Phẩm chất, năng lực của người dẫn trong các chương trình diễn đàn phát thanh trực tiếp

2013-02-20 08:23:42

(Sóng trẻ) - Trong phát thanh hiện đại, ở các đài phát thanh lớn trên thế giới, dẫn chương trình trở thành công việc hết sức quan trọng. Ở nước ta, công việc này cũng bắt đầu được coi trọng. Trong bài viết này, chúng tôi xin được đề cập đến phẩm chất, năng lực của người dẫn chương trình trong các cuộc tọa đàm, trao đổi, giao lưu...
Trong phát thanh hiện đại, ở các đài phát thanh lớn trên thế giới, dẫn chương trình trở thành công việc hết sức quan trọng. Ở nước ta, công việc này cũng bắt đầu được coi trọng. Trong bài viết này, chúng tôi xin được đề cập đến phẩm chất, năng lực của người dẫn chương trình trong các cuộc tọa đàm, trao đổi, giao lưu...

Dẫn chương trình là gì?
Trước hết, chúng ta cần phân biệt hai dạng dẫn chương trình khác nhau:

-Dạng thứ nhất: dẫn với tư cách “móc nối”, “xâu chuỗi”. Đây là cách nhà báo sử dụng ngôn từ để liên kết các thành phần tin, bài, tiết mục…lại với nhau trong một chương trình; hoặc liên kết các chương trình lại với nhau trong một hệ chương trình, nhằm dẫn người nghe đi từ nội dung này tới nội dung khác trong hành trình tiếp nhận thông tin. Ở dạng dẫn này, người dẫn không tham gia vào quá trình sáng tạo tác phẩm, không can thiệp sâu vào nội dung của các chương trình.

-Dạng thứ hai: dẫn với tư cách là “hoạt động dẫn chương trình”. Ở đây, dẫn chương trình được hiểu theo nghĩa rộng: là định hướng, điều khiển, dẫn dắt chương trình từ đầu đến cuối. Ở vai trò này, người dẫn thường trực tiếp tham gia vào quá trình sáng tạo (viết tin bài hoặc kịch bản, biên soạn chương trình), thể hiện trên sóng và chịu trách nhiệm đến cùng về chất lượng chương trình. Chúng ta thường bắt gặp dạng dẫn này trong các cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu (gọi chung là diễn đàn phát thanh) hay trong các cầu phát thanh trực tiếp...

Trong bài viết này, chúng tôi xin được đề cập sâu hơn đến phẩm chất, năng lực của người dẫn chương trình trong dạng dẫn thứ hai- dẫn trong các cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu. Trong các diễn đàn này, người dẫn chương trình có những nhiệm vụ sau:

1-Lựa chọn chủ đề, thu thập những thông tin cần thiết có liên quan đến chủ đề, xác định ý tưởng thực hiện.

2-Lựa chọn khách mời, trao đổi trước với khách mời về ý tưởng thực hiện và xác định nhiệm vụ của khách mời.

3-Xây dựng kịch bản (kịch bản khung, kịch bản chi tiết) và thực hiện trước các phóng sự, phỏng vấn, ghi âm…phát xen kẽ trong diễn đàn.

4-Thảo luận nội dung kịch bản với người duyệt, ê kíp thực hiện và kỹ thuật viên của chương trình.
5-Thực hiện diễn đàn (lên sóng, dẫn chương trình). Trong khi dẫn chương trình, người dẫn phải tuân thủ các bước sau:

+ Bước 1, mở đầu ( nêu lý do tổ chức diễn đàn, giới thiệu chủ đề, giới thiệu thành phần khách mời, quảng bá chương trình, quảng bá số điện thoại nếu là các diễn đàn trực tiếp…)

+Bước 2, sử dụng hệ thống lời dẫn và câu hỏi để dẫn dắt, điều khiển diễn đàn.

+Bước 3, kết thúc diễn đàn.

Để đảm bảo sự thành công của các cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu, người dẫn có vai trò hết sức quan trọng. Theo chúng tôi, người dẫn chương trình trong các diễn đàn phải có những phẩm chất sau:

Những phẩm chất của người dẫn chương trình
Giỏi về chuyên môn

Vấn đề năng lực chuyên môn luôn được đặt lên hàng đầu bởi vì người dẫn chương trình trong các diễn đàn chính là người trực tiếp quyết định chất lượng, sự thành công của các diễn đàn đó. Năng lực chuyên môn sẽ được thể hiện ở chỗ: anh chọn chủ đề nào cho chương trình, chọn đối tượng khách mời ra sao, thiết kế kịch bản (hệ thống câu hỏi, lời dẫn) như thế nào, phản xạ thông tin trong quá trình dẫn dắt ra sao, có khả năng xử lý thông minh những tình huống bất ngờ hay không…Nếu như với dẫn chương trình ở dạng “móc nối” tin, bài, tiết mục, nhà báo thường viết sẵn lời dẫn và tuân thủ nó trong quá trình dẫn dắt, thì trong các diễn đàn, người dẫn phải thể hiện được khả năng sáng tạo để tuỳ từng tình huống, tuỳ câu trả lời của khách mời, tuỳ sự giao lưu của thính giả mà dẫn dắt, đặt câu hỏi nhằm đạt đạt được hiệu quả cao nhất.

Năng lực chuyên môn của người dẫn còn được nhìn nhận ở việc anh ta có nắm chắc vấn đề hay không. Việc nắm chắc vấn đề sẽ giúp nhà báo có cái nhìn toàn diện, sâu sắc về chủ đề. Trên cơ sở đó, nhà báo có tư thế chủ động, tự tin hơn trong quá trình dẫn dắt, kiểm soát nguồn thông tin mà khách mời cung cấp. Có thể ví người dẫn trong các diễn đàn như những người “cầm quân”. Vì vậy, trong quá trình dẫn dắt, họ còn cần phải có những phẩm chất của một vị chỉ huy chân chính: luôn chủ động, bình tĩnh, tự tin để ứng xử nhanh nhạy và sáng suốt trong mọi tình huống.

Như vậy, có thể khẳng định, người dẫn chương trình trong các diễn đàn phải có năng lực tổng hợp: vừa là một phóng viên, biên tập viên giỏi, là một dẫn chương trình năng động, nhạy bén. Trong nhiều trường hợp, còn phải là một đạo diễn tài ba, quyết đoán.
Vững vàng về bản lĩnh chính trị

Có thể khẳng định, chủ đề của các cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu dù thuộc lĩnh vực nào cũng đều liên quan thiết thân đến chính trị, hay nói rộng ra, đó là những diễn đàn chính trị. Các diễn đàn này là nơi người dân có cơ hội thể hiện quan điểm, chính kiến của mình trước một hay nhiều vấn đề xã hội bức xúc, nóng bỏng. Vì vậy, người dẫn chương trình trong diễn đàn- hơn ai hết, phải là người nắm chắc mọi đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước để có thể kiểm soát được nội dung thông tin theo đúng mục đích tuyên truyền.

Người dẫn chương trình dù rất giỏi chuyên môn, nhưng nếu lơ là trau dồi bản lĩnh chính trị, nhận thức chính trị kém thì sẽ trở thành “kẻ phá hoại có nghề”. Điều này sẽ càng trở nên nguy hại khi các cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu được phát trực tiếp, không có điều kiện để biên tập, dàn dựng lại.
Tâm huyết với công việc

Sở dĩ chúng ta nhấn mạnh đến yêu cầu này bởi vì, trước bất kỳ một công việc gì, nếu nhà báo có năng lực nhưng không thiết tha với nó, không yêu, không say thì chắc chắn kết quả đạt được sẽ không cao. Với những diễn đàn trực tiếp cũng vậy. Nhà báo phải tâm huyết thì mới có thể tìm ra được những ý tưởng hay, mới; tìm được những cách thể hiện sáng tạo, độc đáo, hấp dẫn người nghe. Nếu chỉ làm cho xong việc, với cái “tâm” lười biếng thì mỗi diễn đàn sẽ là một sự lặp lại, sẽ mất dần thính giả. Nhà báo Đình Khải, Phó trưởng Ban Thời sự, Đài Tiếng nói Việt Nam đã nói về vấn đề này như sau: “Làm toạ đàm, giao lưu trực tiếp mà với cái đầu rỗng và không có tâm huyết thì đó là một "tội" lớn. Tội lãng phí tiền của, tội lạm dụng diễn đàn…”
Nắm vững các kỹ năng

Một cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu là tổng hợp các kỹ năng: kỹ năng đặt vấn đề; kỹ năng sử dụng câu hỏi; kỹ năng dẫn dắt, liên kết vấn đề; kỹ năng điều khiển, điều chỉnh khách mời...Kỹ năng có thể giúp cho nhà báo hoàn thành tốt hơn công việc của mình. Ví dụ, kỹ năng đặt câu hỏi. Một câu hỏi đúng thì tất nhiên sẽ không có hiệu quả bằng một câu hỏi trúng vấn đề. Nhưng, hỏi “trúng” rồi, lại cần phải có thái độ, giọng điệu làm sao để thu phục người được hỏi, làm họ trả lời trong tâm thế thoải mái, nhiệt tình. Như vậy thì thông tin thu được sẽ “đắt” hơn, và chính phong thái của người trả lời sẽ là cục “nam châm” hút “tai nghe” của thính giả. Tương tự như vậy, nếu người dẫn chương trình có nghệ thuật đặt vấn đề, cách điều chỉnh vấn đề sắc sảo, hợp lý…thì hiệu quả thông tin sẽ cao hơn.

Nắm vững nghệ thuật nói trên sóng

Dẫn chương trình là nghệ thuật lôi kéo bạn nghe đài đến với chương trình của mình, vì vậy, người dẫn không thể chỉ tái hiện bề mặt con chữ, mà phải thể hiện được vai trò sáng tạo trong cách dẫn. Trước hết, phải chú ý đến giọng điệu. Trên phát thanh, điều quan trọng không chỉ là “nói cái gì” mà còn là “nói như thế nào”. Đó phải là giọng chuẩn, rõ ràng, mạch lạc, giàu sức truyền cảm, tạo được sự tin cậy đối với công chúng thông qua độ xác thực của thông tin.

Sau nữa, phải đặc biệt chú ý tới ngôn ngữ sử dụng. Ngôn từ vừa phải mang tính báo chí để cung cấp thông tin, gợi ý sự cảm thụ, vừa phải có chất văn học để hấp dẫn, lôi kéo tai nghe. Nhà báo phải thường xuyên diễn đạt từ ngữ bằng ngôn ngữ nói- tự nhiên, thân mật, gần gũi và sống động chứ không phải là giọng đọc quá điệu đà hoặc quá khô khan, tuân thủ các qui tắc ngữ pháp một cách cứng nhắc.

***

Diễn đàn phát thanh- đặc biệt là những diễn đàn trực tiếp đang là hình thức thông tin mũi nhọn của báo phát thanh hiện đại. Và người dẫn chương trình- người trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả của các diễn đàn đó, buộc phải có năng lực đặc biệt. Điều đó đặt ra vấn đề là, các đài phát thanh phải lựa chọn cẩn thận, chính xác những nhà báo có khả năng dẫn chương trình. Các Ban Biên tập (hoặc các Đài phát thanh địa phương) nên có kế hoạch tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng chức danh dẫn chương trình và phải có những chế độ đãi ngộ xứng đáng cho vị trí này.

Bản thân các nhà báo cũng phải nỗ lực rèn luyện. Trước hết là nâng cao trình độ nghiệp vụ, mở rộng tri thức, vốn sống để nhạy bén kịp thời với những chủ đề, đề tài hay, mới. Thứ hai, phải tôi luyện bản lĩnh chính trị bằng cách cập nhật thường xuyên các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, của cơ quan báo chí phát thanh nơi mình công tác. Thứ ba, phải rèn luyện khả năng nói trên sóng- đảm bảo tất cả các nguyên tắc nói cho phát thanh và rèn luyện khả năng diễn thuyết trước đám đông. Thứ tư, trau dồi ngôn từ. Ngôn từ càng phong phú, đa dạng, nhà báo càng chiếm lĩnh được những tinh tuý nhất của sự diễn đạt...

ThS Trương Thị Kiên

Khoa Phát thanh –Truyền hình