Người trẻ trong “vòng xoáy” tác động của AI

(Sóng trẻ) - Trí tuệ nhân tạo (AI) đang len vào từng ngóc ngách của đời sống, thay đổi cách con người học, làm việc và sáng tạo. Với người trẻ Việt Nam, đây là cơ hội bứt phá, nhưng cũng là thách thức khi phải liên tục thích nghi, nâng cao kỹ năng để không bị tụt hậu.

AI mở ra cơ hội mới

Sự phát triển của AI đang tạo điều kiện để người trẻ học hỏi và tiếp cận tri thức nhanh hơn. Phạm Minh Phương, sinh viên năm 3, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Hà Nội), cho biết: “AI giúp mình tổng hợp tài liệu và dịch thuật một cách hiệu quả, rút ngắn thời gian học tập. Đồng thời, AI vẫn cho phép mình giữ được sự chủ động trong tiếp thu kiến thức”.

Không chỉ phục vụ việc học, trí tuệ nhân tạo còn trở thành “người bạn đồng hành” trong nhiều hoạt động sáng tạo và giải trí của người trẻ, từ thiết kế hình ảnh, biên tập video đến sản xuất nội dung số. Nguyễn Thùy Linh, sinh viên năm 2, Trường ĐH Bách khoa Hà Nội cho biết, việc ứng dụng AI giúp cô phát triển khả năng sáng tạo. “Hiện tại, mình thường dùng các công cụ thông minh để hỗ trợ các dự án cá nhân. ChatGPT giúp lên ý tưởng nội dung, Canva hỗ trợ thiết kế hình ảnh, còn CapCut AI rút ngắn việc hoàn thiện video. Nhờ vậy, mình có thể thử nghiệm nhiều ý tưởng mới một cách hiệu quả và thuận tiện”, Linh cho biết.

Theo báo cáo của Sensor Tower (2025), trong sáu tháng đầu năm, người Việt đã dành hơn 283 triệu giờ để sử dụng các ứng dụng AI, mức tăng gần 8 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này cho thấy mức độ phổ biến và sự gắn bó ngày càng lớn của công nghệ này trong đời sống người trẻ. “Thị trường AI đang tăng trưởng mạnh mẽ với nhiều ứng dụng mới ra đời, đáp ứng nhu cầu thực tế của người dùng. Xu hướng này dự báo sẽ tiếp tục đẩy thời gian sử dụng các nền tảng AI tăng cao trong thời gian tới”, ông Trần Quang Đức - CEO AI Hay nhận định.

Áp lực thông tin từ AI

Mặt khác, sự phát triển mạnh mẽ của AI cũng kéo theo nhiều áp lực và rủi ro cho thế hệ trẻ. Việc phụ thuộc vào công cụ thông minh có thể làm “xói mòn” tư duy phản biện, sáng tạo độc lập hoặc gây mất cân bằng trong học tập và làm việc. TS Lê Duy Tân - Trường đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM cảnh báo: “Phụ thuộc quá nhiều vào ChatGPT có thể làm suy giảm khả năng giải quyết vấn đề và phát triển kỹ năng tư duy độc lập. Không phải mọi câu trả lời của ChatGPT đều chính xác và điều này có thể gây ảnh hưởng xấu đến học tập cũng như định hướng nghề nghiệp trong tương lai”.

Từ thực tế sử dụng, nhiều sinh viên thừa nhận họ vừa hứng thú vừa lo lắng khi học cùng AI. “Hiện tại mình đang cố gắng tự làm trước khi tham khảo AI, nhưng thật sự hơi khó. Cảm giác không có AI giống như thiếu một phần quan trọng trong học tập, khiến mình bị áp lực mỗi khi phải tự suy nghĩ làm việc”, Lưu Hiểu Khánh - sinh viên năm cuối, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ.

Việc tiếp xúc quá nhiều với các công cụ thông minh còn khiến người trẻ dễ bị “bội thực” thông tin, dẫn đến những rủi ro về sức khỏe tinh thần. Theo báo cáo mới đây của Gizmodo, mỗi tuần có hàng trăm người dùng ChatGPT gặp các vấn đề về tâm lý, trong đó khoảng 0,07% thể hiện dấu hiệu căng thẳng hoặc rối loạn tinh thần, còn 0,15% từng nghĩ đến việc tự tử. 

“Mỗi khi phải tự giải quyết công việc mà không có các công cụ hỗ trợ, mình thường lúng túng và mất định hướng. Thậm chí, có lúc mình nghi ngờ năng lực của bản thân, khiến mình mệt mỏi và suy nghĩ tiêu cực”, Đặng Minh Thư, sinh viên năm 3, Trường ĐH Kinh tế Quốc dân bày tỏ.

Lối đi nào cho người trẻ?

Trước những tác động mạnh mẽ từ công nghệ AI, việc sử dụng công nghệ một cách hiệu quả mà không để nó chi phối tư duy và cuộc sống trở thành một vấn đề cấp thiết. Đối với bản thân người trẻ, việc rèn luyện tư duy phản biện, khả năng sáng tạo, tự học là thiết yếu. Ông Đạt Phạm, CEO The Bunka House khuyến nghị: “Học sinh, sinh viên nên làm quen, khai thác ưu điểm của từng công cụ AI và tự xây dựng phương pháp sử dụng phù hợp với nhu cầu của mình”. Việc này giúp người trẻ áp dụng AI trong học tập, sáng tạo, sản xuất nội dung và giải trí mà vẫn giữ được khả năng tư duy độc lập.

Đối với Nhà nước, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo mới nhất nhấn mạnh vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi người dùng, phát triển nhân lực, đảm bảo an toàn dữ liệu và xây dựng môi trường số lành mạnh. Luật đặt ra 7 nguyên tắc trọng tâm: lấy con người làm trung tâm; bảo đảm an toàn, công bằng, minh bạch và trách nhiệm; bảo đảm tự chủ quốc gia và hội nhập quốc tế; phát triển bao trùm và bền vững; bảo đảm sự cân bằng và hài hòa trong xây dựng và thực thi chính sách; quản lý dựa trên rủi ro và ​​thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 

Theo đó, mọi hoạt động liên quan đến hệ thống AI tại Việt Nam phải tuân thủ các nguyên tắc này, đồng thời thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực, đảm bảo cơ hội tiếp cận công nghệ bình đẳng và tạo điều kiện cho thanh niên chủ động thích ứng với môi trường số.

Trong thực tiễn, điều này đồng nghĩa với việc triển khai chương trình giáo dục AI từ phổ thông đến đại học, kết hợp kiến thức kỹ thuật, tư duy phản biện và đạo đức số. Đồng thời, Nhà nước cần đảm bảo hạ tầng số, dữ liệu mở và các công cụ học tập tiếp cận được đến các vùng nông thôn, miền núi, nhằm tạo điều kiện cho tất cả thanh niên tiếp cận công nghệ một cách bình đẳng.

Bên cạnh vai trò của Nhà nước, các doanh nghiệp, trung tâm sáng tạo và diễn đàn công nghệ trẻ cũng giữ vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thanh niên. Các chương trình giúp họ tiếp cận, sáng tạo, khởi nghiệp và tham gia giám sát AI không chỉ nâng cao năng lực cá nhân mà còn góp phần định hướng việc sử dụng công nghệ một cách an toàn, hiệu quả và bền vững.