Khủng hoảng thiên nhiên: 1 triệu loài bị đe dọa tuyệt chủng bởi con người

(Sóng trẻ) -  Trên đất liền, trên biển, trên bầu trời, sự tác động tàn phá của con người đối với thiên nhiên được kết luận rõ ràng trong một báo cáo đặc biệt của Liên Hợp Quốc.

 Một triệu loài động vật và thực vật hiện đang bị đe dọa tuyệt chủng

Thiên nhiên ở khắp mọi nơi đang suy giảm với tốc độ chưa từng thấy trước đây và nhu cầu về thực phẩm và năng lượng của chúng ta ngày càng tăng là nguyên nhân chính.

Nghiên cứu cho biết, những xu hướng này có thể bị dừng lại nhưng nó sẽ mang "sự thay đổi biến đổi" trong mọi khía cạnh về cách con người tương tác với thiên nhiên.

Từ những con ong thụ phấn cho mùa màng của chúng ta, đến những khu rừng giữ nước lũ, báo cáo cho thấy con người đang tàn phá các hệ sinh thái, cái mà đang hỗ trợ cho chính xã hội của mình như thế nào.

Trong ba năm thực hiện, việc đánh giá toàn cầu về tự nhiên này đã thu thập được 15.000 tài liệu tham khảo và được biên soạn bởi Nền tảng chính sách khoa học liên chính phủ về đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái (IPBES). Nó dài tới 1.800 trang.

Bản tóm tắt ngắn gọn 40 trang dành cho các nhà hoạch định chính sách được công bố ngày 6/5 tại một cuộc họp ở Paris, có lẽ là bản cáo trạng mạnh mẽ nhất về cách con người đối xử với ngôi nhà duy nhất của họ.

Báo cáo nói rằng trong khi Trái đất luôn phải chịu đựng những hành động của con người trong suốt lịch sử, thì trong 50 năm qua, những vết xước này đã trở thành những vết sẹo sâu.

Dân số thế giới đã tăng gấp đôi kể từ năm 1970, nền kinh tế toàn cầu đã tăng gấp bốn lần, trong khi thương mại quốc tế đã tăng gấp 10 lần.

Để đáp những nhu cầu ăn, uống, mặc, ở, nhiên liệu… cho thế giới đang phát triển này, các khu rừng đã bị chặt phá với tốc độ đáng kinh ngạc, đặc biệt là ở các khu vực nhiệt đới.

Từ năm 1980 đến năm 2000, 100 triệu ha rừng nhiệt đới đã bị mất, chủ yếu là từ  việc chăn thả gia súc ở Nam Mỹ và các đồn điền dầu cọ ở Đông Nam Á.

Xa hơn so với rừng là vùng đất ngập nước, chỉ có 13% những người có mặt vào năm 1700 vẫn còn tồn tại vào năm 2000.

Các thành phố của chúng ta đã mở rộng nhanh chóng, với các khu vực đô thị tăng gấp đôi kể từ năm 1992.

Ảnh chụp màn hình từ video

Tất cả hoạt động này của con người đang giết chết các loài với số lượng lớn hơn bao giờ hết. Theo đánh giá toàn cầu, trung bình khoảng 25% động vật và thực vật hiện đang bị đe dọa.

Xu hướng toàn cầu trong quần thể côn trùng không được biết đến nhưng sự suy giảm nhanh chóng ở một số địa điểm cũng đã được ghi nhận.

Tất cả điều này cho thấy khoảng một triệu loài hiện đang đối mặt với sự tuyệt chủng trong vòng nhiều thập kỷ, tỷ lệ hủy diệt cao gấp hàng chục đến hàng trăm lần so với mức trung bình trong 10 triệu năm qua.

"Chúng tôi đã ghi nhận sự suy giảm thực sự chưa từng thấy về đa dạng sinh học và tự nhiên, điều này hoàn toàn khác với bất cứ điều gì chúng ta thấy trong lịch sử loài người về tốc độ suy giảm và quy mô của mối đe dọa", Tiến sĩ Kate Brauman, từ Đại học Minnesota và một trong những tác giả chính phối hợp đánh giá.

"Khi chúng tôi kết hợp tất cả lại với nhau, tôi đã bị sốc khi thấy sự suy giảm nghiêm trọng như thế nào về mọi mặt ở những nơi mà thiên nhiên đang cung cấp cho con người những nhu cầu thiết yếu."

Đánh giá cũng cho thấy đất đang bị suy thoái hơn bao giờ hết. Điều này đã làm giảm năng suất của 23% bề mặt đất của Trái đất.

Sự thèm ăn vô độ của chúng ta đang tạo ra một núi chất thải.

Ô nhiễm nhựa đã tăng gấp mười lần kể từ năm 1980.

Mỗi năm chúng ta thải 300-400 triệu tấn kim loại nặng, dung môi, bùn độc hại và các chất thải khác vào vùng biển trên thế giới.

Điều gì đằng sau cuộc khủng hoảng này?

Các tác giả của báo cáo cho biết có một hoạt động bị ảnh hưởng trực tiếp trong đó cái chính là sự thay đổi sử dụng đất. Có nghĩa là chúng ta thay thế đồng cỏ bằng cây trồng thâm canh, hoặc thay thế rừng cổ xưa bằng rừng trồng hoặc phá rừng để trồng trọt. Điều này xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là vùng nhiệt đới.

Kể từ năm 1980, hơn một nửa sự gia tăng trong nông nghiệp là do việc phá hủy các khu rừng còn nguyên vẹn.

Một câu chuyện tương tự trên biển.

Chỉ có 3% các đại dương trên thế giới được mô tả là không có áp lực của con người đến môi trường tự nhiên trong năm 2014.

Các loài cá đang được khai thác hơn bao giờ hết, với 33% trữ lượng cá được thu hoạch ở mức không bền vững trong năm 2015.

Độ phủ san hô sống trên các rạn san hô đã giảm gần một nửa trong 150 năm qua.

Tuy nhiên, trê hết vẫn là nhu cầu thực phẩm ngày càng tăng từ dân số toàn cầu ngày càng tăng và đặc biệt là nhu cầu ăn ngày càng tăng của chúng ta đối với thịt và cá.

Yann Laurans từ IDDRI, viện nghiên cứu chính sách của Pháp cho biết: "Việc sử dụng đất hiện đang là động lực chính của sự sụp đổ đa dạng sinh học, với 70% nông nghiệp liên quan đến sản xuất thịt".

"Đã đến lúc xem xét lại tỷ lệ thịt công nghiệp và sữa trong chế độ ăn uống của chúng ta."

Các yếu tố quan trọng khác là săn bắn và khai thác trực tiếp động vật, biến đổi khí hậu, ô nhiễm và các loài xâm lấn.

Báo cáo cho thấy nhiều yếu tố trong số này kết hợp với nhau và làm cho vấn đề tồi tệ hơn.

Tại buổi ra mắt báo cáo, Kai Chan, một tác giả chính của Đại học British Columbia, Vancouver, cho biết: "Không có một đánh giá nào trước đây ở quy mô tương tự nêu ra thách thức đồng thời kêu gọi bảo vệ thiên nhiên, duy trì nước, nuôi sống hành tinh, trong khi giảm thiểu biến đổi khí hậu… Đây là báo cáo toàn diện nhất đã làm được điều đó. "

Sự suy giảm về số lượng

Nguy cơ tuyệt chủng loài: Khoảng 25% các loài đã bị đe dọa tuyệt chủng ở hầu hết các nhóm động vật và thực vật được nghiên cứu.

Hệ sinh thái tự nhiên: Hệ sinh thái tự nhiên đã giảm trung bình 47%, so với trạng thái ước tính sớm nhất của chúng.

Sinh khối và sự phong phú về loài: Sinh khối toàn cầu của động vật hoang dã có vú đã giảm 82%. Các chỉ số về sự phong phú của động vật có xương sống đã giảm nhanh chóng kể từ năm 1970.

Thiên nhiên cho người bản địa: 72% các chỉ số về tự nhiên được lấy từ các cộng đồng địa phương bị suy giảm liên tục.

Tương lai nắm giữ điều gì?

Tất cả phụ thuộc vào những gì chúng ta làm.

Các tác giả của bài báo cáo đã xem xét một số kịch bản cho tương lai, bao gồm việc kinh doanh như bình thường, nhưng cũng kiểm tra các tùy chọn dựa trên nhiều vấn đề hơn.

Trong hầu hết các trường hợp, xu hướng tiêu cực đối với tự nhiên sẽ tiếp tục đến năm 2050 và hơn thế nữa.

Sự thay đổi có nghĩa là gì?

Nghiên cứu không cho chính phủ biết phải làm gì, nhưng cung cấp cho họ một số gợi ý khá mạnh mẽ.

Một ý tưởng lớn là lèo lái thế giới khỏi "mô hình tăng trưởng kinh tế hạn chế".

Họ đề nghị di chuyển ra khỏi GDP như một thước đo chính của sự giàu có kinh tế và thay vào đó áp dụng các phương pháp toàn diện hơn để nắm bắt chất lượng cuộc sống và các tác động lâu dài.

Họ cho rằng quan niệm truyền thống của chúng ta về "chất lượng cuộc sống tốt" có liên quan đến việc tăng mức tiêu thụ mọi thứ ở mọi cấp độ. Điều này phải thay đổi.

Tương tự, phải có thay đổi khi nói đến những xử lí về tài chính khi gây tổn hại đến đa dạng sinh học.

"Điều quan trọng là các chính phủ phải chấm dứt các khoản trợ cấp hủy diệt, bao gồm cả nhiên liệu hóa thạch và đánh bắt cá công nghiệp và nông nghiệp", Andrew Norton, giám đốc Viện Môi trường và Phát triển Quốc tế cho biết.

"Những điều này (khuyến khích khai thác nhiên liệu hóa thạch, đất, đánh bắt cá..) sẽ thúc đẩy sự cướp bóc của đất và đại dương với chi phí là một môi trường sạch sẽ, lành mạnh và đa dạng, nơi hàng tỷ phụ nữ, trẻ em và nam giới đang sống trong hiện tại và trong tương lai".

Số lượng đất và biển đang được bảo vệ cần phải tăng nhanh, các nhà quan sát nói rằng một phần ba đất đai của chúng ta cần được bảo tồn.

"Chúng ta cần bảo đảm sự ổn định cho một nửa hành tinh vào năm 2050 với mục tiêu tạm thời là 30% vào năm 2030", Jonathan Baillie, từ Hiệp hội Địa lý Quốc gia cho biết.

"Sau đó, chúng ta phải khôi phục tự nhiên và thúc đẩy sự đổi mới. Chỉ khi đó chúng ta mới để lại cho thế hệ tương lai một hành tinh lành mạnh và bền vững".

Điều này liệu có tệ hơn biến đổi khí hậu?

Biến đổi khí hậu là một yếu tố cơ bản quan trọng giúp thúc đẩy sự hủy diệt trên toàn thế giới.

Phát thải khí nhà kính đã tăng gấp đôi kể từ năm 1980 và kết quả là nhiệt độ đã tăng 0,7C. Điều này có tác động lớn đến một số loài, hạn chế phạm vi của chúng và có khả năng bị tuyệt chủng nhiều hơn. 5% các loài có nguy cơ tuyệt chủng do khí hậu, tăng lên 16% nếu thế giới ấm lên 4.3C.

"Trong danh sách các yếu tố hàng đầu thúc đẩy suy giảm đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu chỉ là số ba," Giáo sư John Spicer từ Đại học Plymouth nói.

"Biến đổi khí hậu chắc chắn là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với loài người trong tương lai gần - vậy điều gì cho chúng ta biết về thứ nhất và thứ hai, thay đổi trong sử dụng đất, biển và khai thác trực tiếp? "

Các tác giả của báo cáo hy vọng rằng đánh giá của họ trở nên quan trọng đối với lập luận về mất đa dạng sinh học vì báo cáo của IPCC về 1.5C đã được thực hiện cho cuộc tranh luận về biến đổi khí hậu.

Tôi có thể làm gì?

Ý tưởng về hành động thay đổi không chỉ giới hạn trong chính phủ hoặc chính quyền địa phương. Mà cá nhân chắc chắn có thể tạo ra sự khác biệt.

"Chúng tôi biết rằng cách mọi người ăn ngày nay thường không có lợi cho họ và cho cả hành tinh", Tiến sĩ Kate Brauman, một trong những tác giả của báo cáo cho biết.

"Chúng ta có thể trở nên khỏe mạnh hơn khi các cá nhân bằng cách ăn chế độ ăn đa dạng hơn, với nhiều rau hơn và chúng ta cũng có thể làm cho hành tinh khỏe mạnh hơn bằng cách trồng thực phẩm đó theo những cách bền vững hơn".

Các tác giả khác cũng tin rằng mọi người có thể tạo ra sự khác biệt thông qua chính trị.

Tiến sĩ Rinku Roy Chowdhury, từ Đại học Clark ở Worcester, Massachusetts cho biết: "Có thể quan trọng hơn đối với xã hội là đầu tư nhiều hơn vào năng lượng tái tạo hơn than… Vậy làm thế nào để bạn làm điều đó? Thông qua hành vi cá nhân, thông qua phòng bỏ phiếu… Thay vì chỉ bảo tồn năng lượng bằng cách tắt đèn của tôi, một số phương tiện ít rõ ràng khác có thể thông qua hành động chính trị".

Đăc Quang (theo BBC)