Khi nội dung “nhanh” chi phối thói quen người trẻ

(Sóng trẻ) - Cơn sốt video ngắn đang định hình lại thói quen sống của giới trẻ: giải trí nhanh, chú ý ngắn, cảm xúc mờ nhạt. Khi mọi thứ trôi qua trong vài giây, não bộ không chỉ mệt mỏi mà còn dần bị “lập trình lại”.

Cơn lốc 15 giây và “cái bẫy” dopamine

Từ TikTok, YouTube Shorts đến Facebook Reels, những nền tảng video ngắn hiện trở thành “bữa ăn tinh thần” hàng ngày của giới trẻ. Mỗi lượt vuốt màn hình, một thế giới mới hiện ra: hài hước, bắt kịp xu hướng, đầy màu sắc và dễ gây nghiện.

Theo báo cáo từ Bộ Thông tin và Truyền thông, với hơn 67 triệu người dùng tại Việt Nam, TikTok hiện tiếp cận tới gần 93% người dùng Internet trưởng thành. Trung bình, người Việt dành khoảng 1 tiếng mỗi ngày cho nền tảng này, tương đương gần 1/5 tổng thời gian dùng điện thoại. Nhóm tuổi 25 - 34 chiếm tỷ lệ cao nhất, cho thấy “cơn sốt video ngắn” không chỉ còn là trào lưu tuổi teen.

Ngọc Anh (21 tuổi, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền) chia sẻ: “Mỗi tối, mình chỉ định xem vài clip giải trí rồi đi ngủ, nhưng thường phải 2 - 3 giờ sáng mới tắt được điện thoại. Càng xem càng cuốn, cứ clip này nối clip khác mà không dừng nổi”.

Tương tự, Thanh Hương (26 tuổi, Hà Nội) cũng rơi vào tình trạng mất ngủ triền miên vì video ngắn. “Cả ngày bận bịu, mệt mỏi, tới tối mình có thói quen nằm lướt điện thoại xem giới thiệu phim, các nội dung ăn uống... để giải trí. Biết là sáng hôm sau phải đi làm sớm nhưng không thể dừng”.

Theo các chuyên gia thần kinh học, hiện tượng này xuất phát từ cơ chế giải phóng dopamine - chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác khoái cảm. Mỗi lần xem một video thú vị, não bộ lại được “thưởng” một liều dopamine nhỏ, khiến người dùng muốn tiếp tục. Các nền tảng còn liên tục gợi ý nội dung mới dựa trên sở thích cá nhân, tạo thành vòng lặp “xem - hài lòng - lại xem tiếp”.

TS Lê Kim Yến, chuyên gia tư vấn tâm lý, công tác tại Văn phòng Tham vấn, Trị liệu Tâm lý Cộng đồng 31 Nhà Chung, cho biết: “Điều đáng lo không nằm ở dopamine, vốn là phản ứng tự nhiên của cơ thể, mà ở cách thuật toán duy trì sự kích thích liên tục. Khi não quen với việc nhận thưởng nhanh, người trẻ sẽ khó kiên nhẫn với những hoạt động cần tập trung lâu, như đọc sách hay học tập”.

Một nghiên cứu của Zhang et al.2023 cho thấy, người dùng TikTok có mức độ ghi nhớ kém hơn rõ rệt so với những người thường xuyên sử dụng Twitter hay YouTube, chứng minh tác động tiêu cực của định dạng video ngắn tới quá trình nhận thức. Nghiên cứu này cũng chỉ ra mối liên hệ giữa việc nghiện xem clip ngắn với các biểu hiện lo âu, rối loạn giấc ngủ và suy giảm hiệu suất học tập, đặc biệt là ở nhóm sinh viên có xu hướng trì hoãn việc học để lướt mạng xã hội.

Thoát khỏi vòng xoáy

Không chỉ đánh cắp thời gian, những đoạn phim ngắn còn dần thu hẹp đời sống thật của người trẻ. Trong lúc mải mê với màn hình, nhiều người đánh mất thói quen trò chuyện trực tiếp, ít dành thời gian cho các hoạt động ngoài trời hay những mối quan hệ xung quanh. Sự kết nối thật bị thay thế bằng những cú “vuốt” và “thích” ảo, khiến cảm xúc ngày càng nông và nhanh quên.

“Có những hôm gặp bạn bè, mọi người đều cắm mặt vào điện thoại, mỗi người một thế giới riêng. Lúc ấy mình nhận ra, nếu còn tiếp tục như vậy thì những cuộc gặp của tụi mình không có ý nghĩa gì vì mất đi sự kết nối”, Hải Yến (sinh viên năm hai Đại học Thương mại) chia sẻ.

Theo TS Lê Kim Yến, để thoát khỏi sự lệ thuộc vào các nội dung ngắn, điều quan trọng nhất là mỗi người phải biết đặt giới hạn cho bản thân. “Người trẻ nên chủ động sắp xếp thời gian, tránh để việc xem video trở thành thói quen chi phối cuộc sống. Thay vì dành hàng giờ cho các đoạn phim giải trí, hãy chọn lọc những nội dung tích cực, mang giá trị học tập hoặc truyền cảm hứng. Bên cạnh đó, việc tham gia các hoạt động thể thao, sáng tạo hay giao tiếp trực tiếp với bạn bè, gia đình sẽ giúp khôi phục sự cân bằng tự nhiên của cơ thể, giảm cảm giác lệ thuộc vào điện thoại và mạng xã hội,” chuyên gia chia sẻ.

Chuyên gia chia sẻ thêm, điều quan trọng không phải là loại bỏ hoàn toàn công nghệ, mà là học cách kiểm soát thói quen sử dụng của chính mình. Bà cho rằng, mỗi người không cần xóa bỏ các ứng dụng mạng xã hội, mà cần giành lại quyền chủ động trong việc sử dụng, xem khi thật sự muốn, chứ không phải vì bị các nền tảng chi phối.

Trong thời đại tốc độ, video ngắn không phải là “kẻ thù”, nhưng nó có thể trở thành “người lái vô hình” nếu chúng ta buông lỏng kiểm soát. Giữa thế giới cuộn trôi không ngừng ấy, biết khi nào nên dừng lại chính là năng lực quan trọng nhất mà người trẻ cần học.