổng hợp thông tin. AI như một cánh tay nối dài, giúp người làm báo nói chung và sinh viên báo chí nói riêng làm việc thông minh, nhanh chóng và thuận tiện hơn. “Khi đưa AI một vấn đề, nó sẽ cho ta một định hướng để giúp có thể biết trước vấn đề, sàng lọc vấn đề với cái mục đích đưa chúng ta đến với kết quả mong muốn một cách nhanh nhất. Ví dụ như khi ta muốn tìm hiểu về chính trị, văn hóa hay lịch sử nhưng khả năng đọc và tìm kiếm thông tin của sinh viên còn hạn chế, thông qua thuật toán của AI sẽ trả lời giúp con người những khúc mắc, tìm ra phương hướng để nghiên cứu vấn đề”. Nhà báo Nguyễn Hòa - Phó trưởng phòng biên tập báo điện tử - Báo Quân đội Nhân dân chia sẻ. 

Trong kỷ nguyên các thông tin giả, sai sự thật được đăng tải công khai và tràn lan trên mạng xã hội, AI hỗ trợ đắc lực trong việc kiểm chứng thông tin. Các thuật toán AI có thể nhanh chóng đối chiếu nguồn, phát hiện các mẫu tin giả mạo và cảnh báo phóng viên về những nội dung sai lệch tiềm ẩn. Đây là một kỹ năng sống còn mà mỗi sinh viên báo chí cần trau dồi và cải thiện hơn. AI chính là cánh tay phải giúp người làm báo làm việc hiệu quả hơn, đảm bảo các nguồn tin được xác thực, đúng đắn. 

Ngoài ra, AI còn giúp sinh viên rất nhiều trong việc sản xuất nội dung đa phương tiện và cá nhân hóa tin tức. Sau mỗi cuộc phỏng vấn dài hàng tiếng, sinh viên có thể sử dụng AI như một chiếc máy dịch giọng nói, giúp bóc tách văn bản dễ dàng, nhanh chóng. Bên cạnh đó, Sinh viên có thể dùng AI để gợi ý các góc quay, kịch bản phỏng vấn dựa trên xu hướng tương tác của độc giả. Điều này giúp các sản phẩm báo chí trở nên hấp dẫn và tiếp cận được nhiều đối tượng hơn.

Mặt trái của công nghệ

Dù là trợ thủ đắc lực, sự phụ thuộc quá mức vào AI lại là mối đe dọa thực sự đối với sinh viên báo chí. Nhiều sinh viên báo chí ngày nay dựa quá nhiều vào AI trong việc viết bài, chỉnh sửa ngôn từ hay thậm chí là tổng hợp thông tin. Hệ quả là, một bộ phận giới trẻ có nguy cơ dần mất đi tư duy phản biện, kỹ năng phân tích thông tin, nhạy bén nghề nghiệp và cả khả năng viết lách sáng tạo – những phẩm chất cơ bản để trở thành nhà báo chuyên nghiệp. Khi AI đảm nhận phần lớn công việc, con người dễ rơi vào trạng thái thụ động, chỉ là người kiểm tra kết quả thay vì tự mình tìm tòi, suy nghĩ, đặt câu hỏi và phân tích. “Hiện nay, các bạn sinh viên sử dụng AI chủ yếu trong việc dịch thuật và đưa ra một số định hướng. Dù là một tác phẩm báo chí tỉ mỉ, mượt mà nhưng nếu chỉ sử dụng AI mà không có lao động nhà báo trong đó thì bài viết không còn thể hiện được tâm tư tình cảm, suy nghĩ của người viết đặt trong đó. Bài viết  không còn là câu chuyện về người thật, việc thật”. Nhà báo Nguyễn Hòa chia sẻ. 

Một vấn đề then chốt không thể bỏ qua là việc phân định rõ ràng giữa sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ và thái độ dựa dẫm hoàn toàn vào công nghệ này. Ranh giới này, nếu không được xác định và duy trì một cách nghiêm ngặt, sẽ dẫn đến những hệ quả lâu dài: sinh viên và phóng viên trẻ dễ hình thành thói quen "ỷ lại vào máy móc" trong mọi khâu, từ việc xây dựng bản tin, thực hiện phân tích dữ liệu, cho đến việc đưa ra các quyết định mang tính chuyên môn cao. Khi sự phụ thuộc lên đến đỉnh điểm, AI không còn là trợ thủ đắc lực nữa, mà biến thành một con dao hai lưỡi tinh vi, vừa giúp tối ưu hóa công việc, vừa vô tình làm xói mòn nghiêm trọng các kỹ năng cốt lõi và khả năng tự chủ của người làm báo.

Làm chủ AI, không để AI làm chủ

Câu chuyện về AI trong báo chí là minh chứng rõ nét cho sự phát triển song song của công nghệ và con người. Thách thức đặt ra không chỉ là “có hay không dùng AI”, mà là nhận thức, ý thức và khả năng cân bằng giữa con người và máy móc. Trong kỷ nguyên số, sinh viên và phóng viên trẻ cần biết cách khai thác sức mạnh của AI mà vẫn giữ vững tư duy phản biện, sự nhạy bén và khả năng sáng tạo – để AI thực sự là trợ thủ, chứ không phải là con dao hai lưỡi.

Trong hoạt động làm báo, yêu cầu hàng đầu là đảm bảo tin bài phản ánh sự kiện phải có đầy đủ các yếu tố cần thiết, mang tính chân thật tuyệt đối. Hơn thế nữa, tác phẩm báo chí không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin mà còn phải thể hiện rõ tính định hướng, nhằm phục vụ một mục đích cụ thể và có ý nghĩa.

Dù công nghệ có phát triển đến đâu, nó vẫn chỉ là công cụ. Nhiệm vụ trọng tâm của mỗi nhà báo chuyên nghiệp là phải định hướng lại dòng chảy thông tin trong xã hội. Tính chuyên nghiệp của người làm báo được khẳng định chính qua khả năng này, thể hiện rõ lý do tồn tại của chúng ta.

Là những nhà báo, chúng ta sở hữu năng lực tuyên truyền và quảng bá hiệu quả. Chúng ta biết cách sử dụng các bài viết sắc sảo, các hình ảnh đẹp để truyền tải thông điệp. Thậm chí, chúng ta còn có vai trò định hướng cho các nền tảng và người sáng tạo nội dung số (như TikToker hay Facebooker) để họ hoạt động theo hướng tích cực và có trách nhiệm hơn. Đó chính là vai trò cốt lõi và giá trị không thể thay thế của báo chí.