Khi Short video trở thành chất gây nghiện trên nền tảng số

(Sóng trẻ) - Kể từ khi nền tảng Tiktok xuất hiện tại Việt Nam, thói quen xem video ngắn đã nhanh chóng trở thành một phần trong đời sống số của nhiều người, đặc biệt là giới trẻ. Từ những phút giải trí ngắn ngủi, việc lướt video ngắn gần trở thành “chất gây nghiện” lúc nào không hay

Chất gây nghiện trên nền tảng số

Những video chỉ dài vài chục giây trên TikTok, YouTube Shorts hay Facebook Reels đang tạo nên một “cơn sốt” chưa từng có trong đời sống số. Không chỉ các nền tảng mạng xã hội mà ngay cả nhiều tờ báo điện tử, trang tin tức cũng đua nhau sản xuất video ngắn để bắt kịp thị hiếu người xem. Từ nội dung hài hước, đời sống đến kiến thức, tin tức, mọi thông tin đều được gói gọn trong vài chục giây sinh động và dễ hiểu. Chính sự ngắn gọn, tốc độ và khả năng “gây nghiện” cao đã khiến video ngắn trở thành xu hướng thống trị, thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin của người dùng, đặc biệt là giới trẻ.

Mỗi tối, chị Phan Ngọc Mai (21 tuổi, quận Cầu Giấy, Hà Nội) thường cầm điện thoại “xem vài video cho vui” trước khi đi ngủ. Nhưng chỉ sau vài cú vuốt, hàng trăm nội dung mới lại xuất hiện – từ review phim, đồ ăn cho đến những clip bắt trend. Cứ thế, chị chìm trong dòng video ngắn đến tận gần sáng. “Tôi thấy mình không thể dừng lại được. Xem video dài vài phút là đã chán, còn video ngắn thì lúc nào cũng thấy hấp dẫn hơn,” Mai chia sẻ. 

Không riêng gì thế hệ gen Z như Ngọc Mai, chị Mai Anh ( 48 tuổi, Phú Thọ) bộc bạch “Kể từ khi con tôi tải ứng dụng Tik Tok về, tôi dường như cũng cuốn vào những video ngắn. Tôi thường xem liên tục hàng chục video mỗi tối, ban đầu chỉ định xem vài phút mà không ngờ lại trôi cả tiếng lúc nào không hay. Nhiều clip giải trí, nấu ăn hay mẹo vặt khiến tôi tò mò xem hết cái này đến cái khác. Tôi cũng có thói quen mua sắm qua video trên nền tảng này.” 

Theo báo cáo “Nhu cầu giải trí số 2024 - 2025” của Appota, người dùng Việt Nam dành trung bình khoảng 58 phút mỗi ngày để xem video ngắn trên TikTok, với tỷ lệ thâm nhập đạt 65%, phản ánh mức độ phổ biến vượt trội của nền tảng này tại Việt Nam. 

Video ngắn hấp dẫn giới trẻ bởi đáp ứng nhiều nhu cầu cùng lúc: giải trí, cập nhật thông tin và tiết kiệm thời gian. Nội dung thường được cắt dựng tinh gọn, âm thanh bắt tai, hình ảnh sinh động đủ để người xem bị cuốn hút chỉ trong vài giây. Những đoạn phim “hot trend”, gây tranh cãi hoặc đơn giản là khoảnh khắc đời thường của người khác đều dễ dàng kích thích trí tò mò và nhu cầu giải trí tức thì.

Các nền tảng mạng xã hội hiện nay như TikTok, YouTube Shorts, Facebook Reels hay Instagram Stories đều sử dụng thuật toán phân tích hành vi người dùng để đề xuất nội dung phù hợp với sở thích cá nhân. Nhờ đó, các video ngắn được hiển thị liên tục, bám sát những chủ đề mà người dùng quan tâm hoặc từng dành nhiều thời gian xem, khiến họ dễ bị cuốn vào vòng lặp “lướt mãi không dừng”. Cơ chế này không chỉ giúp các nền tảng giữ chân người xem lâu hơn, mà còn là một trong những nguyên nhân hình thành và củng cố thói quen tiêu thụ video ngắn, tương tự cách con người dễ lạm dụng các hình thức giải trí trực tuyến khác.”

Video ngắn, tác hại dài

Sau một thời gian làm quen với các nền tảng video ngắn, chị Mai Anh (48 tuổi, Phú Thọ) nhận ra mình trở nên mất tập trung hơn, khó duy trì sự chú ý lâu như trước. “Tôi không còn kiên nhẫn đọc hết một bài báo dài hay tìm hiểu sâu về một chủ đề nào đó. Cứ xem vài chục giây là tôi lại muốn chuyển sang cái khác,” chị chia sẻ. Từ chỗ xem cho vui, thói quen “lướt vô thức” nay dần chiếm trọn khoảng thời gian rảnh của chị.

Theo chuyên gia tâm lý lâm sàng Đặng Đức Anh, việc chúng ta khó dừng khi lướt video ngắn không chỉ vì nội dung hấp dẫn, mà bởi não bộ đang bị cuốn vào cơ chế “phần thưởng ngẫu nhiên”. Dù có thể gặp nhiều video nhàm chán và không biết chính xác khi nào sẽ tìm thấy video cực kỳ thú vị nhưng người dùng vẫn tiếp tục lướt với hy vọng “trúng” được một video thú vị hơn. Chính cảm giác chờ đợi, hồi hộp ấy tạo nên sự kích thích mạnh mẽ – một dạng củng cố hành vi hiệu quả nhất. Mỗi cú lướt không chỉ mang lại phần thưởng khi gặp nội dung ưa thích, mà bản thân thao tác lướt cũng trở thành một phần thưởng.

Ông Đặng Đức Anh cho biết thêm, não bộ liên tục được “thưởng” dopamine khi xem video ngắn, tạo ra mức hưng phấn cao hơn bình thường. Khi quen với cảm giác được thưởng dễ dàng, nhanh chóng với mức độ hưng phấn mạnh mẽ này,  con người dễ mất tập trung, mau chán, trì hoãn các nhiệm vụ quan trọng và tìm đến video như một cách thoát khỏi căng thẳng. Chuyên gia khuyến nghị, phần thưởng lành mạnh nên đến sau khi ta vượt qua thử thách vừa phải và hữu ích như học tập hay làm việc để duy trì động lực dài lâu. Người dùng có thể tận dụng video ngắn như một phương pháp học tập, nhưng cần ý thức về giới hạn và tác dụng phụ để tránh lệ thuộc vào dopamine nhanh, và điều đó cũng tương tự như khi lướt mạng xã hội, xem tin giật gân hay nội dung kích thích tức thì khác.

Để thoát khỏi sự lệ thuộc vào video ngắn, chuyên gia khuyến nghị mỗi người nên xây dựng một kế hoạch sinh hoạt lành mạnh, cân bằng giữa học tập, làm việc, thể dục thể thao, trò chuyện cùng bạn bè, người thân… Việc chủ động duy trì nhịp sống bận rộn, có mục tiêu cụ thể sẽ giúp giảm đáng kể thời gian vô thức dành cho mạng xã hội. Bên cạnh đó, người dùng có thể tận dụng video ngắn một cách tích cực, lựa chọn các nội dung mang tính giáo dục, truyền cảm hứng hoặc phát triển chuyên môn.