Nhà báo Hoàng Văn Chiên và hành trình đi vào vùng tối để tìm ánh sáng sự thật

(Sóng trẻ) - Sau 5 năm bước chân vào nghề báo chuyên nghiệp, Hoàng Văn Chiên - phóng viên Báo Nông thôn Ngày nay/Báo điện tử Dân Việt đã liên tiếp ghi dấu ấn với hàng loạt Giải Báo chí Quốc gia. Từ một nhân viên truyền thông môi trường, anh rẽ hướng sang con đường báo chí điều tra. Và chính ở mảnh đất đầy thử thách ấy, Hoàng Chiên khẳng định mình bằng những phóng sự sắc sảo và thắp lên niềm tin về sức mạnh của ngòi bút chân chính.

Sự nhạy bén trong việc tìm đề tài

Trước khi trở thành nhà báo, phóng viên Hoàng Văn Chiên từng công tác tại Trung tâm Con người và Thiên nhiên (Hà Nội). Khi được hỏi về cơ hội bén duyên với mảng điều tra tại Báo Điện tử Dân Việt, anh chia sẻ: “Trước kia, nhiệm vụ chính của tôi là tổ chức các chuyến công tác cho các nhà báo điều tra về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Dần dần tôi được tham gia vào thực hiện các bài viết liên quan đến môi trường cho các tờ báo lớn. Khi được đăng tải ngày càng nhiều bài, tôi quyết định theo đuổi hành trình trở thành một nhà báo chuyên nghiệp”.

Năm 2020, anh quyết định rẽ hướng, đầu quân về Báo Nông thôn Ngày nay (Dân Việt). Cũng từ đó, anh bắt đầu hành trình thực sự đi tìm sự thật, hành trình mà như anh nói, “mỗi bước đi đều phải bằng cả lý trí và lòng dũng cảm”.

Với nhà báo Hoàng Chiên, tìm đề tài không đơn giản là nghe tin đồn hay nhận phản ánh. “Một phóng sự điều tra thường bắt đầu từ một nghi ngờ nhỏ như một con đường mới mở xuyên rừng, một khu đất bị san gạt, hay một văn bản có dấu hiệu bất thường. Người làm báo điều tra phải có con mắt của người quan sát, và sự nhạy cảm của người kể chuyện”. 

Chính nhờ những kinh nghiệm và vốn kiến thức tích lũy của mình về các lĩnh vực khác nhau của đời sống đã cho nhà báo Hoàng Chiên một nền tảng vững chắc để nhận diện vấn đề nhanh hơn và đi đúng hướng ngay từ đầu. Anh hiểu rằng, phía sau mỗi hiện tượng bất thường đều có thể là một câu chuyện lớn, nơi những mối quan hệ, lợi ích và lỗ hổng quản lý đan xen. “Kinh nghiệm trong lĩnh vực môi trường giúp tôi nhìn thấy được bức tranh tổng thể, còn nghề báo dạy tôi cách gỡ từng nút thắt để đi đến tận cùng sự thật”, anh chia sẻ.

Bắt tay vào hành trình tìm sự thật

Một phóng sự điều tra thường trải qua ba bước: thâm nhập, thu thập, xác minh. Trước hết, nhà báo phải nhập vai, hòa mình vào thực tế. Đó có thể là những ngày đóng vai thương lái gỗ, là công nhân khai thác đá, hay người đi mua bán đất. Bước thứ hai là thu thập chứng cứ. “Mọi chi tiết đều phải được ghi nhận, từ một tờ hóa đơn đến đoạn hội thoại thoáng qua. Chỉ cần một sơ hở, mọi công sức có thể đổ xuống sông,” anh nói. Cuối cùng là xác minh và kiểm chứng, bước quan trọng nhất để bài báo đủ căn cứ, đủ sức thuyết phục và không gây oan sai.

“Không có cuộc điều tra nào là đơn giản. Quá trình bắt tay vào làm từ những bước lên ý tưởng đến lúc hoàn thiện và đăng tải, có khi mất vài tháng, thậm chí vài năm và ở lĩnh vực điều tra thì không có chỗ cho sự vội vàng”, anh Hoàng Chiên khẳng định.

Một trong những vụ điều tra “để đời” của anh là loạt phóng sự “Đường đi của gỗ lậu qua xe chuyển phát nhanh”. Từ những dấu vết nhỏ nhất, nhóm phóng viên đã lần ra cả một đường dây tinh vi. Sau khi bài báo đăng tải, Công an tỉnh Lai Châu đã khởi tố, mở rộng điều tra và bắt tạm giam 32 đối tượng, trong đó có cả Chánh Thanh tra tỉnh.

“Mỗi phóng sự điều tra là một hành trình dài, và đôi khi, là một hành trình nguy hiểm. Cái giá của sự cẩu thả có thể là một vụ án không được mở, hoặc tệ hơn là mất niềm tin của công chúng” anh nói.

Trong ký ức nghề nghiệp của Hoàng Chiên, vụ “Xẻ thịt Công viên Địa chất Toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn” là lần đáng nhớ nhất. Anh và đồng nghiệp phải đánh lạc hướng đối tượng bằng một màn kịch nhỏ: một người đi mua hai quả bưởi, hai phong bì trắng cố tình để lộ trong túi áo như tín hiệu ngầm.

 “Đó là một buổi chiều dài nhất tôi từng trải qua. Chỉ cần họ nghi ngờ, mọi chuyện có thể rẽ sang hướng khác. Nhưng cuối cùng, mọi thứ diễn ra trơn tru và chúng tôi có được bằng chứng quan trọng” - anh vẫn còn nhớ tâm trạng hồi hộp của mình trong lần điều tra ấy.

Ngay sau khi loạt bài đăng, Quyền Chủ tịch UBND thị trấn Đồng Văn cũ bị cho thôi chức. Các hoạt động núp bóng khai thác đá trái phép bị xử lý, dừng hoạt động. Một vụ việc được làm sáng tỏ, và với anh, đó là phần thưởng quý giá nhất cho người làm nghề.

Ở lại với nghề vì ánh sáng sự thật

Năm năm theo nghề, năm năm liên tiếp đạt Giải Báo chí Quốc gia, thành tích ấy không chỉ đơn thuần đến từ may mắn. Anh nói: “Tôi luôn học, học từ đồng nghiệp, từ chuyên gia, và cả từ sai lầm của mình. Muốn làm điều tra, phải hiểu nhiều lĩnh vực: lâm sản, khoáng sản, đấu thầu, pháp luật… Nếu không hiểu tường tận, mình không thể soi ra vấn đề”.

Gần đây nhất, nhà báo Hoàng Văn Chiên cùng nhóm phóng viên Báo Nông thôn Ngày nay - Dân Việt được vinh danh với Giải A Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX năm 2024 cho loạt bài “Hủy diệt thế giới của Vua Thủy Tề”.
Đó không chỉ là một giải thưởng nghề nghiệp danh giá, mà còn là sự ghi nhận cho hơn hai năm lăn lộn, điều tra và đối diện với không ít hiểm nguy trên hành trình phơi bày thực trạng khai thác thủy sản tận diệt đang tàn phá các hệ sinh thái dưới nước ở Việt Nam. Loạt bài đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh: khi những dòng sông, lòng hồ, vùng biển đang dần “chết” bởi kích điện, lưới mắt nhỏ, đèn công suất lớn và cả thuốc nổ. Từ những ghi nhận thực tế của nhóm phóng viên, hàng loạt địa phương trên cả nước đã vào cuộc kiểm tra, xử lý mạnh tay; Bộ NN&PTNT sau đó cũng ban hành văn bản yêu cầu siết chặt hoạt động khai thác và tái tạo nguồn lợi thủy sản.

“Khi tác phẩm được vinh danh, tôi không nghĩ nhiều đến giải thưởng, mà nhớ lại những đêm trắng cùng anh em đứng bên hồ Thác Bà, hồ Tuyên Quang… Chúng tôi thấy những ánh đèn công suất lớn quét xuống mặt nước, cũng là lúc hàng vạn sinh vật bị giết chết chỉ trong vài giây. Lúc đó, chúng tôi hiểu rằng nếu không viết ra, nếu không làm đến cùng, sự im lặng của mình sẽ đồng nghĩa với sự đồng lõa”, anh Hoàng Chiên chia sẻ.

Anh gọi đây là một chiến thắng của sự thật và trách nhiệm nghề nghiệp, hơn là chiến thắng cá nhân. Giữa một nghề luôn cần sự tỉnh táo và dấn thân, Hoàng Chiên chọn cách làm nghề bằng sự điềm tĩnh, khiêm nhường nhưng kiên định, để mỗi bài viết không chỉ có thông tin mà còn có sức nặng của lương tâm.

Với anh, báo chí điều tra không chỉ là nghề, mà là trách nhiệm xã hội. “Mỗi bài báo là một lát cắt của công lý. Dù thầm lặng, nhưng nhà báo vẫn là người góp phần giữ cho cán cân ấy được cân bằng,” anh nói về chiêm nghiệm của bản thân về nghề.

Làm báo điều tra là chấp nhận đi ngược dòng: nguy hiểm, cô đơn và đôi khi tổn thương. Nhưng Hoàng Văn Chiên chọn ở lại, vì anh tin rằng sự thật, dù mỏng manh đến đâu, vẫn cần được bảo vệ. “Không phải ai cũng hiểu, nhưng khi đã làm điều tra, tôi vẫn thường xuyên viết những đề tài nhẹ nhàng. Cảm giác khi bóc trần được một góc khuất, khi thấy công lý được thực thi, điều đó khiến mình tin hơn vào ý nghĩa của nghề này”, anh bộc bạch.

Giữa những ồn ào của mạng xã hội, giữa vô vàn tin tức trôi đi mỗi ngày, vẫn có những người như Hoàng Văn Chiên - lặng lẽ, kiên định, đi vào vùng tối chỉ để tìm lại ánh sáng của sự thật.