Người trẻ và hành trình “làm mới” di sản, văn hóa Việt

(Sóng Trẻ) - Trong những năm gần đây, di sản văn hóa Việt Nam không còn là “chuyện của quá khứ”, mà đang trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo của người trẻ. Không chỉ khám phá di tích qua tour trải nghiệm, các bạn trẻ còn tự tổ chức workshop vẽ tranh dân gian, nặn gốm hay sáng tạo sản phẩm thời trang từ họa tiết truyền thống. Những cách làm mới ấy cho thấy, người trẻ đang chủ động “giữ hồn Việt” theo một tinh thần mới, sáng tạo và kết nối.

Văn hóa và di sản là nền tảng định hình bản sắc, lịch sử và giá trị tinh thần của mỗi quốc gia. Ở Việt Nam, việc phát triển và gìn giữ di sản không chỉ dừng lại ở bảo tồn các hiện vật, di tích hay nghi lễ truyền thống, mà còn là cách kết nối quá khứ với đời sống hiện đại, góp phần giáo dục thế hệ trẻ, tạo động lực phát triển du lịch và thúc đẩy ngành công nghiệp sáng tạo. 

Mở lối đi mới với cách “Bảo tồn bằng sự sáng tạo”

Trong những năm gần đây, cách tiếp cận văn hóa di sản ở Việt Nam đang chuyển biến mạnh mẽ: thay vì chỉ thụ động thưởng thức qua sách vở, bảo tàng hay các lễ hội truyền thống, người dân, đặc biệt là giới trẻ, bắt đầu chủ động trải nghiệm, sáng tạo và kể lại câu chuyện di sản theo cách riêng. Nhiều bạn trẻ không chỉ thưởng thức các hoạt động văn hóa bằng sự tò mò, mà còn trực tiếp tạo ra sân chơi để lan tỏa nét đẹp truyền thống đã có từ xa xưa. Từ chuỗi workshop vẽ tranh Đông Hồ trên chất liệu tái chế tại Hà Nội, đến lớp sáng tạo tranh sơn mài, hay hoạt động làm lồng đèn thủ công kết hợp giao lưu về văn hóa Trung Thu tại phố cổ… Từ những ý tưởng giản đơn ban đầu, các bạn trẻ đã tự tay bồi đắp và kể lại câu chuyện theo cách mà chỉ họ mới có. Không còn là người thụ động tiếp nhận, họ trở thành “người kể chuyện” cho di sản bằng ngôn ngữ sáng tạo của riêng mình.

Cách tiếp cận mới này không chỉ giúp người tham gia hiểu hơn về di sản, mà còn tạo ra những sản phẩm văn hóa ứng dụng được trong đời sống từ đồ lưu niệm, sản phẩm thời trang, đến nội dung truyền thông số. “Bảo tồn bằng sự sáng tạo” vì thế mang lại nhiều lợi ích: vừa khiến di sản gần gũi hơn với công chúng, vừa khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong thế hệ trẻ.

Minh chứng rõ nét là dự án Kinh Đô Kỳ Họa, được thực hiện bởi nhóm sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, với trọng tâm là tái hiện những dấu ấn kiến trúc quan trọng của Hoàng thành Thăng Long bằng mô hình lắp ghép. Dự án không dừng lại ở khuôn khổ bài tập trên lớp, mà dần trở thành một sản phẩm truyền thông được nhiều bạn trẻ biết đến và hưởng ứng. Chỉ trong một mùa triển khai, hơn bảy trăm mô hình đã được phân phối đến tay người yêu lịch sử trên khắp cả nước. 

Theo bạn Lê Anh Huy - Trưởng nhóm sản xuất của dự án, động lực chính của nhóm không chỉ đến từ sự yêu thích với lịch sử, mà còn từ mong muốn giúp các bạn trẻ tiếp cận văn hóa, di sản Việt một cách gần gũi. “Chúng mình không đặt mục tiêu thay đổi cách nhìn của giới trẻ về văn hóa, mà là mang đến một cách tiếp cận mới, vui vẻ, trực quan và gần gũi hơn.Thay vì phải đi xa để tìm hiểu hay chỉ nhìn ngắm qua ảnh, đọc sách, các bạn trẻ giờ đây có thể trực tiếp chạm, lắp ghép và tự mình tái hiện một phần của lịch sử,” Huy chia sẻ.

Thành công của “Kinh Đô Kỳ Họa” không chỉ cho thấy sức sáng tạo của người trẻ, mà còn khẳng định vai trò hỗ trợ quan trọng của các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cơ quan quản lý văn hóa. Sự đồng hành từ chính quyền địa phương, quỹ hỗ trợ sáng kiến trẻ, và các doanh nghiệp tài trợ giúp những ý tưởng “trên giấy” trở thành sản phẩm thật. Khi các bên cùng tham gia, di sản không chỉ được bảo tồn, mà còn trở thành chất liệu phát triển bền vững của ngành công nghiệp sáng tạo Việt Nam.

Sáng tạo nhưng không đánh mất bản sắc

Đứng từ góc nhìn của người nghiên cứu văn hóa, Tiến sĩ Nguyễn Văn Việt - giảng viên Khoa Tuyên truyền, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhận định “Việc giới trẻ tiếp cận di sản thông qua workshop thủ công hay các sản phẩm mô phỏng kiến trúc là một bước chuyển trong tư duy tiếp nhận văn hóa. Đây không chỉ là xu hướng, mà còn thể hiện sự tự giác gắn kết giữa cá nhân với cội nguồn.”

Ông khẳng định, việc hiện đại hóa hình thức thể hiện di sản không làm mất đi giá trị truyền thống, ngược lại còn giúp các giá trị này “sống tiếp” trong đời sống số của giới trẻ. Đồng thời, để những dự án như vậy tiếp tục phát triển cả về quy mô lẫn chất lượng, cần có sự chung tay: “Giới trẻ cần không gian để sáng tạo tự do, nhưng cũng cần một hệ thống giá trị định hướng. Khi những yếu tố này gặp nhau, di sản sẽ thực sự được bảo tồn trong phát triển, và phát triển trong bảo tồn.”

Thách thức và cơ hội trong hành trình làm mới di sản

Dẫu vậy, hành trình “làm mới” di sản của người trẻ vẫn còn nhiều thử thách, đòi hỏi sự kiên trì, sáng tạo và chiến lược lâu dài. Nhiều dự án vẫn dừng lại ở quy mô nhỏ, chưa có định hướng chuyên môn bài bản, thiếu nguồn lực về tài chính, nhân sự và cơ sở vật chất để phát triển bền vững. Việc cân bằng giữa sáng tạo hiện đại và giữ vững bản sắc truyền thống cũng là một bài toán phức tạp: nếu quá đổi mới, di sản có nguy cơ bị “mất hồn”; nếu quá bảo tồn, lại khó thu hút sự quan tâm của giới trẻ. Thêm vào đó, môi trường pháp lý, cơ chế hỗ trợ cho sáng kiến văn hóa, di sản vẫn chưa đồng bộ, khiến quyền sở hữu trí tuệ, bản quyền sáng tạo chưa được bảo vệ đầy đủ, trong khi việc khuyến khích và mở rộng các ý tưởng mới còn hạn chế.

Trong bối cảnh đó, cơ hội dành cho thế hệ trẻ vẫn rất lớn. Công nghệ số, thực tế ảo, mạng xã hội, các nền tảng sáng tạo trực tuyến… đang mở ra không gian gần như vô hạn để giới trẻ kể lại câu chuyện di sản theo nhiều cách sống động và tương tác hơn. Những sản phẩm trải nghiệm, mô hình 3D, video, trò chơi tương tác hay ứng dụng giáo dục đều có thể giúp di sản “vượt ra ngoài bức tường bảo tàng”, tiếp cận công chúng trẻ và rộng hơn là cộng đồng quốc tế.

Gen Z - Những người kể chuyện mới cho di sản

Không còn là khán giả đứng ngoài, thế hệ Z đang từng bước trở thành người kể chuyện cho di sản Việt Nam. Họ không sao chép di sản theo lối bảo tàng hóa, mà kết nối với di sản bằng tư duy sáng tạo, đa nền tảng. Họ dẫn tour hoàng thành bằng vlog, tổ chức workshop vẽ tranh dân gian, sử dụng họa tiết tranh Đồng Hồ trong thời trang,…

Mỗi sản phẩm, mỗi hoạt động, dù nhỏ hay lớn, đều đang âm thầm củng cố một niềm tin, di sản sẽ không bị lãng quên, nếu nó được sống đúng với hơi thở thời đại. Khi giới trẻ không chỉ là người tiếp nhận, mà còn là người sáng tạo dựa trên di sản, thì văn hóa dân tộc cũng có thêm cách để “trẻ hóa” và hội nhập mà vẫn giữ vững cốt lõi.

Người trẻ đang viết tiếp câu chuyện của cha ông, không chỉ qua những trang sử đóng bìa, mà bằng màu sắc Lego, những file ba chiều sống động, các lớp học vẽ tranh dân gian hay thậm chí là những cú click chuột đưa văn hóa Việt lan tỏa trên mạng xã hội. Mỗi hành động ấy, dù giản dị, vẫn góp phần gìn giữ và tiếp nối hồn Việt theo cách riêng, nhẹ nhàng mà đầy ý nghĩa.