Người chuyển giới và hành trình tìm lại sự "trọn vẹn"

(Sóng trẻ) - Trong hành trình đi tìm lại "giới tính thật" của mình, những người chuyển giới không chỉ phải đấu tranh với những định kiến, khuôn mẫu của người xung quanh mà còn đang đấu tranh cho cuộc chiến đầy nghịch lý khi khát vọng sống thật bị cản trở bởi rào cản về những quyền lợi cơ bản về pháp lý và y khoa. Câu chuyện của những người chuyển giới sau đây sẽ là minh chứng rõ nét cho thực trạng này.

Sống Thật Không Dễ, Pháp Lý Chưa Mở, Y Tế Chưa Gần

Lần đầu tiên chúng tôi gặp Hoàng Anh là tại một quán cà phê nhỏ. Trong bộ sơ mi chỉn chu phối cùng chiếc quần âu, nếu không quen biết từ trước, khó có ai nhận ra giới tính ban đầu của Hoàng Anh. Ở độ tuổi ngoài 20, anh mang nét đẹp thư sinh của một chàng trai với vóc dáng cao lớn,, mái tóc được cắt gọn, vuốt nhẹ về sau. Thế nhưng, ít ai ngờ rằng cách đây 7 năm, chàng trai tuấn tú này từng là cô gái với mái tóc dài, sống tại Hòa Bình. 

Kể từ khi bắt đầu sử dụng hormone từ năm lớp 10 và trải qua phẫu thuật cắt ngực,   Hoàng Anh đã chuyển giới gần 10 năm và hoàn toàn hài lòng với cuộc sống hiện tại. Kể về quá khứ của mình, Hoàng Anh không hề né tránh khi chia sẻ những tổn thương trong hành trình bộc lộ giới tính thật trước gia đình và những người xung quanh. Mẹ anh là người phản ứng gay gắt nhất, việc anh cắt đi mất mái tóc dài đặc trưng của người phụ nữ, mẹ anh đã thẳng thắn nói rằng: “Nếu mày mà cắt tóc, tao sẽ đuổi mày ra khỏi nhà.” 

Cùng với đó, những lời họ hàng đàm tiếu xung quanh: “Chơi với nó nhiều kẻo bị lây”, “Tiếp xúc với nó nhiều kẻo bị bê đê”,...Mặc dù chỉ là những lời vu vơ không nói ra trước mặt, nhưng sự sợ hãi, xa lánh vàmiệt thị trong âm thầm  của những người thân vẫn là vết thương hằn sâu trong tâm trí chàng trai tuổi đôi mươi, hình thành sự sợ hãi, tự ti khiến chàng trai đang cảm giác như mọi người đang nhìn chằm chằm, đánh giá, phán xét và nói những điều không hay về mình. 

Giống như Hoàng Anh, Duy Anh là một người chuyển giới từ nữ sang nam. Anh luôn gây được sự chú ý với gương mặt nam tính và nụ cười lộ hai má lúm đồng tiền duyên dáng. Dù chưa tiến hành phẫu thuật và chỉ tiêm hormone nhưng ít ai nhận ra được trước đây anh cũng từng là một cô gái đáng yêu, hiền dịu trong mắt bao người. 

Mặc dù Duy Anh may mắn hơn Hoàng Anh khi nhận được sự ủng hộ từ bạn bè, đồng nghiệp từ lúc bộc lộ giới tính thật của mình, nhưng anh vẫn gặp phải những phản ứng dữ dội từ chính bố mẹ. Ban đầu, bố mẹ anh phản đối rất gay gắt, nhưng đến thời gian sau gia đình cũng phần nào “chấp nhận” con người thật của anh. Cho đến khi thời điểm mẹ Duy Anh lâm bệnh nặng, trước giây phút xa lìa, người mẹ  ấy vẫn mong mỏi ước nguyện có thể được nhìn thấy anh quay lại với hình hài người con gái bình thường được cha mẹ nuôi lớn. Sự dằn vặt, khó xử pha lẫn sự nuối tiếc khi đó vẫn đang giày vò trong tâm trí, Duy Anh nhận ra rằng ba mẹ vẫn chưa hoàn toàn chấp nhận con người thật của anh. “Anh rất tiếc vì không thể làm được điều đó, bởi anh vẫn muốn sống thật với chính mình. Tuy nhiên, dù thế nào thì bố mẹ vẫn luôn muốn điều tốt nhất cho anh, và những lời mẹ dặn dò chỉ là lời khuyên từ tình thương.”, Duy Anh nghẹn ngào chia sẻ. 

Dù hành trình sống thật của Duy Anh và Hoàng Anh có những khác biệt nhất định, cả hai đều chịu chung định kiến sai lầm: nhiều người lầm tưởng rằng chuyển giới phải phẫu thuật cắt bỏ hoàn toàn bộ phận sinh dục mới được xem là “chuyển giới thật sự”. Thực tế, chỉ cần bản dạng giới không trùng với giới tính sinh học, dù can thiệp y học hay không, họ vẫn là người chuyển giới. 

Trong khi đó, không ít bạn trẻ vì chạy theo trào lưu “sống thật” mà chưa hiểu rõ bản thân, dẫn đến những quyết định vội vàng như tiêm hormone hay can thiệp phẫu thuật cắt ngực, thậm chí là cắt cả bộ phận sinh dục. Đáng tiếc hơn, có những trường hợp sau đó muốn quay về giới tính cũ nhưng đã quá muộn để thực hiện.

Thực tế này cho thấy một rào cản lớn trong tiếp cận giáo dục y khoa đối với người chuyển giới, bắt nguồn chủ yếu từ những vướng mắc pháp lý chưa được quy định rõ ràng và còn thiếu tính nhất quán trong việc thực thi.  Đó cũng chính là những góc khuất, những khó khăn mà cả hai anh Hoàng Anh và Duy Anh đang gặp phải.

Hiện nay, các thủ tục hành chính, pháp lý vẫn dựa theo Luật Bình đẳng giới 2006 đưa ra khái niệm “giới tính” và “giới” được hiểu như sau: 

“Giới tính” là khái niệm chỉ các đặc điểm sinh học của nam, nữ; 
“Giới” là khái niệm chỉ đặc điểm, vị trí, vai trò của nam và nữ trong tất cả các mối quan hệ xã hội.

Từ khái niệm giới và giới tính, việc đăng ký thủ tục hành chính chỉ dừng ở hai ô nam và nữ khiến cho nhiều người trở về sau cuộc đại phẫu không biết nên chọn vào ô nào. Đồng thời, khi đi làm các thủ tục hành chính như mở thẻ ngân hàng, xác thực sinh trắc học nhận dạng mặt trên căn cước, hộ chiếu,... họ tên, giới tính của cả hai không trùng khớp với ngoại hình thay đổi, điều này gây ra những rắc rối và bản thân hai anh cũng phải giải thích và xuất trình các loại giấy tờ chứng minh cho bản thân, gây tình huống khó xử cho chính người chuyển giới. Đặc biệt là trong lúc đi khám, Hoàng Anh e ngại chia sẻ: “Tôi cảm thấy khá ngại vì có những lúc nhân viên y tế gọi tên mình rất to, trong khi tôi vẫn chưa kịp đổi tên trên giấy tờ nên họ dùng tên cũ. Khi đó tôi phải lên tiếng để họ biết mình là người đó, nhưng họ cũng không thể sửa lại ngay được. Mọi người xung quanh nhìn tôi với ánh mắt khá khác lạ, làm anh cảm thấy hơi khó chịu và ngại trong đám đông.” 

Mặc dù Bộ luật Dân sự năm 2015 cho phép cá nhân có quyền xác định lại giới tính, chuyển đổi giới tính (Điều 36 và Điều 37) nhưng cộng đồng người chuyển giới vẫn chưa thể thực hiện được việc này vì chưa có luật chuyên ngành hướng dẫn gây ra khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y khoa. 

Trong thời điểm hiện tại Việt Nam đang thiếu hụt nguồn nhân lực có chuyên môn sâu rộng về chuyển giới; hệ thống y tế công lập chưa có quy trình hỗ trợ hormone hay phẫu thuật chính thức, khiến nhiều người buộc phải tự tìm hiểu, tự mua thuốc trôi nổi ngoài thị trường, tự tiêm mà không qua thăm khám hay tư vấn chuyên môn dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ tổn hại sức khỏe nghiêm trọng. 

Ngoài ra, những người trong cộng đồng như hai anh cảm thấy lo lắng trước những phương án do Bộ Y tế đưa ra trong dự thảo “Luật Chuyển đổi giới tính” mà Bộ đang xây dựng về điều kiện được công nhận là người chuyển giới. Một trong những phương án đó là “Người chuyển giới phải can thiệp ngoại khoa mới được công nhận chuyển giới”. Áp lực kinh tế đè nặng lên vai cùng với sự ưu tiên cho sức khỏe bản thân khiến nhiều người chuyển giới dừng lại ở tiêm hormone như anh Duy Anh. 

Hiện tại, Việt Nam chưa xây dựng được quy trình giám sát và theo dõi sức khỏe cho người chuyển giới trong suốt quá trình phẫu thuật, do vẫn chưa hợp pháp hóa các can thiệp y khoa liên quan đến chuyển giới. Điều này buộc nhiều người phải tìm đến các cơ sở y tế nước ngoài, dù trong nước đã có những bệnh viện lớn như Việt Đức, Xanh Pôn hay Bình Dân với đủ năng lực chuyên môn để thực hiện các ca phẫu thuật này dẫn tới khiến nhiều bạn chọn cách phẫu thuật tại các cơ sở y tế nước ngoài.

“Ở nước ngoài, người chuyển giới phải trải qua đánh giá tâm lý kỹ lưỡng trước khi dùng hormone hay phẫu thuật - những can thiệp không thể đảo ngược, đặc biệt là phẫu thuật cắt bỏ bộ phận sinh dục. Còn ở Việt Nam, muốn phẫu thuật cắt ngực, bọn anh cũng chỉ được ghi trong hồ sơ là tự nguyện xin phẫu thuật vì phì đại mô tuyến chứ không phải chỉ định điều trị, nên không được bảo hiểm chi trả. Ngay cả khi mua bảo hiểm nhân thọ, hồ sơ của anh cũng bị từ chối vì lý do sử dụng hormone. Những cuộc phẫu thuật như vậy phải tự bản thân bỏ số tiền lớn mà không có sự hỗ trợ từ một ai”, chia sẻ của Hoàng Anh về nỗi trăn trở mỗi khi đi khám sức khỏe hay cần hỗ trợ về mặt y tế. 

Việc thiếu khung pháp lý đầy đủ và hệ thống y tế chuyên sâu dành cho người chuyển giới không chỉ khiến họ thiệt thòi về quyền được sống thật với bản dạng giới, mà còn kéo theo nhiều hệ lụy trong học tập, lao động và tiếp cận dịch vụ cộng đồng, dẫn tới sự kỳ thị, bài xích và không được công nhận trong xã hội. Dù có năng lực chuyên môn, nhiều người chuyển giới vẫn bị trả lương thấp hơn hoặc bị đối xử thiếu tôn trọng, xem bản thân họ là nguồn “bệnh” trong xã hội. Trong không gian công cộng hay khi đi khám chữa bệnh, họ dễ bị soi xét ngoại hình và nhận những ánh nhìn phân biệt, thiếu thiện cảm. Điều này khiến hành trình hòa nhập xã hội và khẳng định bản thân của họ thêm phần khó khăn. 

Điều này cho thấy, một khung pháp lý và hỗ trợ y khoa đầy đủ không chỉ bảo vệ quyền con người cơ bản mà còn là giải pháp giảm gánh nặng y tế cộng đồng chuyển giới về lâu dài. Khi chưa có sự công nhận và hỗ trợ chính thức, những người chuyển giới như Duy Anh và Hoàng Anh đang phải đối mặt với "cuộc chiến âm thầm" về sức khỏe và nhân phẩm mỗi ngày.

Đi Qua Bóng Tối Để Thắp Sáng Cho Cộng Đồng

Đến thời điểm hiện tại, cùng với sự phát triển không ngừng của truyền thông và xã hội, mọi người cũng dần cởi mở hơn về những vấn đề về bản dạng giới, xu hướng tính dục. Gia đình, người thân họ hàng, bạn bè xung quanh cũng dần dần chấp nhận, ủng hộ và thoải mái. Hay cả trong công việc, mọi người đều cư xử cởi mở, đàng hoàng và tôn trọng anh - Không có sự kỳ thị nào cả, mọi người đều đối xử công bằng và tử tế. Bản thân anh Hoàng Anh cảm thấy tự tin hơn khi được sống là chính mình, anh tự hào chia sẻ rằng: “Anh cảm thấy là anh đang dần trưởng thành hơn theo đúng nghĩa một người đàn ông ấy suy nghĩ lối sống hay là càng ngày về cái ngoại hình của anh ấy thì anh cảm thấy nó đang thực sự là một người đàn ông chính hiệu”. 

Cuối năm 2021, gương mặt của Hoàng Anh không còn xa lạ với nhiều người vì anh đã dũng cảm công khai giới tính thật của mình trên sóng truyền hình trực tiếp. Anh đã tham gia chương trình truyền hình thực tế The Next Gentleman 2021 - Quý ông hoàn mỹ mùa đầu tiên. Sau khi được phát sóng và công khai giới tính thật của bản thân, gia đình anh đều ủng hộ anh và đồng thời công nhận con người thật của anh. Hoàng Anh nghẹn ngào chia sẻ khoảnh khắc lúc đó: “Khi anh quyết định tham gia, anh nhận được một sự công nhận rất đặc biệt từ bà nội - người mà anh từng nghĩ sẽ khó có thể thay đổi suy nghĩ. Bà đã gọi mọi người trong nhà lại xem và ủng hộ anh. Bà gọi anh bằng tên mới - Hoàng Anh - thay vì tên cũ. Đó là một khoảnh khắc anh cảm thấy rất tự hào và ấm lòng, vì đó chính là sự thừa nhận, sự chấp nhận mà anh từng nghĩ rằng sẽ khó xảy ra, nhất là từ một người lớn tuổi như bà. Đó là điều thay đổi lớn nhất mà anh từng nhận được trong hành trình sống thật với bản thân.”

Dù đã tìm thấy hạnh phúc khi sống đúng với bản dạng giới, Duy Anh và Hoàng Anh vẫn trăn trở trước những khó khăn mà cộng đồng chuyển giới đang đối mặt, đặc biệt là trong việc chăm sóc sức khỏe khi sử dụng hormone. Từ chính trải nghiệm cá nhân, cả hai tham gia dự án Rainbow Care Team - nơi kết nối cộng đồng chuyển giới với các bác sĩ nội tiết để tư vấn, theo dõi sức khỏe và điều chỉnh liều hormone hợp lý, giúp hạn chế rối loạn nội tiết, bảo vệ sức khỏe lâu dài. Dù có thu phí, dự án hướng tới mục tiêu hỗ trợ cộng đồng được tiếp cận dịch vụ y tế an toàn, bền vững – điều mà hệ thống y tế công lập hiện vẫn còn bỏ ngỏ. Hiện nay, dự án  đã hợp tác với các bác sĩ chuyên nghiệp, kết nối cộng đồng chuyển giới với các bệnh viện, bác sĩ tâm lý và chuyên gia sức khỏe thân thiện, giúp họ tiếp cận dịch vụ chuyển đổi giới tính an toàn và tư vấn sức khỏe tinh thần miễn phí. Đồng thời, dự án xây dựng mạng lưới không gian an toàn "Rainbow Hub” kết nối, chia sẻ và hỗ trợ khẩn cấp cho những người chuyển giới bị bạo hành, kỳ thị hoặc khủng hoảng tâm lý.

Ngoài ra, với bản thân Hoàng Anh, anh tự xây một kênh Tiktok riêng với hơn 5000 lượt theo dõi “Hoàng Anh Wind” - Nơi chia sẻ những vấn đề liên quan bản dạng giới, xu hướng tính dục; giúp các bạn có thêm kiến thức đúng đắn về sức khỏe và tâm lý, cũng như hiểu rõ hơn về các vấn đề liên quan đến bạo lực và sự thấu hiểu trong cộng đồng: “Mặc dù anh chưa đăng tải nhiều nội dung, nhưng anh hy vọng qua kênh này có thể góp phần mang đến những thông tin bổ ích và sự đồng cảm cho các bạn.”- chia sẻ của chủ kênh. 

Hành trình sống thật với bản thân của người chuyển giới vẫn là cuộc đấu tranh dai dẳng với định kiến và rào cản quyền lợi về mặt pháp lý và y khoa. Nhưng họ không đơn độc khi luôn có những người sẵn sàng lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành, giúp họ tự tin hơn, dù mang bản dạng giới nào: “Giới tính không quyết định năng lực hay không quyết định đạo đức của một người. Hãy cứ tự tin là chính mình, tìm cách để khiến mình tự tin nhất có thể. Rồi thời gian dần dần sẽ khiến các bạn ấy trở nên trở thành phiên bản hoàn hảo nhất của chính mình.” - anh Hoàng Anh trải lòng.