Freelance - xu hướng mới hay cuộc chơi may rủi?

(Sóng trẻ) - Không còn gò bó trong 8 tiếng công sở, nhiều người chọn con đường làm nghề tự do (freelance) dù phải đối diện không ít rủi ro về thu nhập, bảo hiểm hay pháp lý.

Bất chấp rủi ro, vẫn chọn “tự do”

Nguyễn Việt Anh (29 tuổi, Hà Nội) từng làm việc tại các đơn vị lớn như VTV6 và Vinhomes trước khi quyết định rẽ hướng. “Môi trường doanh nghiệp mang lại tính ổn định, nhưng kèm theo đó là giới hạn. Nhân viên không được phép nhận thêm việc ngoài, trong khi vẫn phải luôn trong trạng thái sẵn sàng làm thêm giờ. Tôi chọn ra ngoài cho thông thoáng thời gian và mở rộng nguồn thu nhập”, Việt Anh nói.

Hiện Việt Anh làm freelance trong lĩnh vực hình ảnh, marketing và truyền thông. Tuy nhiên, tự do không đồng nghĩa với nhàn rỗi. “Thực tế, tôi còn bận hơn cả khi làm công ty. Có tháng không kiếm được đồng nào, nhưng cũng có tháng làm đến kiệt sức. Nếu không am hiểu pháp lý và thuế, rất dễ vướng rủi ro”, Việt Anh chia sẻ. Dù vậy, anh vẫn coi đó là hành trình buộc phải đi tiếp.

Khác với Việt Anh, Phan Uyên (24 tuổi, Cà Mau) đến với nghề tự do sau khi trải qua thời gian làm việc kiệt sức tại văn phòng ở Cần Thơ. Mức lương 4,5 triệu đồng cho 6 ngày làm việc mỗi tuần khiến cô nhận ra mình cần thay đổi. Cuối năm 2023, Uyên nghỉ việc, trở về quê và bắt đầu làm freelancer trong lĩnh vực marketing.

Không hợp đồng lao động, không bảo hiểm, thu nhập phụ thuộc từng dự án, Uyên vẫn chấp nhận đánh đổi. “Làm freelance giúp tôi sống ở quê, có thu nhập ổn định và chủ động thời gian chuẩn bị hồ sơ du học. Khó khăn có nhiều, nhưng tôi thấy xứng đáng”, Uyên chia sẻ.

Từ những người trẻ như Việt Anh hay Uyên có thể thấy, lựa chọn “tự do” đang trở thành xu hướng phổ biến của một bộ phận lao động trẻ. Họ muốn được tự quyết, muốn thoát khỏi khuôn khổ công sở và tìm kiếm sự linh hoạt trong công việc. Dù vậy, phía sau lựa chọn ấy là vô vàn rủi ro: thu nhập bấp bênh, thiếu an sinh và không có cơ chế bảo vệ khi xảy ra tranh chấp.

Sự gia tăng nhanh của lao động tự do phản ánh nhu cầu thay đổi trong cấu trúc việc làm, khi ngày càng nhiều người trẻ muốn thoát khỏi khuôn khổ công sở để tìm sự linh hoạt và tự chủ. Song đằng sau lựa chọn ấy, vẫn còn khoảng trống lớn trong việc quản lý và bảo vệ quyền lợi của những người lao động “phi truyền thống” nhưng đang góp phần đáng kể vào nền kinh tế số.

Xu hướng tất yếu, khung pháp lý bỏ ngỏ

Theo báo cáo quý III/2025 của Tổng cục Thống kê, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên đạt khoảng 53,3 triệu người, trong đó lao động có việc làm là 52,3 triệu người. Mặc dù lao động có việc làm có xu hướng tăng nhưng thị trường lao động phát triển chưa bền vững khi số lao động có việc làm phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn với 62,4%, bao gồm lao động tự do, bán thời gian và hợp đồng ngắn hạn. 

Đặc biệt, nhóm tuổi 18-30 chiếm tỷ lệ lớn trong lực lượng lao động tự do, với nhiều người làm việc trong các lĩnh vực như thiết kế đồ họa, marketing, viết lách, dịch thuật, lập trình và các công việc sáng tạo khác. Theo thống kê của nhiều nền tảng việc làm trực tuyến như Upwork, Freelancer hay Fiverr, số lượng công việc liên quan đến digital marketing, SEO, content marketing, quảng cáo online, social media… tăng trưởng đều đặn từ 25 - 35% mỗi năm.

Tuy nhiên, trong khi lực lượng này ngày càng đông, khung pháp lý tại Việt Nam vẫn chưa bắt kịp thực tế. Hiện chưa có văn bản pháp luật nào định danh rõ ràng “người lao động tự do”, khiến họ gần như đứng ngoài hệ thống an sinh xã hội, không hợp đồng lao động, không bảo hiểm bắt buộc, không chế tài bảo vệ khi xảy ra tranh chấp. 

Luật sư Nguyễn Thị Ly - Luật sư Văn phòng công chứng Hà Nội cho rằng, Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng hành lang pháp lý riêng cho nhóm lao động tự do, đặc biệt là những người làm việc qua nền tảng số. “Cần có mẫu hợp đồng khung để các bên dễ áp dụng, có cơ chế đăng ký hành nghề và chính sách bảo hiểm tự nguyện phù hợp. Khi quyền lợi được bảo vệ, cả người lao động lẫn bên thuê dịch vụ đều minh bạch hơn và Nhà nước cũng quản lý tốt hơn nguồn thu nhập phi truyền thống”, luật sư nhận định.

Lao động tự do mang đến sự linh hoạt và cơ hội phát triển cho người trẻ, nhưng cũng đi kèm với nhiều rủi ro về thu nhập và quyền lợi. Việc hoàn thiện khung pháp lý, hướng dẫn hợp đồng và bảo hiểm tự nguyện sẽ giúp bảo vệ nhóm lao động này, đồng thời tạo môi trường làm việc minh bạch và bền vững cho cả người lao động lẫn doanh nghiệp.