Gặp gỡ nghệ nhân 51 năm bên chiếc nón lá làng Chuông

(Sóng trẻ) - Nghề đan nón tại làng Chuông (Thanh Oai, Hà Nội) đã tồn tại với thời gian hơn 300 năm. Dù số người theo nghề không còn nhiều, nhưng những chiếc nón lá nơi đây vẫn giữ được nét độc đáo, đặc sắc riêng của vùng đất Hà thành.

Từ bỏ ước mơ làm thầy giáo để nối nghiệp gia đình

PV: Ông có thể chia sẻ về cơ duyên nào đã đưa ông đến với nghề làm nón lá?
Cơ duyên đến với nghề làm nón lá của tôi thực ra gắn liền với hoàn cảnh gia đình. Từ nhỏ, tôi đã theo dõi và phụ giúp người thân làm nón. Khi bố mất sớm, gia đình lâm vào hoàn cảnh khó khăn, tôi buộc phải gác lại ước mơ làm thầy giáo sau khi học xong cấp 2. Nghề làm nón đã trở thành sự lựa chọn tự nhiên bởi đó là điều tôi đã quen thuộc từ khi 5 - 7 tuổi. Đôi bàn tay và đôi mắt tôi đã thành thạo với những công đoạn làm nón từ rất sớm. Chính nghề này đã giúp gia đình tôi vượt qua những thời kỳ khó khăn nhất. 

Có lẽ số phận đã an bài, thay vì trở thành người truyền chữ, tôi lại trở thành người gìn giữ và phát triển nghề truyền thống của quê hương.

PV: Điều gì đã giúp ông kiên trì theo đuổi nghề trong suốt hơn 50 năm?

Để giữ gìn nghề truyền thống ta "phải yêu" lấy nghề. Không có nghề nào quay lưng với con người, chỉ có con người quay lưng với nghề. Nếu ta biết trân trọng và yêu nghề, nghề nào cũng sẽ thành công. Tôi theo nghề nón không chỉ vì kế sinh nhai, mà còn vì đam mê và lòng tự hào với nghề truyền thống của cha ông. Mỗi chiếc nón làm ra không chỉ đơn thuần là vật dụng che nắng che mưa, mà còn mang cả hồn cốt, tinh hoa của người thợ. Nhìn từng lớp lá mềm mịn, từng đường kim tỉ mỉ, tôi thấy trong đó cả một phần đời của mình.

Có những giai đoạn khó khăn, khi nghề nón không còn thịnh như xưa, nhiều người bỏ nghề, nhưng tôi vẫn kiên trì vì càng làm càng thấy yêu, càng trăn trở càng muốn giữ. Cái vui của người thợ không chỉ là bán được nón mà còn là khi thấy người ta đội nón mình làm ra, thấy nét đẹp truyền thống vẫn còn sống mãi.

PV: Nón làng Chuông có điểm gì khác biệt so với nón các nơi khác?

Nếu như nón bài thơ xứ Huế nổi bật bởi sự thanh mảnh, nhẹ nhàng, phản ánh vẻ đẹp dịu dàng của miền Trung, thì nón làng Chuông lại mang dáng dấp của sự chắc chắn, bền bỉ với kết cấu “ba tầng” dày dặn, đó chính là điểm khác biệt lớn nhất. 

Lớp lá cọ được đan xen khéo léo với kết cấu 16 vòng tre được cố định chắc chắn tạo nên độ bền vượt trội, giúp duy trì hình dáng nón lâu dài. Tôi nghĩ chính sự khác biệt này khiến nón làng Chuông mang nét đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. 

PV: Để làm nên một chiếc nón hoàn chỉnh gồm có nhiều công đoạn, vậy công đoạn nào là đòi hỏi người làm cần có tay nghề cao?

Để làm ra một chiếc nón lá hoàn chỉnh, cần trải qua nhiều công đoạn lớn nhỏ như giẽ lá, là lá, cắt tỉa, bứt vòng, quay nón, nức nón, lồng nhôi và sơn nón. Trong tất cả các công đoạn này, tôi cho rằng 'quay nón' là công đoạn khó nhất và đòi hỏi nhiều kinh nghiệm nhất.

Quay nón là khi người thợ phải khâu và căn chỉnh các lớp lá với nhau thật khéo léo và tỉ mỉ. Nếu khâu không đều, nón sẽ không đẹp, còn nếu không chắc, nón sẽ không bền. Chính vì vậy, để làm tốt công đoạn quay nón, người thợ phải có nhiều năm kinh nghiệm, qua nhiều lần thực hành mới có thể làm ra những chiếc nón vừa đẹp vừa bền, mang đậm nét văn hóa truyền thống của dân tộc.

PV: Trong suốt hành trình gắn bó với nghề làm nón, đâu là thành tựu đáng nhớ nhất đối với ông? 

Năm 2016, nón lá của tôi may mắn được nhà nước lựa chọn là 1 trong 32 sản phẩm truyền thống tiêu biểu, thành món quà tặng bạn bè quốc tế và trưng bày triển lãm tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia. Sau đó, Văn phòng Chính phủ cũng nhiều lần đặt làm riêng nón lá để làm quà biếu các nước với số lượng lên đến 500 chiếc. Không chỉ thế Nhà nước và thành phố Hà Nội cũng phong tặng danh hiệu Nghệ nhân và trao tặng Bảng vàng gia tộc cho gia đình tôi. 

Nặng lòng với nghề truyền thống trong dòng chảy hiện đại

PV: Ngày nay, nhiều người lựa chọn đội nón công nghiệp thay vì nón lá truyền thống. Vậy làm thế nào để nón lá có thể thích nghi, cạnh tranh và giữ được chỗ đứng trong đời sống hiện đại? 

Trước sự thay đổi chóng mặt của thị trường, do thị hiếu người tiêu dùng ưa chuộng những sản phẩm công nghiệp, nón lá tưởng chừng như đang mất dần ưu thế. Nhưng bằng những kinh nghiệm học hỏi được từ những bậc tiền bối và nhờ những trải nghiệm đã đúc kết từ khi còn tấm bé, tôi đã mạnh dạn bước khỏi vùng an toàn, tự tìm thị trường và mở ra hướng đi mới cho nón lá làng Chuông. 

Không chỉ đổi mới về mẫu mã giúp nón có tính thẩm mỹ cao hơn, tôi còn dẫn lối những đoàn du khách đầu tiên đến với làng Chuông bằng cách hợp tác với một số công ty du lịch để tổ chức tham quan kết hợp trải nghiệm làm nón lá cho các đoàn du khách quốc tế. 

PV: Hiện nay, nhiều bạn trẻ lựa chọn theo đuổi ngành nghề riêng thay vì gắn bó với nghề truyền thống, khiến nghề ngày dần mai một. Ông nghĩ sao về vấn đề này ?

Hai con trai tôi, đứa đã ra trường, đứa đang học đại học, tuy cũng biết làm nón, nhưng chỉ tham gia vài khâu, chưa đứa nào làm được một chiếc hoàn chỉnh từ đầu đến cuối. Sự phát triển của xã hội hiện đại sẽ kéo theo việc nhiều người không còn “mặn mà” với nghề truyền thống, không còn ai muốn kế nghiệp gia đình, điều đó không thể tránh khỏi. Đối với mỗi nghệ nhân, khi nhìn nét đẹp truyền thống mình gìn giữ dần phai nhạt là điều vô cùng tiếc nuối và xót xa. 

Để gìn giữ lại những làng nghề truyền thống là một quá trình nỗ lực và đồng hành lâu dài của tập thể, trong đó thế hệ trẻ của gia đình có vai trò quan trọng. Vì vậy, tôi luôn dặn dò con cái dù làm bất cứ nghề gì nhưng luôn phải yêu lấy nghề làm nón lá- nghề đã nuôi lớn bao thế hệ con người nơi đây. 

PV: Bản thân là một nghệ nhân làm nón, ông có những định hướng như thế nào để gìn giữ nghề truyền thống này? Mong muốn của ông là gì trong tương lai để phát triển nghề làm nón lá? 

Trong 50 năm làm nghề, tôi luôn tâm niệm rằng gìn giữ nghề truyền thống không chỉ là trách nhiệm của riêng mình, mà còn là của cả cộng đồng làng nghề. Vì vậy, tôi có mong muốn truyền dạy nghề cho lớp trẻ, giúp các con, các cháu hiểu và trân trọng giá trị của nghề cha ông để lại. Nghề làm nón không chỉ là một công việc, mà còn là linh hồn của làng Chuông, là niềm tự hào của người dân nơi đây. Nếu lớp trẻ hiểu được ý nghĩa ấy, các thế hệ sau sẽ tiếp tục duy trì và phát triển nghề.

Hơn nữa, tôi cũng mong muốn phát triển làng nghề làm nón kết hợp với du lịch làng nghề. Nếu có thể xây dựng những không gian trưng bày, tổ chức các hoạt động trải nghiệm như hướng dẫn khách du lịch tự tay làm nón, thì nhiều người sẽ biết đến và yêu mến nón làng Chuông hơn. Như vậy, tôi có thể dễ dàng giới thiệu cho bạn bè trong nước và quốc tế cái hay, cái đẹp của chiếc nón và nghề làm nón của quê mình - một làng quê ven đô vẫn còn giữ được vẻ chất phác, bình yên đến nao lòng. Nhất là vào những buổi chợ phiên có tiếng cười nói lao xao trong sương giăng mờ ảo những sớm mùa đông giáp Tết...

Xin cảm ơn những chia sẻ của nghệ nhân!