Nhà báo, dịch giả Phạm Đình Lợi cả một đời cần mẫn

(Sóng trẻ) - Nhà báo, dịch giả Phạm Đình Lợi từng trải qua những ngày gian khó của nghề báo thông tấn, 3 lần làm phóng viên thường trú tại Cuba và nay ở tuổi ngoài 80 vẫn miệt mài với trang viết. Ông chính là hiện thân của một thế hệ nhà báo kiên cường, sống trọn vẹn với niềm đam mê con chữ và tình hữu nghị quốc tế.

Vào một ngày mưa phùn rả rích, trong căn nhà ấm cúng tại phường Hoàng Mai, thành phố Hà Nội, nhà báo Phạm Đình Lợi đã đón tiếp chúng tôi bằng sự nồng hậu, ấm áp như người ông đón các cháu nhỏ vào nhà. 

Ấn tượng đầu tiên của chúng tôi về ông là một người hoạt bát, tính cách nhiệt tình, hồn hậu. Dù mái tóc đã bạc phơ, ánh mắt ông vẫn ánh lên vẻ tinh anh, lấp lánh niềm vui khi kể về những tháng năm bôn ba trên các nẻo đường đất nước và đặc biệt là gần 15 năm gắn bó với đảo quốc Cuba tươi đẹp. "Cảm ơn cuộc đời đã cho tôi nhiều may mắn", ông mở lời. 

“Tôi yêu những con chữ” 

Nhà báo Phạm Đình Lợi sinh năm 1943 tại xã Trực Thanh thuộc huyện Trực Ninh, Nam Định (nay là xã Trực Ninh, Tỉnh Ninh Bình). Hai năm sau Cách mạng Tháng Tám, khi thực dân Pháp quay trở lại xâm lược, gia đình ông đã tản cư từ Nam Định vào Thanh Hóa. Ông Lợi đã lớn lên, đi học từ lớp 1 cho đến khi tốt nghiệp lớp 10 tại đây. 

Những năm tháng đó, văn chương là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn cậu trai trẻ, dù sách vở vô cùng khan hiếm. “Thời ấy sách vở khan hiếm lắm nhưng tôi vẫn phải cố gắng mày mò tìm sách để đọc, để học”, ông kể lại. Chính sự khao khát con chữ đã tạo nên nền tảng vững chắc cho sự nghiệp sau này.

Nhờ tinh thần ham học, từ lớp 5 đến lớp 10, ông đã cơ bản biết tiếng Trung Quốc. Năm 1962, nhờ đạt giải khuyến khích trong kỳ thi học sinh giỏi toàn miền Bắc, cánh cửa học vấn rộng mở. Ông thi đỗ vào Khoa Văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Mặc dù đã có nền tảng tiếng Trung, trong quá trình học đại học, khi lớp Văn học được chia theo chuyên ngành (Văn học Phương Tây - học tiếng Pháp, Văn học Nga - học tiếng Nga, Văn học Trung Quốc), ông vẫn tò mò quyết định "chọn học tiếng Pháp để biết thêm về Phương Tây". 

Năm 1965, khi tốt nghiệp 3 năm đại học, ông được Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) tuyển chọn để về làm việc, chính thức bước vào con đường báo chí thông tấn.

Tác nghiệp thời chiến tranh

Sau khi về TTXVN, phóng viên trẻ Phạm Đình Lợi được cử đi học một lớp nghiệp vụ căn bản do cơ quan tổ chức. Sau khóa học, ông bắt đầu hành trình tác nghiệp tại các cơ sở.

"Tôi bắt đầu đi làm phóng viên thường trú tại Phú Thọ, rồi sau đó là Sơn La”, ông kể. Giai đoạn 1966 – 1969 là những năm chiến tranh ác liệt, Mỹ ném bom miền Bắc. Do bị cận thị nặng, ông không đủ tiêu chuẩn sức khỏe để đi công tác ở chiến trường miền Nam, nhưng những vùng núi cao phía Bắc cũng không kém phần gian khổ. Sơn La lúc bấy giờ là vùng núi cao, hẻo lánh và lạc hậu, công việc phóng viên là một thử thách thực sự về ý chí và sức chịu đựng.

Ông hồi tưởng một cách chi tiết: “Để tác nghiệp, có khi phải đi bộ cả ngày, thậm chí hai ngày mới đến được các huyện, bản làng xa xôi. Các đề tài chính tập trung vào kinh tế và xã hội, như khuyến khích đồng bào xóa bỏ cây thuốc phiện, phát triển trồng lúa và tham gia hợp tác xã”. Điều kiện vật chất thiếu thốn, nhưng tinh thần lại vô cùng dồi dào, bởi mỗi tin, bài đều mang sứ mệnh cổ vũ, tuyên truyền cho chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

Sự gian khổ trong quá trình làm nghề lúc bấy giờ còn nằm ở khâu truyền tải thông tin. Phóng viên phải ghi chép tin tức vào sổ, rồi về viết lại trên giấy, cho vào phong bì và gửi qua bưu điện về Hà Nội. "Tin có khi mất nửa tuần hoặc cả tuần mới đến nơi”,  ông Lợi nhấn mạnh. Sau khoảng hai năm công tác, ông được điều về Hà Nội làm Biên tập viên. Công việc bao gồm đọc, sửa chữa và biên tập lại tin bài của các phóng viên ở địa phương gửi về.

Ký ức tại hòn đảo tự do

Đến khoảng năm 1970, TTXVN cần cán bộ thông tin về Việt Nam ra nước ngoài bằng các bản tin tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha. Với nền tảng ngoại ngữ và năng lực đã được chứng minh, ông được cử đi học tiếng Tây Ban Nha tại Cuba.

Sau bốn năm học tập và làm việc tại Thông tấn xã Mỹ Latinh Prensa Latina, ông trở về nước, rồi lại được cử sang làm Phóng viên Thường trú của TTXVN tại La Habana. Ông đi ba nhiệm kỳ, với tổng thời gian công tác tại Cuba lên tới gần 15 năm, gắn liền với sự phát triển của mối quan hệ hữu nghị Việt Nam - Cuba.

Nhiệm kỳ đầu (1975 – 1979) là giai đoạn khó khăn nhất, ông phải làm quen môi trường mới, cách thức hoạt động mới. Nhiệm kỳ thứ hai (1987 – 1992) bắt đầu có sự cải tiến, ông và gia đình được nhà nước tạo điều kiện nhiều hơn. Tới nhiệm kỳ thứ ba (1996 – 1999), ông chính thức giữ vai trò Trưởng đơn vị.

Thách thức lớn nhất trong suốt những năm tháng này vẫn là truyền tin và công nghệ. Ông Lợi kể về nỗi niềm của người làm báo thông tấn thời kỳ chưa có internet: "Phóng viên phải viết hoặc đánh máy trên máy chữ. Tin được truyền về nước thông qua một điện báo viên. Ban đầu là đánh mã Morse, sau đó là dùng máy teletype truyền tín hiệu chữ qua băng đục lỗ”.  

Ngoài ra, đường truyền tin vô cùng phức tạp: Tin từ La Habana phải được chuyển đến Moscow (Liên Xô) qua cơ quan thông tấn xã. Sau khi nhận được, họ mới phát về Hà Nội. Quá trình này mất khoảng một ngày rưỡi để chuyển hết tin. Chỉ đến cuối nhiệm kỳ thứ ba, khi internet bắt đầu vào Việt Nam, TTXVN là một trong những cơ quan đầu tiên được mở hòm thư điện tử, việc gửi tin mới được đẩy nhanh tốc độ.

Kỷ niệm quý giá nhất trong sự nghiệp của ông là ba lần vinh dự được gặp gỡ Lãnh tụ Fidel Castro. Lần đầu tiên vào năm 1974, trong buổi chào mừng Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Ông Lợi hồi tưởng: “Vào cuối buổi tiệc, khi các quan chức đã về gần hết, bỗng Fidel cúi xuống hỏi nhóm nữ sinh đứng cạnh: “Các cháu đã ăn kem chưa? Kem socola, kem hạnh nhân, kem sữa, các cháu thích loại nào?” Vừa nói, ông vừa rẽ đám đông đi về góc phòng, tự tay bấm máy và lần lượt lấy kem đưa cho từng bạn”. 

Lần thứ hai là buổi phỏng vấn quý giá vào tối 2/9/1975, nhân dịp Quốc khánh Việt Nam. Lần thứ ba là vào trung tuần tháng 7 năm 1978. Trong đám đông nhà báo nước ngoài vây quanh Fidel, ông Lợi đã cố gắng len lỏi. “Sau này nhớ lại, tôi cũng không hiểu bằng cách nào mà mình có thể tiến sát được bên Fidel. Fidel cúi xuống nhìn thấy tôi, đặt một bàn tay lên vai tôi và kéo lại gần hơn”, ông kể. 

“Dù Việt Nam và Cuba cách xa nhau nửa vòng trái đất, không cùng văn hóa, nhưng với tôi, quãng thời gian được học tập và làm việc tại đảo quốc Cuba là những ngày tháng không thể nào quên, tôi coi Cuba như quê hương thứ hai của mình”, ông xúc động chia sẻ.  

Không ngừng viết

Làm báo có thể nghỉ hưu, nhưng tình yêu viết thì không bao giờ nguội lạnh trong nhà báo Phạm Đình Lợi. Dù đã nghỉ hưu từ năm 2003, ông vẫn tiếp tục cần mẫn dịch sách, viết báo và hiệu đính sách.

Vào năm 2023, bằng tất cả tâm huyết và tình cảm sâu nặng dành cho đất nước mà ông coi là quê hương thứ hai, ông đã cho ra mắt cuốn sách “Fidel Castro - Huyền thoại xuyên thế kỷ”. Cuốn sách này là tuyển tập hơn 30 bài viết, đánh giá về vị lãnh tụ Cuba từ các nhân chứng lịch sử quốc tế. “Tôi ấp ủ thực hiện cuốn sách này đã lâu, nhưng muốn ra mắt vào một dịp đặc biệt để cuốn sách trở nên có ý nghĩa hơn”, ông tâm sự.

Việc ông chọn tháng 9 năm 2023 để ra mắt sách càng thể hiện tình cảm đặc biệt, đó là thời điểm đánh dấu mốc kỷ niệm 50 năm chuyến thăm lịch sử của Fidel vào vùng mới giải phóng ở Quảng Trị (1973 - 2023). “Những người từng được nhân dân Cuba đùm bọc, nuôi dạy luôn nguyện làm một “viên gạch” nhỏ trong ngàn vạn viên gạch xây dựng nên lâu đài hữu nghị Việt Nam - Cuba trường tồn và phát triển”, ông khẳng định.

Kỳ vọng ở lớp trẻ

Khi được hỏi về những lời khuyên dành cho thế hệ nhà báo trẻ, những người đang bắt đầu theo đuổi nghề, nhà báo Phạm Đình Lợi nở nụ cười hiền hậu, ánh mắt như gửi gắm rất nhiều kỳ vọng. 

"Thế hệ trẻ bây giờ có thế mạnh tuyệt vời là sức trẻ và khả năng nắm vững các các kỹ thuật về thông tin truyền thông, internet, máy tính. Cho nên trong thời đại hội nhập như hiện nay, các bạn có rất nhiều con đường để tiếp xúc với thông tin, tình hình thế giới. Đây là thế mạnh vô cùng lớn”, ông bộc bạch.

Tuy nhiên, bên cạnh việc tận dụng công nghệ, nhà báo lão thành cũng nhấn mạnh nền tảng cốt lõi mà người làm báo không bao giờ được phép lơ là đó là ngoại ngữ. “Muốn thành công trên con đường này, các bạn phải cố gắng. Đã có nền tảng chuyên ngành rồi thì càng phải cố gắng nâng cao trình độ tiếng Anh”. 

Lời khuyên của nhà báo lão thành chính là hãy tận dụng tối đa công cụ hiện đại, luôn giữ tinh thần chủ động, xông xáo trong việc tiếp cận và truyền tải thông tin. Đó là cách để thực hiện nghề báo một cách trọn vẹn và không bao giờ bị tụt lại phía sau trong dòng chảy thông tin toàn cầu.

Cuộc trò chuyện kết thúc, nhưng câu chuyện về một người nhà báo, dịch giả dành trọn cuộc đời mình cho con chữ, cho sự thật và cho tình hữu nghị quốc tế sẽ còn mãi. Nhà báo Phạm Đình Lợi là một tấm gương về sự bền bỉ, dấn thân, và là nhịp cầu vững chắc nối liền hai bờ bán cầu Việt Nam - Cuba.