AI và Báo chí: Công nghệ chung tay hỗ trợ nhà báo

(Sóng trẻ) -  Khi trí tuệ nhân tạo AI len lỏi vào mọi lĩnh vực của đời sống, báo chí cũng chịu ảnh hưởng. Từ khâu viết, biên tập đến phân tích số liệu, AI đang trở thành người trợ thủ đắc lực cho người làm báo. Song, cơ hội đó cũng đi kèm thách thức: làm sao để tận dụng được công nghệ mà không đánh mất đi bản sắc của con người trong mỗi tác phẩm báo chí? 

Khi AI vừa là cơ hội vừa là thử thách của nhà báo

Trong thời đại số, trí tuệ nhân tạo AI trở thành một khái niệm phổ biến. Từ lĩnh vực kinh tế, giáo dục cho đến nghệ thuật, công nghệ này đang len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống con người. Và báo chí - một ngành nghề vốn gắn liền với tính thời sự, tốc độ và chính xác cũng không nằm ngoài làn sóng ấy. 

Trên thế giới, nhiều cơ quan báo chí lớn như Reuters, The Guardian hay BBC đã sớm ứng dụng các công cụ AI như ChatGPT, Copilot, Gemini,... trong quy trình sản xuất tin tức. Những công cụ này gợi ý cho phóng viên tiêu đề, tổng hợp dữ liệu hay tối ưu hoá một bài viết chuẩn SEO, thậm chí còn phân tích hành vi độc giả để đề xuất nội dung phù hợp, thu hút. 

Ví dụ nổi bật gần đây là tờ báo Ý II Foglio đã thực hiện toàn bộ ấn phẩm báo giấy bằng AI, từ khâu viết bài cho đến đặt tiêu đề, chọn hình ảnh cho đến biên tập. Toàn bộ các trang báo đều do các mô hình ngôn ngữ tạo ra dựa trên dữ liệu được cung cấp trước, hoàn toàn không có sự tham gia trực tiếp của con người. Đây được xem như là một bước thử nghiệm táo bạo, cho thấy khả năng của công nghệ nhân tạo AI trong việc đảm nhận toàn bộ quy trình xuất bản.

Tại Việt Nam, các toà soạn như Vnexpress, Vneconomy cũng đã bắt đầu thử nghiệm AI ở nhiều khâu: từ tổng hợp tin nhanh, kiểm tra chính tả ngữ pháp cho đến gợi ý ý tưởng viết bài. 

Cùng với những lợi ích rõ ràng, AI cũng đặt ra không ít thách thức. Khi công nghệ có thể viết tin, tóm tắt dữ liệu, thậm chí mô phỏng phong cách viết của con người, liệu nhà báo có đang đứng trước nguy cơ bị thay thế? Và nếu quá phụ thuộc vào AI, đâu sẽ là ranh giới giữa sử dụng công cụ và đánh mất bản sắc nghề nghiệp? 

Người làm báo và bài toán cân bằng giữa công nghệ - con người
Dù AI mang lại nhiều lợi ích, yếu tố con người vẫn giữ vai trò trung tâm trong hoạt động báo chí. Công nghệ có thể hỗ trợ xử lý dữ liệu, gợi ý nội dung hay tự động hóa quy trình. Nhưng việc phát hiện vấn đề, đặt câu hỏi và thể hiện cảm xúc vẫn là nhiệm vụ mà chỉ con người mới có thể làm được. Chính vì thế, việc cân bằng giữa sự chính xác của máy móc và sự bản lĩnh, cảm xúc của người làm báo là vô cùng quan trọng. 

Tiến sĩ Nguyễn Nga Huyền, giảng viên Viện Báo chí - Truyền thông (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), nhận định: “AI không chỉ là một công cụ hỗ trợ, mà đang dần trở thành “đồng nghiệp đặc biệt” của người làm báo. Tuy nhiên, lạm dụng AI quá mức sẽ khiến các tác phẩm báo chí trở nên vô cảm, thiếu chiều sâu và tính nhân văn. Ngược lại, nếu biết cộng tác thông minh với AI, nhà báo có thể dành nhiều thời gian hơn cho điều quan trọng nhất chính là lắng nghe, hiểu câu chuyện của con người và kể lại nó bằng cảm xúc chân thực nhất.”

Theo tiến sĩ, việc đưa AI vào tòa soạn nên được xem là một quá trình chuyển đổi có kiểm soát, trong đó con người giữ vai trò điều phối và thẩm định cuối cùng. Bởi lẽ, thông tin được tạo ra từ mô hình ngôn ngữ lớn, có thể nhanh và đa dạng nhưng không phải lúc nào cũng mang tính chính xác. 

Ở góc nhìn của thế hệ trẻ, nhiều sinh viên ngành Báo chí cũng bày tỏ sự hứng thú nhưng đồng thời dè dặt với công nghệ này. 

Bạn Gia Thanh Mai (20 tuổi, sinh viên ngành Báo mạng điện tử) đồng thời là cộng tác viên cho Vneconomy chia sẻ: “AI giúp mình tra cứu nhanh và có thêm nhiều ý tưởng khi viết bài. Tuy nhiên thì mình không lạm dụng, bởi nó có thể khiến bài viết dễ mất đi sự tự nhiên và cảm xúc. Thêm vào đó, các bài báo sử dụng AI để tra cứu thường không quá chuẩn xác về mặt thông tin, nên mình cần phải kiểm tra lại thật kỹ trong quá trình biên tập.”

Trong khi đó, bạn Phan Hân Bình (21 tuổi, sinh viên ngành Báo chí, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng) cho rằng: “Mình có tận dụng AI nhưng vẫn thể hiện được góc nhìn bản thân trong bài. Từ những thứ AI tổng hợp được, mình sẽ không lấy hoàn toàn mà chắt lọc và kết hợp thêm các góc nhìn của cá nhân. Đồng thời, việc sắp xếp thông tin trong bài viết cũng là do mình tổng hợp và xếp theo trình tự khách quan, để người đọc hiểu theo đúng hướng mà mình mong muốn”.

Thực tế, sự giao thoa giữa hai thế hệ, những người làm báo kỳ cựu và lớp phóng viên trẻ đang dần tạo ra một xu hướng mới. Hợp tác cùng AI thay vì đấu tranh với AI. Nhiều tòa soạn đã mở các khóa tập huấn nội bộ về kỹ năng sử dụng công cụ AI một cách có trách nhiệm, nhằm nâng cao năng suất mà vẫn đảm bảo yếu tố đạo đức nghề nghiệp. 

AI đang mang đến nhiều cơ hội đổi mới cho nghề báo, nhưng công nghệ chỉ thật sự có ý nghĩa khi được con người sử dụng đúng cách. Giữa kỷ nguyên số, yếu tố con người vẫn là trái tim của báo chí, nơi giữ gìn cảm xúc, đạo đức và bản sắc của từng tác phẩm.