Gìn giữ nghề khắc dấu gỗ thủ công

(Sóng trẻ) - Len lỏi giữa những con phố cổ kính, nơi mỗi nếp nhà, mỗi con đường đều mang trong mình hơi thở của Hà Nội xưa, số 6 Hàng Quạt lặng lẽ nép mình. Đó là cửa hàng khắc dấu gỗ thủ công của người thợ thủ công Phạm Ngọc Toàn, người đã dành trọn bốn thập kỷ để ươm mầm và gìn giữ một nghề thủ công truyền thống đang dần vắng bóng.

Nghề khắc dấu gỗ, xưa kia vốn là một phần không thể thiếu của đời sống xã hội Hà Nội, không phải là một nghề xa lạ. Theo những trang sử còn ghi dấu, nó đã xuất hiện từ thời phong kiến, khi con dấu mang trên mình trọng trách thiêng liêng, là biểu tượng của quyền lực, của uy tín, khẳng định vị thế của những bậc quan lại. Thế nhưng, guồng quay hối hả của công nghệ hiện đại đã dần cuốn trôi đi những giá trị thủ công, và nghề khắc dấu gỗ cũng không nằm ngoài vòng xoáy ấy, lặng lẽ lùi về phía sau ánh hào quang của máy móc.

Giữa nhịp sống vội vã của phố phường, góc nhỏ trước cửa hàng của ông Toàn hiện ra như một nốt lặng bình yên. Chiếc bàn con đơn sơ, xung quanh là vô vàn những khuôn gỗ đủ hình dáng, kích cỡ, như những trang nhật ký sống động ghi lại bao dấu ấn thời gian. Và ở nơi đó, người nghệ nhân già vẫn miệt mài, cẩn trọng, tỉ mỉ chạm khắc từng đường nét tinh xảo lên thớ gỗ, như thể đang thổi hồn vào những vật vô tri.

Mỗi con dấu gỗ được sinh ra dưới đôi tay tài hoa của ông Toàn đều mang một vẻ đẹp riêng, một dấu ấn cá nhân không lẫn vào đâu được. Hành trình tạo nên một con dấu bắt đầu từ sự lựa chọn kỹ lưỡng loại gỗ thừng mực – thứ gỗ nhẹ nhàng, mềm mại, có khả năng thấm mực đều đặn, lý tưởng cho việc khắc dấu. Sau khi phôi gỗ được chuẩn bị cẩn thận, ông Toàn sẽ tỉ mẩn mài nhẵn bề mặt, rồi bằng đôi tay khéo léo và sự tập trung cao độ, ông bắt đầu khắc họa những hình ảnh, con chữ lên đó, với những dụng cụ thô sơ mà tinh xảo là chiếc dao và chiếc đục.

Theo ông Toàn, “Dù công cụ cũng chỉ có dao với đục, nhưng mỗi người thợ lại có nét riêng, thể hiện trong sản phẩm mình làm ra” . Một con dấu đơn giản có thể hoàn thành trong 15-20 phút, nhưng những mẫu phức tạp, đặc biệt là chân dung người, có thể mất đến vài ngày để hoàn thiện.

Không chỉ phục vụ cho nhu cầu công việc, con dấu gỗ thủ công còn trở thành món quà lưu niệm độc đáo cho du khách trong và ngoài nước. Nhiều khách hàng đã tìm đến cửa hàng của ông Toàn để đặt làm những con dấu mang đậm dấu ấn cá nhân, như hình ảnh về Hà Nội, tên riêng, hay những họa tiết đặc sắc.

Ông Toàn kể: “Từng có một cô giáo người Mỹ đến thăm Hà Nội và ghé qua cửa hàng của tôi. Cô ấy đã mua 40 con dấu để mang về nước và tặng học sinh, mỗi con dấu đều khắc tên của từng bạn” . Đây là minh chứng cho sức hấp dẫn của con dấu gỗ thủ công, không chỉ đối với người Việt mà còn với bạn bè quốc tế.

Vượt qua giới hạn của một công cụ hành chính thông thường, những con dấu gỗ thủ công của ông Toàn đã trở thành những món quà lưu niệm độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hóa, thu hút du khách từ khắp mọi miền đất nước và cả bạn bè quốc tế. Nhiều người đã tìm đến cửa hàng nhỏ bé của ông để đặt làm những con dấu mang đậm dấu ấn cá nhân, có thể là hình ảnh thân thương về Hà Nội, tên riêng của mình, hay những họa tiết đặc sắc mang một câu chuyện ý nghĩa.

Ông Toàn kể với một nụ cười hiền hậu: “Tôi nhớ có một cô giáo người Mỹ đến thăm Hà Nội, cô ấy đã ghé qua cửa hàng của tôi và đặt làm tới bốn mươi con dấu để mang về tặng cho học sinh của mình. Mỗi con dấu đều được khắc tên riêng của từng em”. Câu chuyện giản dị ấy đã minh chứng cho sức hấp dẫn kỳ lạ của những con dấu gỗ thủ công, một vẻ đẹp vượt qua mọi rào cản ngôn ngữ và văn hóa.

Trong kỷ nguyên của công nghệ số, khi máy móc dường như có thể thay thế con người trong hầu hết mọi công việc, nghề khắc dấu gỗ thủ công vẫn âm thầm giữ cho mình một vị thế riêng, một giá trị không thể thay thế. Ông Toàn khẳng định, dù công nghệ hiện đại có thể tạo ra những con dấu một cách nhanh chóng và hàng loạt, nhưng nó không thể nào truyền tải được cái hồn, cái sự tinh tế, cái tình cảm mà người thợ thủ công đã gửi gắm vào từng đường nét chạm khắc.

“Những con dấu gỗ thủ công không chỉ đơn thuần là một công cụ để đóng dấu, mà nó còn là một tác phẩm nghệ thuật, một kỷ vật mang trong mình những giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc”, ông Toàn chia sẻ, ánh mắt ông ánh lên một niềm tự hào chân thành.

Bạn Minh Trang, một người trẻ tuổi sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, đã tình cờ bắt gặp gian hàng nhỏ bé của ông Toàn trong một lần tìm hiểu về văn hóa Hà Nội. Cô chia sẻ đầy cảm xúc: “Giữa lòng thủ đô náo nhiệt, mình đã tìm thấy một hàng làm đồ thủ công khiến mình thực sự ấn tượng. Có lẽ bây giờ con dấu không còn được nhiều người sử dụng như trước, nhưng qua bàn tay tài hoa của người thợ, những nét khắc độc đáo, sáng tạo đã tạo nên một sức hút kỳ lạ. Những món quà thủ công như thế này chắc chắn sẽ được mọi người trân trọng, bởi nó không chỉ là vật phẩm mà còn mang đậm dấu ấn cá nhân trên từng tác phẩm”.

Dẫu cho nghề khắc dấu gỗ thủ công đang phải đối mặt với không ít những thách thức từ sự thay đổi của xã hội và sự cạnh tranh của công nghệ, nhưng với tình yêu nghề sâu sắc và trái tim đầy tâm huyết của những người nghệ nhân như ông Phạm Ngọc Toàn, ngọn lửa của nghề truyền thống vẫn âm ỉ cháy. Ông Toàn vẫn luôn nuôi hy vọng rằng, thế hệ trẻ sẽ tiếp nối và trân trọng những giá trị mà cha ông đã để lại, để những con dấu gỗ thủ công sẽ mãi là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người Hà Nội, là một dấu ấn đẹp đẽ của thời gian khắc ghi trên phố cổ.