Bản sắc phố cổ trước làn sóng ngoại nhập

(Sóng trẻ) - Phố cổ Hà Nội, biểu tượng văn hóa nghìn năm, đang đối mặt với sự xâm lấn mạnh mẽ của những trào lưu hiện đại. Các sản phẩm ngoại nhập và xu hướng tràn ngập, dần thay thế những giá trị truyền thống vốn làm nên hồn cốt nơi đây. Giữa dòng chảy của sự biến đổi, cuộc chiến bảo tồn bản sắc phố cổ dần trở nên cam go hơn bao giờ hết.

Phố cổ xưa trong ký ức Hà Nội

từng con phố, từng mái nhà. Đối với người dân địa phương và du khách, đây không chỉ là điểm đến mà còn là không gian văn hóa, gợi nhớ về một Hà Nội xưa cũ. Những món đồ chơi dân gian như đèn ông sao, tò he, và các món ăn truyền thống như bún chả, bánh cuốn gắn liền với phố Hàng Mã, Hàng Đào. Mỗi tuyến phố đều gắn với một nghề truyền thống hoặc một đặc sản riêng, tạo nên bản sắc độc đáo và dễ nhận diện trong lòng người dân và du khách.

Chị Nguyễn Thị Tâm (55 tuổi, sống tại phố Hàng Mã), người bán đồ chơi truyền thống gần 20 năm cho hay: “Tôi bán những món đồ này không chỉ vì lợi nhuận mà còn vì muốn giữ lại một phần văn hóa Hà Nội. Nhiều khách đến đây mua đồ chơi cho con cái cũng là để nhắc nhở về một phần tuổi thơ, một phần văn hóa không nên bị lãng quên”.

Đối với người dân phố cổ, những nét truyền thống này là niềm tự hào, là ký ức sống động của một thời. Tuy nhiên, theo thời gian, diện mạo phố cổ đã dần thay đổi, chịu ảnh hưởng lớn bởi các làn sóng văn hóa ngoại nhập.

Trong những năm gần đây, phố cổ đã trở thành điểm đến cho nhiều xu hướng tiêu dùng mới. Khu vực này đang bị chiếm lĩnh bởi các cửa hàng kinh doanh sản phẩm trendy, từ trà sữa, bánh ngọt Hàn Quốc đến các món ăn nhanh phong cách ngoại nhập.

Chị Phương Lan (32 tuổi, sống tại Hoàn Kiếm), chủ quán ăn vặt teen trên phố Hàng Cót, chia sẻ: “Giới trẻ ngày nay thích những món ăn mới lạ. Vì vậy, tôi chuyển sang bán bánh mochi, trà sữa hay lạp xưởng Hà Khẩu. Để kinh doanh hiệu quả, ai cũng cần thích nghi với xu hướng.” Chị cũng cho rằng trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, sản phẩm trendy mang lại lợi nhuận cao và thu hút khách hàng trẻ.

“Nhà mình cũng từng bán các mặt hàng truyền thống như đèn lồng giấy, đèn ông sao hay trống bỏi. Khoảng 6,7 năm trước, các mặt hàng này bán rất chạy vì phụ huynh và các em nhỏ đều yêu thích. Tuy nhiên, từ đầu năm 2022, các sản phẩm trên sàn thương mại điện tử bắt đầu chiếm lĩnh thị trường và nhiều món đồ chơi xu hướng từ Trung Quốc được nhiều bạn nhỏ ưa chuộng hơn. Tình hình buôn bán trở nên ế ẩm nên quyết định chuyển sang bán mặt hàng này để tăng doanh thu” - anh Minh, chủ một sạp đồ chơi trên phố Hàng Mã chia sẻ.

Xu hướng mới không chỉ thu hút khách du lịch mà còn làm thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân địa phương. Đáng chú ý, giới trẻ Hà Nội và khách du lịch quốc tế trở thành nhóm khách hàng chính tại phố cổ. Các quán ăn hiện đại và cửa hàng thời trang ngoại nhập dần thay thế các cửa tiệm bán đồ truyền thống. Trên tuyến phố Hàng Thiếc và Hàng Cót, nhiều cửa hàng quần áo thời trang xuất khẩu, cửa hiệu cà phê sang trọng và các thương hiệu nước ngoài đã mở rộng, thu hút đông đảo bạn trẻ và du khách. Điều này không chỉ làm phong phú thêm sự lựa chọn về mua sắm và ẩm thực, mà còn tạo nên sự pha trộn giữa văn hóa truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng khiến nhiều người lo ngại về việc các giá trị văn hóa truyền thống của phố cổ có thể dần mai một nếu không có những chính sách bảo tồn và phát huy phù hợp. 

Anh Công Thành (45 tuổi, sống tại Ba Đình), một khách quen trên phố Hàng Mã, cho biết: “Trước đây, mỗi lần đến phố cổ, mình thường mua đồ chơi cho con, những món đồ truyền thống gợi nhớ ký ức như đèn kéo quân hay mặt nạ giấy bồi. Giờ đây, thật khó để tìm thấy những món đồ ấy, thay vào đó là các loại đồ chơi nhập từ Trung Quốc hay Hàn Quốc. Mình thích mua đồ chơi truyền thống cho con hơn vì chất liệu dân gian lành tính chứ không sản xuất từ nhựa độc hại’’.

Giữ gìn văn hóa giữa dòng chảy hiện đại

Theo Sở Du lịch Hà Nội, chỉ trong tháng 7, Thủ đô nước ta đón khoảng 2,8 triệu lượt khách, tăng hơn 10% so với cùng kỳ năm 2024. Đặc biệt, lượng khách quốc tế ước đạt trên 553.000 lượt, tăng 25,2% và khách nội địa ước đạt 2,25 triệu lượt, tăng 7,1% so với cùng kỳ năm 2024. Do đó, nhiều cửa hàng truyền thống buộc phải chuyển đổi để đáp ứng nhu cầu mới, cung cấp thêm những mặt hàng xu hướng, chạy theo dòng chảy tiêu dùng. Điều dẫn đến sự thay đổi trong cấu trúc kinh doanh của phố cổ, khi các sản phẩm văn hóa xưa cũ dần bị thay thế bởi các sản phẩm thương mại, hàng “made in China”. 

Trước làn sóng thay đổi mạnh mẽ, nhiều người dân và chuyên gia văn hóa lo ngại rằng phố cổ đang dần mất đi bản sắc văn hóa vốn có. Việc bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống trở thành bài toán khó khăn, khi sự hội nhập và xu hướng tiêu dùng hiện đại ngày càng chiếm ưu thế.

Ông Ananya Mehta - giảng viên chuyên ngành Truyền thông Đại học Rmit Hà Nội nhận định: “Dù mới sinh sống ở Hà Nội được hơn năm tháng, tôi cảm nhận được mong muốn giữ gìn văn hóa của người dân Việt Nam mãnh liệt đến nhường nào. Mỗi quán ăn tôi ghé, món đồ lưu niệm tôi mua hay các triển lãm, không gian nghệ thuật đều như muốn kể một câu chuyện văn hóa, truyền thuyết từ xa xưa. Từ lễ hội Trung Thu, Tết hay với bất cứ sự kiện truyền thống nào, người Việt Nam đều tái hiện và chào mừng rất linh đình. Đặc biệt trên các tuyến phố cổ như Hàng Mã hay Hàng Cân, đồ trang trí truyền thống, đèn lồng hay cờ được giăng khắp nơi. Tôi biết dù xã hội đang phát triển cùng công nghệ và máy móc hiện đại, người dân vẫn đang vô cùng nỗ lực trong hành trình bảo tồn văn hóa cũng như lan tỏa đến người ngoại quốc như tôi”. 

Trong hai thập kỷ qua, quận Hoàn Kiếm và Uỷ ban Nhân dân Thành phố Hà Nội đã không ngừng làm mới cách bảo tồn Phố cổ, từ việc tu bổ, tôn tạo di tích đến tổ chức các không gian đi bộ gắn với trải nghiệm văn hóa. Hàng loạt dự án được triển khai như mô hình BID (Business Improvement District), mở rộng không gian đi bộ kết nối Phố cổ với hồ Hoàn Kiếm phục vụ nhu cầu tham quan, giải trí cho người dân và khách du lịch. Hàng nghìn buổi biểu diễn nghệ thuật, ca nhạc truyền thống và đương đại cũng đã biến khu di sản thành “bảo tàng sống” giữa lòng Thủ đô. Những bước đi này thể hiện rõ tinh thần Nghị quyết 09-NQ/TU và Luật Thủ đô mới, hướng đến mục tiêu bảo tồn gắn với phát triển bền vững. Đảng và Nhà nước mong muốn nhấn mạnh di sản không chỉ được gìn giữ mà còn tiếp tục thăng hoa trong đời sống hiện đại.

Việc giữ gìn văn hóa phố cổ không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý mà còn cần sự chung tay của cộng đồng. Người dân địa phương mong muốn giữ lại những nét văn hóa xưa cũ. Chị Nguyễn Thị Tâm - chủ cửa hàng bán đồ chơi truyền thống nhấn mạnh: “Tôi hiểu rằng xã hội phát triển, nhu cầu người tiêu dùng thay đổi, nhưng vẫn mong rằng chúng ta không quên đi những giá trị truyền thống. Đây không chỉ là nguồn thu nhập mà còn là cách góp phần gìn giữ văn hóa Hà Nội."

Bảo tồn không có nghĩa là từ chối hiện đại hóa, mà cần có sự hài hòa giữa gìn giữ và phát triển. Sự giao thoa văn hóa nếu được quản lý tốt sẽ tạo ra một diện mạo phố cổ vừa truyền thống vừa hiện đại - nơi những nét đẹp xưa cũ và xu hướng mới đều có chỗ đứng riêng.