Sự trở lại của lịch sử: Đừng chỉ là trào lưu

(Sóng trẻ) - Trước đây, chúng ta vẫn thường lo ngại về kiến thức lịch sử nước nhà của các bạn trẻ. Nhưng những năm trở lại đây, lịch sử không còn là một vấn nạn hay nỗi ám ảnh của thế hệ trẻ mà những trang sử ấy đang dần được quay lại, tiếp cận gần gũi, chân thực hơn với cuộc sống hiện đại bởi những người sáng tạo nội dung có niềm đam mê với lịch sử dân tộc.

 “Kéo" lịch sử lại gần hơn 

Mấy năm trở về trước, video có nội dung một bạn trẻ đã trả lời Quang Trung - Nguyễn Huệ là anh em, là hai cha con khi được phỏng vấn về kiến thức lịch sử, video được chia sẻ đông đảo và trở nên xu hướng. Khi ấy, có nhiều người quan ngại về kiến thức lịch sử của giới trẻ nhưng mấy ai ở các bạn ở lứa tuổi đó nhận thức rằng đó là điều cảnh báo về thế hệ tương lai của nước nhà khi không biết về lịch sử dân tộc dù là kiến thức cơ bản nhất; thậm chí còn mang điều đấy ra để đùa giỡn, cười đùa với nhau. 

“Em rất sợ học Sử vì nó quá nhiều chi tiết khó nhớ và dài dòng khô khan, em thấy nặng đầu khi ghi nhớ các số liệu trước mỗi giờ kiểm tra. Áp lực đó khiến em cảm thấy không còn hứng thú mỗi khi đến tiết học trên lớp mà chỉ học thuộc để chống đối, đủ điểm giáo viên yêu cầu.” - Hải Anh, học sinh trường THPT Đống Đa tại Hà Nội kể.

Nhưng thật may, hiện nay các kiến thức về lịch sử đang được lan truyền rộng rãi trên internet từ các nhà sáng tạo nội dung “yêu" sử. Trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Youtube hay TikTok; chúng ta bắt gặp rất nhiều tài khoản hay kênh có nội dung về lịch sử có hàng trăm hàng nghìn lượt theo dõi và đa số là những khán giả trẻ tuổi. 

Điều này cho thấy đa số giới trẻ Việt Nam vẫn rất quan tâm đến lịch sử của đất nước, không thờ ơ như nhiều người lo lắng. Vấn đề nằm ở cách truyền tải lịch sử chưa đạt được hiệu quả. Thế hệ trẻ cần được tiếp cận lịch sử qua những góc nhìn mới mẻ và hiện đại. Chính vì thế, các nhà sáng tạo nội dung trẻ, với tư duy của người trẻ, đã khám phá nhiều phương pháp sáng tạo để đáp ứng nhu cầu tìm kiếm kiến thức về lịch sử dân tộc. 

Các kênh lịch sử trên các trang mạng xã hội đều tạo ra sự phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức. Từ lịch sử phong kiến, lịch sử hiện đại, các cuộc chiến chống quân xâm lược đến cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam vài thế kỷ trước, các nhà sáng tạo nội dung không sử dụng số liệu hay văn bản khô khan. Thay vào đó, họ sử dụng hình ảnh, phim tư liệu, đồ họa thông tin và thậm chí là "vẽ" những bộ phim hoạt hình để minh họa cho nội dung. Các video này thường được truyền tải theo hướng kể chuyện, tập trung vào những chi tiết ấn tượng kèm theo đó là giọng kể nhấn nhá được cảm xúc và thời lượng ngắn giúp khán giả dễ nắm bắt nội dung và ghi nhớ được lâu. 

Bạn Nguyễn Minh Thư, sinh viên năm 3, Học viện Ngân hàng chia sẻ: “Trước đây, mình xem trên YouTube hay tra tài liệu về lịch sử trên Google thấy khá dài dòng. Các clip đều dài hơn 15 phút, xem rất mệt và không đủ thời gian. Sau khi xem, dù có ghi chép cũng không nhớ được nhiều. Cảm giác nhàm chán làm mình không đủ kiên nhẫn tiếp tục. Còn các clip TikTok hiện nay, các bạn làm rất chọn lọc và thu hút người xem.”

Ngoài ra, một xu hướng rất được các bạn trẻ yêu thích là truyền tải lịch sử theo cách hài hước. Các nhà sáng tạo nội dung đã khéo léo kết hợp giữa các câu chuyện lịch sử và sản phẩm giải trí đại chúng để tạo ra những video, tấm ảnh hài hước (memes), giúp truyền tải lịch sử một cách cô đọng và thú vị nhất.

Với lượng người theo dõi đông đảo, nhưng một trong số họ không đặt nặng về vấn đề doanh thu từ mắt người xem trên kênh; mà để duy trì công việc này họ có một đích đến là mang những trang sử hào hùng của nước nhà đến với nhiều người hơn. Họ phải có một tình yêu, một niềm đam mê mãnh liệt với lịch sử, với dân tộc thì mới duy trì kênh từ những ngày đầu cho đến bây giờ. 

Những cách thể hiện lịch sử qua lăng kính của giới trẻ đôi khi bị xem là lệch chuẩn và thiếu tôn trọng lịch sử theo quan điểm của thế hệ trước. Khoảng cách thế hệ này dẫn đến những ý kiến trái chiều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, trên nhiều phương tiện tiếp cận, các nhà sáng tạo nội dung đã có không ít thành công trong việc khơi dậy lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và tình yêu đối với lịch sử Việt Nam ở giới trẻ. Muốn người trẻ yêu sử thì trước hết phải làm cho họ không còn sợ sử nữa. Đây có thể được coi là những "viên gạch đầu tiên" cho nền móng xây dựng lịch sử dân tộc vững mạnh. 

Lịch sử được “sống lại” 

Không chỉ trên các phương tiện truyền thông, mà dường như các Di tích lịch sử cũng được các nhà sáng tạo nội dung trẻ đem đến lại gần với công chúng trong một vài năm gần đây. Họ đã thành công thu hút được sự chú ý của đông đảo khách tham quan trong nước và ngoài nước, đa số là các bạn trẻ. Các Fanpage trên Facebook đã thành công trong việc này được kể đến như Di tích Nhà tù Hỏa Lò - Hoa Lo Prison Relic, Hoàng Thành Thăng Long, Di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám… Những Tour tham quan đêm được đội ngũ các Di tích tổ chức rất công phu, ý nghĩa khiến mọi người có thể tiếp nhận lịch sử một cách chân thực, gần gũi nhất chứ không chỉ qua sách vở như khi còn trên ghế nhà trường. 

Tour đêm Văn Miếu - Quốc Tử Giám mang đến cho du khách những trải nghiệm mới, khác biệt so với việc tham quan di tích ban ngày. Toàn bộ không gian di tích được biến hóa bởi hệ thống ánh sáng và công nghệ 3D Mapping, tạo nên một diện mạo mới, lung linh, huyền ảo, nhiều cảm xúc.

Mọi di tích kiến trúc và không gian di sản đều trở nên ấn tượng hơn, lung linh hơn thường ngày, song vẫn giữ được nét thâm trầm, tinh tế của một khu di sản vốn được coi như ngôi trường quốc học đầu tiên của Việt Nam. Tất cả các hạng mục trong tour sẽ mở ra một không gian Văn Miếu - Quốc Tử Giám vừa quen, vừa lạ.

Thị hiếu người trẻ với giá trị lịch sử Việt Nam đang ngày càng trở thành một yếu tố quan trọng trong văn hóa của đất nước. Người trẻ hiện nay không chỉ quan tâm và tìm hiểu về lịch sử Việt Nam một cách sâu sắc, mà còn đánh giá và đặt giá trị cao cho di sản và tác phẩm nghệ thuật mang tính lịch sử.

Trao đổi với Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, TS. Lê Xuân Kiêu, Giám đốc TTHĐVHKH Văn Miếu-Quốc Tử Giám cho biết: “Việc một số bạn trẻ không có sự quan tâm là có, vì hiện tại các bạn trẻ có rất nhiều mối quan tâm khác nhau. Nhưng trên thực tế vẫn có rất nhiều bạn trẻ quan tâm đến các giá trị văn hóa lịch sử. Vấn đề là cách thức chúng ta làm thế nào để thu hút nhóm đối tượng đó là điều phải đặt ra. Mỗi đơn vị di tích sẽ có một cách làm riêng. Như bên Văn Miếu thì chúng tôi định hướng làm thế nào để không phải chỉ là một di tích, nơi thăm quan mà Văn Miếu phải là một không gian văn hóa hoạt động để các bạn trẻ tiếp cận được những giá trị ở đây, tiếp thêm cảm hứng cho sự sáng tạo của các bạn và là động lực mạnh mẽ cho những con đường mà các bạn chọn sau này. Nên việc đa dạng hóa các hoạt động và cả chương trình tour đêm cũng là một sự thử nghiệm mới, tìm cách để đưa các bạn trẻ đến với những không gian như thế này. Nếu được sự ủng hộ của các bạn trẻ thì nó có ý nghĩa rất lớn với những người làm chương trình cũng như với bản thân các bạn, đồng thời nó có ý nghĩa chung với đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng.”

Hoàng Thành Thăng Long cũng tham gia đường đua đem lại lịch sử gần hơn với công chúng bằng Tour đêm “Giải mã Hoàng Thành Thăng Long”. Khi bước vào trong di tích Đoan Môn, du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng các diễn viên tài năng tái hiện lại Lễ thượng triều của vua và điệu múa “Cung đình Thăng Long”.

Tiếp tục tour đêm khám phá Hoàng Thành Thăng Long, du khách sẽ đến phòng trưng bày với chủ đề chính là “Thăng Long - Hà Nội nghìn năm từ lòng đất”. Ở đây, mọi người sẽ được tận mắt quan sát các hiện vật cổ xưa gắn liền với những triều đại phong kiến ở Việt Nam. Người hướng dẫn viên sẽ thuyết minh cụ thể về từng hiện vật và những câu chuyện xuyên suốt 1300 năm lịch sử.

Đặc biệt nhất ở Tour đêm tại Hoàng Thành Thăng Long là việc giải mã các hiện vật được hé lộ tại chặng cuối của tour đêm khám phá Hoàng Thành Thăng Long Hà Nội. Ban tổ chức sẽ đưa ra các gợi ý thông qua công nghệ trình chiếu bằng Laser bên trên các di tích khảo cổ. Quá trình giải mã này một trong những hoạt động thú vị giúp mọi người hiểu thêm về lịch sử của dân tộc; và càng kích thích người chơi hơn nữa là quá trình giải mã này sẽ có phần thưởng vào cuối chương trình.

Một trong những trang fanpage di tích thú vị bậc nhất và có lượt theo dõi khá đông đảo là của Ban quản lý Di tích nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội). Các bức ảnh và câu chuyện được những người quản lý trau chuốt rất kỹ và họ có hẳn một mục dài kỳ được đặt tên HistoTEA: từ lóng “TEA” ám chỉ những câu chuyện truyền miệng thú vị, còn “History” là Lịch sử. 

Họ giải thích rằng loạt bài đó được tạo ra để mang đến “những câu chuyện ít người biết, nhưng khi đã biết rồi thì sẽ muốn tìm hiểu nhiều hơn”. Khi bước vào đây, đeo tai nghe và nghe băng ghi âm được phát hiện ở cổng, kể lại những câu chuyện được đánh số tương ứng trong di tích. 

HistoTEA là một cuốn băng ghi âm cho phép mỗi người tự mình khám phá từng góc nhỏ của di tích, cùng với rất nhiều sách báo, câu chuyện, dự án nghệ thuật, và những bộ phim hay về lịch sử, đã xóa tan những áp lực phải ghi nhớ từ thời học sinh của mình. Nếu có thể nhớ được ngày tháng hay số lượng từng chiếc xe tăng tham gia vào một cuộc chiến bất kỳ, thì đó là kết quả của sự thú vị tìm hiểu, chứ không phải là học thuộc lòng để trả bài.

Với những bài viết hấp dẫn, vừa đảm bảo tính lịch sử, vừa gần gũi, đại chúng, mỗi bài viết trên trang Facebook này đều thu hút lượng lớn người thích và bình luận. Từ những hiệu ứng truyền thông ấy, Di tích Nhà tù Hỏa Lò đã xây dựng thêm nhiều chương trình tham quan, với nội dung hấp dẫn, đặc biệt có thể kể đến tour Đêm thiêng liêng. Đến nay, Di tích Nhà tù Hỏa Lò đã tổ chức 3 tour Đêm thiêng liêng với các tên gọi: Đêm thiêng liêng 1 - Sáng ngời tinh thần Việt; Đêm thiêng liêng 2 - Sống như những đóa hoa; Đêm thiêng liêng 3 - Lửa thanh xuân. Tham gia những Tour đêm này, du khách sẽ được nhập vai tù chính trị, trải nghiệm sự ngột ngạt, u tối trong các phòng giam, xà lim; hiểu rõ hơn sự gian nan, nguy hiểm khi chui cống ngầm vượt ngục. 

Sau khi trải nghiệm chương trình “Đêm thiêng liêng 3: Lửa thanh xuân", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam khẳng định, chương trình có sự sáng tạo, hấp dẫn, đã tái hiện lại lịch sử để mọi người đắm mình trong những câu chuyện của những người tù chính trị trong Nhà tù Hỏa Lò, từ sự dã man của kẻ thù, ý chí kiên cường của các chiến sĩ cách mạng và niềm tin vào tương lai. Vì vậy, chương trình đã gây xúc động cho người xem.

Với góc độ là công ty lữ hành chuyên xây dựng tour phục vụ du khách, chị Hoàng Thị Vinh, Phó Giám đốc điều hành Công ty Du lịch Tầm Nhìn Việt - Viet Vision Travel cho biết, chị rất xúc động sau khi tham gia tour đêm và khuyên mọi người nên trải nghiệm một lần để có những cảm xúc thực tế. Chị đánh giá cao công tác tổ chức chuyên nghiệp của Ban quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò; chia sẻ, sẽ tổ chức cho cả khách Việt Nam và khách nước ngoài đến trải nghiệm tour đêm này. Chị sẽ truyền cảm xúc này đến các nhân viên công ty để họ truyền đến khách hàng, thậm chí tuyên truyền để bạn bè đến trải nghiệm.

Đội ngũ truyền thông Nhà tù Hoả Lò đã thành công thu hút lượng du khách đông đảo, nhất là các bạn trẻ là sinh viên, học sinh bằng những ngôn ngữ gen Z của mình trên mạng xã hội. Các nội dung được chia sẻ trên Fanpage Nhà tù thường ngắn gọn, thú vị để khơi dậy sự thích thú, tò mò của các độc giả; để đưa đến quyết định “Phải đến Nhà tù Hoả Lò”.

“Mình thấy bạn bè xung quanh mình, mọi người ai ai cũng check in ở Nhà tù Hoả Lò và theo dõi Fanpage của Nhà tù mình cũng cảm thấy rất thú vị và tò mò nên quyết định đến đây trải nghiệm” - Minh Thư (20 tuổi, Hà Nội) chia sẻ.

Các nỗ lực này như những phương pháp khơi gợi hứng thú lịch sử đơn thuần nhưng hãy nghĩ khác đi: đây mới chính là thái độ cần có khi tiếp cận lịch sử. “Biểu diễn” lại quá khứ một cách sống động và đa chiều nhất có thể không chỉ là phương tiện mà phải là một quan niệm. 

Để lịch sử sống mãi với thời gian 

Các nhà sáng tạo nội dung trẻ tuổi ấy đã làm tốt nhiệm vụ thắp lên ngọn lửa yêu lịch sử trong lòng thế hệ trẻ. Nhưng để ngọn lửa ấy bùng cháy, còn cần nhiều hơn nữa. Chúng ta có thể nghĩ đến một diễn đàn có sự góp mặt của các chuyên gia lịch sử, nhằm giúp các bạn tiếp cận với nguồn sử liệu đa dạng và chính xác.

Nếu chỉ làm theo trend, theo một trào lưu xu hướng mà không có sự tìm hiểu, đam mê thật sự và xây dựng được định hướng nội dung lâu dài thì sẽ rất nhanh chóng bị thoái trào. Thành công của nhiều nhà sáng tạo nội dung trong mảng đề tài lịch sử cũng chỉ ra rằng: Công tác tuyên truyền, giáo dục lịch sử cho giới trẻ cũng cần thay đổi. Từ khởi điểm là niềm yêu thích hoặc sự tò mò đơn thuần, giới trẻ đã thật sự trực tiếp hiện diện, để tìm hiểu và cảm nhận lịch sử. 

“Là một cựu học sinh chuyên Sử mình cảm thấy rất vui khi Lịch sử đang dần trở nên gần gũi và không còn là nỗi sợ hãi đối với các lứa học sinh. Trong tương lai là một giáo viên Lịch sử, mình sẽ cố gắng lan toả truyền thống yêu Sử của nước nhà và giữ nó sống mãi trong lòng công chúng bằng tất cả kiến thức mà mình tích luỹ được.” - Minh Hiển (21 tuổi - sinh viên Sư phạm Lịch Sử - Đại học Sư phạm Hà Nội)