Hương sắc Tết Hà Nội qua thú chơi hoa thủy tiên (kỳ 2)
(Sóng trẻ) - Nhiều người quan niệm bát hoa thủy tiên nở đúng vào thời khắc giao thừa hay mồng một Tết Nguyên đán sẽ mang lại phúc lộc, may mắn cho cả gia đình. Cũng vì thế, hoa thủy tiên còn được người Hà Nội xưa đặt lên bàn thờ gia tiên để tỏ lòng hiếu kính.
Vẻ đẹp của sự hài hòa ngũ hành
Hoa thủy tiên được xem là biểu tượng cho sự tinh tế và nghệ thuật chơi hoa ngày Tết của người Việt. Loại hoa này đặc biệt thích hợp với khí hậu miền Bắc và thường nở đẹp nhất khi được chăm sóc kỹ lưỡng trong tiết trời se lạnh.
Củ hoa thủy tiên được nhập về Việt Nam hiện nay chủ yếu từ Trung Quốc và một số nước châu Âu. Thủy tiên Trung Quốc như thủy tiên trắng cánh đơn Kim Trản Ngân Đài, thủy tiên vàng Chương Châu, thủy tiên kép. Củ hoa có nhiều nhánh, bẹ và bát hoa khi nở xum xuê. Trong khi đó, dòng từ Hà Lan, Mỹ gây ấn tượng bởi củ đơn, dáng cánh mỏng. Mùi thơm của từng loại củ cũng có sự khác biệt, tùy vào cảm nhận mỗi người chơi.

Điểm đặc biệt của hoa thủy tiên là sự hài hòa ngũ hành: rễ trắng biểu trưng cho Kim, lá xanh tượng trưng cho Mộc, nước là Thủy, ánh sáng và nhiệt độ tượng trưng cho Hỏa và những bát gốm đất nung màu trầm đại diện cho Thổ. Chính vì vậy, việc chăm sóc và bày trí một bát hoa thủy tiên không chỉ đơn giản là trồng hoa, mà còn là một cách để người chơi thể hiện sự hiểu biết về văn hóa, phong thủy và sự kết nối giữa con người với thiên nhiên.

Tết đến, xuân về có bát hoa thủy tiên trong nhà cũng đủ khiến không gian xung quanh trở nên ấm cúng và gần gũi hơn. Không những thế, nhiều người quan niệm có bát hoa nở vào đúng đêm giao thừa sẽ mang đến may mắn, cát tường cho gia chủ. Cụ Nguyễn Tuân - dân chơi Hà Thành xưa từng nhắc đến thú chơi hoa thủy tiên rằng, một bát hoa thủy tiên đạt điểm 10 là khi tiếng pháo giao thừa nổ tiếng đầu tiên, bông hoa đầu tiên mở cánh đúng lúc ấy thì được gọi là ‘hàm tiếu’ – miệng cười và một năm mở đầu bằng một nụ cười thì cả năm mọi thứ đều suôn sẻ.
Không chỉ đẹp ở kiểu dáng, hoa thủy tiên còn gây thương nhớ bởi hương thơm thanh tao, ngọt lịm như chạm vào tận cùng tâm hồn người thưởng thức. Khi hòa quyện cùng hương trầm, cam Canh, bưởi Diễn và cả mùi khói thuốc pháo, hương nước mùi già, hương nếp bánh chưng mới dỡ… tất cả tạo nên một thứ hương vị Tết đặc trưng khó tả, rất Hà Nội mà người đi xa không khỏi bồi hồi nhớ thương.
Trước đây, mỗi dịp Tết, trong những gia đình quyền quý ở Hà Nội, người ta thường dâng bát hoa thuỷ tiên được gọt tỉa, chăm dưỡng cẩn thận lên bàn thờ gia tiên để tỏ lòng hiếu kính. Nhiều gia đình bày lên bàn trà tiếp khách hoặc mang đi biếu tặng như một món quà quý dịp đầu năm.
Vào khoảng những năm 1920 của thế kỷ trước, Hà Nội từng tổ chức thi hoa thủy tiên ở đền Bạch Mã - Hàng Buồm mỗi dịp Tết. Cụm hoa nào đoạt giải, được cả sắc hương lẫn dáng thế sẽ được đưa lên kiệu rước trên phố Hà Nội cho người dân cùng ngắm nhìn. Thế mới thấy rõ sự trân quý của người Tràng An xưa dành cho loài hoa đặc biệt này.
Chơi hoa thủy tiên chính là “thiền động”
Những ngày cuối năm ai nấy đều bận rộn sắm sửa Tết cho gia đình, thế nhưng vẫn có những người dành một khoảng thời gian riêng để ngồi tỉ mẩn gọt tỉa củ hoa thủy tiên với niềm hạnh phúc trực chờ. Say mê và gắn bó với loài hoa thủy tiên hơn 8 năm qua, năm nào chị Đào Minh Thu (35 tuổi, Hà Nội) cũng chuẩn bị cho gia đình ít nhất chục bát hoa thủy tiên khác nhau.
Với chị Thu, chơi thủy tiên giờ đây không chỉ đơn thuần là một sở thích, mà còn là hành trình tự nghiệm, tự rèn luyện bản thân. “Trong 30-40 phút gọt củ thủy tiên, sự tập trung tuyệt đối vào từng đường dao không khác gì một cách thiền, giúp tâm hồn trở nên tĩnh lặng, thư thái. Việc chơi thủy tiên đòi hỏi sự kiên trì và tỉ mẩn đến từng chi tiết nhỏ nhất, bởi chỉ cần nhìn vào một bát hoa, đặc biệt là đường nét của củ đã gọt, người ta có thể đoán được phần nào tính cách của người chơi”, chị Thu bộc bạch. Ai phóng khoáng, tự tin thì vết gọt dứt khoát, sắc lẹm; ai cầu toàn, cẩn thận thì vết gọt gọn gàng chỉn chu; còn ai hấp tấp, nóng nảy thì kiểu gì cũng có chút va vấp...

Hơn nữa, cả quá trình chăm dưỡng kéo dài 3 tuần liền, từ việc gọt củ đến việc chờ hoa nở cũng là sự kết tinh của công sức, sự nhẫn nại và lòng yêu hoa. Ngắm nhìn bát hoa tự tay mình chăm bẵm, chị Thu tâm sự: “Có lúc, người chơi phải học cách buông bỏ, như việc chấp nhận cắt đi một nhánh hoa để củ phát triển tốt hơn. Cuộc sống cũng như thế, đôi khi từ bỏ để đón nhận những điều tốt đẹp hơn”.
Nhớ lại hồi đầu mới chơi, chị Thu chia sẻ: “Hai năm đầu khi mới gọt thủy tiên, những bát hoa còn nhiều khiếm khuyết. Nhưng qua từng năm, với sự tĩnh tâm, rèn luyện và trải nghiệm, những bát hoa ngày càng đẹp hơn. Bởi lẽ, người chơi hoa thủy tiên thường ví loài hoa này như người phụ nữ, vừa tinh tế, nhẹ nhàng nhưng cũng đầy cá tính. Gọt tỉa hoa không chỉ cần bàn tay khéo léo mà còn đòi hỏi sự lắng nghe, thấu hiểu, bởi thủy tiên tuy ‘ngoan’ nhưng cũng rất ‘bướng’. Để được bát hoa đẹp đó là sự 'lựa’ nhau giữa cả người và hoa, nhiều khi vì muốn dáng hoa theo ý mình có thể khiến hoa, lá bị gãy, vậy là lại mất đi cái tự nhiên của hoa. Chơi hoa là vậy đó, là để mang cái cách chơi hoa vào đối nhân xử thế”.
Với anh Lê Hồng Quang, thành viên nhóm Hào hoa Hà Nội, tình yêu đối với loài hoa thủy tiên xuất phát từ những "tổn thương" mà hoa phải trải qua. Mỗi vết gọt trên củ hoa chính là một sự tổn thương, nhưng chính nhờ vậy mà sức sống tiềm ẩn bên trong hoa được đánh thức, giúp thủy tiên vươn mình và bung nở. Anh Quang chia sẻ: “Thủy tiên rất "khó tính" chỉ cần quá nóng, quá nồm, thiếu ánh sáng, nước bẩn hay điều kiện không lý tưởng, củ hoa sẽ bị ảnh hưởng ngay. Chính vì thế, chơi hoa thủy tiên phải biết chăm chút và kiên trì. Khi chăm hoa, người chơi như được chăm chính tâm hồn mình, tìm thấy sự bình yên giữa những đổi thay tinh tế của hoa trong từng khoảnh khắc”.
Làn gió mới khôi phục thú chơi Tết tao nhã
Khoảng chục năm trở lại đây, trào lưu chơi hoa thủy tiên đã được phục hồi mạnh mẽ, với sự tham gia của đa dạng các tầng lớp người chơi và phong cách chơi khác nhau. Trong bối cảnh xã hội hiện đại phát triển, những người trẻ đã sáng tạo ra những lối chơi mới, đầy ấn tượng, làm phong phú thêm thú chơi này. Một minh chứng rõ nét là không gian trưng bày ảnh và hoa thủy tiên với chủ đề “Khôi phục và phát triển nghệ thuật gọt tỉa hoa thủy tiên của người Hà Nội” tổ chức vào ngày 11/1 vừa qua, nơi những tác phẩm hoa thủy tiên đã thể hiện tài năng và niềm đam mê của người chơi.
Bên cạnh những dáng hoa thủy tiên truyền thống được cắt tỉa tự nhiên, không ít người chơi đã sáng tạo và cách tân với những dáng hoa độc đáo, chẳng hạn như tác phẩm hình ấm trà, con tàu ra khơi, hình cá vàng, con rắn, con chim, con phượng,… Những sáng tạo này không chỉ mang lại sự mới mẻ mà còn tạo dấu ấn riêng biệt cho nghệ thuật chơi hoa thủy tiên.

Thuỷ tiên là thứ chơi vốn lắm công phu, hoa nở chưa hẳn là xong việc. Người yêu hoa còn thêm bước bày biện, chải rễ, xếp hoa cho ngay ngắn và thể hiện ý tưởng, bởi mỗi thời điểm nở, hoa lại tạo cho người chơi những cảm hứng rất khác nhau. Thay vì chỉ sử dụng các bình thủy tinh truyền thống, hiện nay, nhiều người chơi sưu tầm các bình, lọ, bát với nhiều kiểu dáng khác nhau để bày biện. Điểm chung là chúng phải có độ sâu nhất định để chứa nước, giúp hoa thủy tiên phát triển tốt.
Ngày xưa có các hội thi hoa thủy tiên, nơi những bát hoa thủy tiên phải cạnh tranh nhau để giành chiến thắng, các cụ thường “giấu nghề” cho riêng mình. Đến nay, sau hơn 1 thập kỷ nỗ lực phục hồi thú chơi hoa thủy tiên, mọi người đều cởi mở chia sẻ kinh nghiệm để lan tỏa hiệu quả hơn nữa thú chơi tao nhã của người Hà Thành.
Các hội nhóm trực tuyến như “Hào hoa Hà Nội” hay “Tinh hoa Thủy tiên Việt” với số lượng thành viên lên tới hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn người đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối và lan tỏa niềm đam mê chơi hoa. Thông qua các diễn đàn này, người chơi từ khắp nơi có thể chia sẻ kinh nghiệm, hình ảnh, trao đổi về kỹ thuật chăm sóc và chăm dưỡng hoa, đồng thời truyền cảm hứng sáng tạo cho nhau.

Tết năm nay, chị Nguyễn Quỳnh (26 tuổi, Ninh Bình) đã chuẩn bị hơn chục củ hoa thủy tiên để bắt đầu tập gọt, chị Quỳnh chia sẻ: “Mình vô cùng ấn tượng với các bát hoa của các anh chị đăng tải trên Facebook. Vì thế mà mình cũng háo hức muốn học và gọt được một bát hoa thủy tiên cho riêng mình. Bát hoa đầu tiên tuy lá chưa quá đẹp nhưng hoa cũng đã nở những bông đầu tiên”.
Không chỉ tại Hà Nội hay một số tỉnh thành phía Bắc như Hải Phòng, Bắc Ninh,... tiếp cận với hoa thủy tiên mà ngày nay, nhiều người dân tại các tỉnh thành như Nghệ An, Đắk Lắk,... cũng đã bắt đầu biết đến và tìm tòi, thử nghiệm gọt củ hoa thủy tiên.
Nghĩ về thủy tiên hẳn còn nhiều điều phải chiêm nghiệm. Chơi tiên quả thực không đơn thuần là chơi cái nhìn thấy được, ngửi thấy được, mà còn là chơi cái tinh thần trong đó. Sự hiện diện ngày càng sâu sắc của thủy tiên trong đời sống hiện đại cũng là minh chứng cho sự nuôi dưỡng tâm hồn của bao người Việt.