Hình xăm trên da: Vết mực nghệ thuật hay 'dấu ấn' định kiến?

(Sóng trẻ) - Từng bị xem là dấu hiệu nổi loạn, hình xăm nay đã trở thành biểu tượng cá tính, kỷ niệm và nghệ thuật của nhiều người trẻ. Nhưng giữa xã hội đang dần cởi mở, định kiến với “mực trên da” vẫn chưa phai mờ. 

Khi cơ thể là “bảo tàng” kể chuyện 

Trong xã hội hiện đại, hình xăm không đơn thuần là những họa tiết ngẫu hứng mà đã trở thành một loại hình nghệ thuật cơ thể (body art). Với nhiều người trẻ, xăm là một cách thức mạnh mẽ để lưu giữ kỷ niệm, thể hiện cá tính, hoặc mang theo câu chuyện của cuộc đời. 

Sự lan tỏa của các tiệm xăm tại các đô thị lớn như Thủ đô Hà Nội và TP.HCM chính là minh chứng sống động cho sự phổ biến ngày càng rộng rãi của văn hóa xăm hình ở Việt Nam. Những nghệ nhân xăm nay được rèn luyện chuyên sâu hơn, sở hữu tay nghề tinh xảo và nguồn sáng tạo dồi dào từ thế hệ trẻ, biến nghề này trở thành một lĩnh vực nghệ thuật thực thụ. Hình xăm không còn giới hạn ở những họa tiết đơn giản, mà đa dạng về phong cách, mang theo nhiều tầng ý nghĩa và là lựa chọn quen thuộc của không ít người nổi tiếng, từ diễn viên, ca sĩ đến các nhà hoạt động xã hội.

Là một người trẻ có hình xăm, anh Lê Việt Long (25 tuổi, kỹ sư xây dựng) cho rằng, hình xăm trong xã hội hiện đại đã trở thành một cách thể hiện nét cá tính: “Tôi có hình xăm Quốc kỳ Việt Nam và tiêu ngữ trên cánh tay phải. Hình xăm này không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn là biểu tượng thiêng liêng về lòng yêu nước. Với tôi, nó có sự thu hút và ý nghĩa riêng, đồng thời còn là phương tiện bộc lộ được tính cách của bản thân mình”.

Để có được hình xăm ý nghĩa như mong muốn, anh Long đã tìm đến những người họa sĩ đặc biệt - những thợ xăm nghệ thuật hiện đại. Nghề xăm đã trải qua quá trình nghệ thuật hóa và chuyên nghiệp hóa rõ rệt, với đào tạo bài bản, quy trình vệ sinh nghiêm ngặt và trọng tâm thẩm mỹ. Điều này biến nó thành một loại hình nghệ thuật được công nhận rộng rãi.

Anh Văn Hợp, chủ tiệm xăm Hoà Mục Ink - Tattoo Studio, đã có nhiều năm kinh nghiệm tại Hà Nội, nhấn mạnh: "Quy trình tiếp nhận khách của chúng tôi tương đối nghiêm ngặt: từ khâu tư vấn ý tưởng, kiểm tra da, sử dụng mực và kim một lần để đảm bảo vệ sinh. Chúng tôi được đào tạo y tế, coi xăm như nghệ thuật vẽ trên da, có trách nhiệm với sức khỏe của khách. Khách hàng ngày càng đa dạng, từ sinh viên, nhân viên văn phòng cho đến người lớn tuổi, cho thấy nhu cầu thể hiện bản thân đang được xã hội chấp nhận rộng rãi hơn".

Thạc sĩ tâm lý Lê Thế Hanh (Đại học Đại Nam, Hà Nội), lý giải: “Hình xăm không phải là khái niệm mới trong văn hóa Việt Nam. Từ thời Âu Lạc, người Việt cổ đã có tục “xăm mình” (hay còn gọi là “văn thân”) để tránh thuồng luồng dưới nước khi đi đánh cá. Sử sách ghi lại rằng thời Hùng Vương, nhiều dân tộc Việt cổ có tục xăm hình rồng, rắn, cá… trên cơ thể như biểu tượng của sức mạnh, lòng dũng cảm, và để thể hiện bản sắc bộ tộc. 

Qua các giai đoạn lịch sử, đặc biệt là từ thời thuộc địa đến thế kỷ XX, hình xăm dần bị gắn liền với giới giang hồ, tù nhân hoặc người ngoài lề xã hội. Hình xăm trở thành dấu hiệu của “người hư hỏng”, “dân anh chị”, hoặc biểu tượng của sự chống đối. 

Ở thời điểm hiện đại, nhờ sự giao lưu văn hóa ảnh hưởng từ nhiều quốc gia trên thế giới, xăm mình dần trở thành hình thức biểu hiện nghệ thuật. Để cá nhân thể hiện cá tính. Bằng chứng xã hội cũng cho thấy nhiều nghệ sĩ, người trẻ thành đạt công khai hình xăm mà vẫn được tôn vinh nhờ tài năng của mình.”

Giữa định kiến và hiểu biết: cần một cách nhìn công bằng hơn

Từ góc nhìn tâm lý học, hình xăm thường bị gắn nhãn tiêu cực do cơ chế “dán nhãn” trong văn hóa Á Đông, khi xã hội có xu hướng quy chụp ngoại hình với nhân cách. “Đây là phản ứng tâm lý phổ biến, khiến nhiều người vô thức xem hình xăm là ‘lệch chuẩn’, ‘nguy hiểm’ hoặc ‘phản nghịch’,” thạc sĩ Hanh nhận định.

Bạn Đỗ Dương (23 tuổi, nhân viên văn phòng) chia sẻ: “Mình từng gặp khá nhiều khó khăn trong quá trình tìm việc làm. Dù đã có kinh nghiệm làm việc và đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng, nhưng đôi khi hình xăm của mình lại khiến các công ty dè chừng và coi đó là một điểm trừ. Điều này khiến mình tự hỏi, liệu hình xăm có thực sự là lựa chọn phù hợp hay không, dù nó mang ý nghĩa lớn đối với bản thân mình”.

Anh Văn Hợp cũng thừa nhận rủi ro từ kinh nghiệm thực tế: "Tôi đã gặp một vài bạn trẻ phải xóa xăm sau vài ngày vì gia đình không chấp nhận, thậm chí gia đình các bạn còn đe dọa và kiên quyết yêu cầu chúng tôi xóa xăm cho con của họ, nếu không sẽ cản trở việc kinh doanh tại quán. Chúng tôi cũng đã được cảnh báo về pháp lý, đặc biệt với hình xăm nhạy cảm, vậy nên khi đã thực hiện hình xăm, chúng tôi luôn cẩn trọng để tránh những xung đột không đáng có.” 

Theo anh Hanh, vấn đề không nằm ở hình xăm, mà nằm ở sự nhìn nhận. Từ khâu đào tạo, tuyển dụng cho tới truyền thông, chúng ta cần tập trung vào năng lực, phẩm chất con người thay vì ngoại hình của họ. Đồng thời, trong công tác giáo dục, nên lồng ghép kiến thức về lịch sử và ý nghĩa của xăm mình, để xã hội nhìn nhận đây như một phần văn hóa đa dạng, thay vì góc nhìn định kiến, một chiều. "Sống tử tế và cống hiến sẽ được xã hội đón nhận dù bạn có hình xăm hay không", anh nhấn mạnh.

Dưới lớp mực in trên da là những câu chuyện, những trải nghiệm và lựa chọn rất riêng của mỗi con người. Xăm mình không định nghĩa nhân cách hay giá trị, mà chỉ là một cách thể hiện bản thân. Khi xã hội biết lắng nghe thay vì phán xét, chúng ta sẽ tiến gần hơn tới sự thấu hiểu và bao dung, nơi vẻ ngoài không còn là thước đo phẩm chất, mà chỉ là điểm bắt đầu của một câu chuyện đáng được tôn trọng.