Người phụ nữ Mường gìn giữ “hồn cốt” dân tộc

(Sóng trẻ) - Không lương bổng, không thù lao - người phụ nữ dù đã qua quá nửa đời vẫn miệt mài bảo tồn và gắn bó trọn vẹn với văn hóa dân tộc. Sự cống hiến ấy đã biến bà Sa Thị Tâm trở thành "kho báu" của cộng đồng dân tộc Mường. 

Tình yêu lớn lao cho cội nguồn dân tộc

Ở tuổi ngoài 80, bà Sa Thị Tâm, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Văn hóa dân tộc Mường, vẫn miệt mài với hành trình “giữ lửa” văn hóa. Ngôi nhà của bà, nơi cất giữ hàng trăm hiện vật được sưu tầm và gìn giữ cẩn thận, chính là minh chứng sống động cho sự tận tâm không mệt mỏi ấy.

Từng là một nhà giáo, nghỉ hưu từ năm 2009 nhưng với tình yêu dành cho văn hóa Mường, niềm khát khao không để văn hóa “ngủ quên” bà Tâm đã thành lập nên Câu lạc bộ Văn hóa dân tộc Mường. Khi nhớ lại cơ duyên đến với Câu lạc bộ, bà Tâm chia sẻ: “Từ thuở nhỏ, tôi được mẹ ru bằng tiếng Mường, lớn lên tôi lại hát cho em ngủ. Câu ca, giai điệu ấy dường như đã ăn sâu vào tiềm thức, tôi chỉ ước ao được nghe giai điệu ấy lần nữa, được sống cùng câu ca nên tôi đã lập nên Câu lạc bộ Văn hóa dân tộc Mường để gìn giữ những gì thân thuộc nhất”.

Hành trình bảo tồn văn hóa vốn dĩ không dễ dàng nhưng bà Tâm vẫn kiên trì theo đuổi. Bắt đầu từ con số 0, không trụ sở, không ngân sách, bà Sa Thị Tâm âm thầm gõ cửa từng nhà xin lại cối xay, cối giã nước, váy Mường cũ, nhờ thợ đóng lại đạo cụ. “Sưu tầm hiện vật không dễ, ngày nay cuộc sống hiện đại nên nhiều đồ dùng đặc trưng của người Mường cũng phai nhạt đôi chút. Tôi phải dùng đến các mối quan hệ cá nhân, tiền túi để có thể sưu tầm đầy đủ nhất”.

Từ 40-50 món đạo cụ ban đầu, đến nay, Câu lạc bộ đã sở hữu hơn 200 hiện vật là những vật dụng gắn liền với đời sống và văn hóa Mường xưa, được phục dựng, bằng tất cả tâm huyết của những người phụ nữ cao tuổi trong làng. 

Hơn ai hết, bà hiểu rõ giá trị, ý nghĩa của từng món đồ nên càng trân trọng, yêu quý “bảo vật” của mình hơn. “Tôi làm chỉ vì muốn lưu giữ, lan tỏa văn hóa Mường đến với mọi người. Để văn hóa không mai một thì cách gần nhất là lưu giữ hiện vật và truyền dạy. Chỉ mong các hoạt động của tôi sẽ giúp cho thế hệ trẻ trân trọng một nền văn hóa lâu đời”.

Dù biết rằng hành trình có lắm gian truân, nhưng trong lòng bà vẫn luôn tràn đầy tình yêu với dân tộc Mường. Với bà Tâm, mỗi lần câu ca Mường cất lên, tiếng chiêng vang rền là một lần sống trọn với đam mê: “Dù vất vả, khó khăn nhưng cứ mỗi lần được hát, đứng trên sân khấu, tôi lại thấy hứng khởi lắm. Được mặc bộ thổ cẩm, được sinh hoạt với hàng xóm láng giềng, đó là niềm vui không gì sánh được”.

Người truyền lửa cho thế hệ mai sau

Câu lạc bộ Văn hóa dân tộc Mường ban đầu có 19 thành viên, đủ mọi lứa tuổi, từ người lớn tuổi nhất ngoài 70. Điểm chung duy nhất của họ là niềm đam mê được đánh chiêng, hát ru, hát ví, hát đối đáp bằng chính tiếng Mường. Bà Sa Thị Tâm tự tay chuẩn bị tài liệu và tổ chức tập luyện hàng tuần: Thứ Sáu dành riêng cho tiếng Mường, Chủ nhật lại chuyển sang học hát xoan, hát chèo, dân ca các vùng miền khác. 

Theo bà Sa Thị Tâm, việc tạo điều kiện cho phụ nữ cao tuổi tham gia giữ gìn văn hóa không chỉ là sự công nhận dành cho thế hệ của họ, mà còn là phương pháp hiệu quả để khơi dậy sự tham gia của toàn cộng đồng.

Bà Tâm luôn sẵn lòng truyền dạy kinh nghiệm cho lớp trẻ, luôn tìm kiếm những làn sóng mới cho văn hóa Mường. Bà thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu, học hát cho các cháu thiếu nhi, bà dẫn các cháu nhỏ đến các hội thi lớn để làm quen, để truyền lửa, để hiểu rằng văn hóa Mường vẫn đang tồn tại và rất cần các cháu chung tay xây dựng. 

Điều khiến bà Sa Thị Tâm tự hào hơn bất kỳ phần thưởng nào, chính là sự thay đổi tích cực trong cộng đồng. Bà chia sẻ: “Giới trẻ giờ đã chủ động chào hỏi bằng tiếng Mường. Đặc biệt, có cả những cháu bé mới 4 tuổi đã thuộc được một số câu hát truyền thống. Đó thực sự là tín hiệu đáng mừng nhất đối với những người làm công tác bảo tồn như chúng tôi”.

Những người như bà Sa Thị Tâm không chỉ đơn thuần là người yêu văn hóa. Họ là người gìn giữ một nét văn hóa, một phong tục mang hồn cốt dân tộc. Đồng thời, họ cũng là những cột mốc góp phần khẳng định sức sống của người Mường, văn hóa Mường. Như bà Tâm chia sẻ: “Mỗi người Mường là một câu chuyện đời. Và khi họ sống, không chỉ sống cho riêng mình, mà còn gìn giữ phong tục của một dân tộc, gìn giữ nếp sống của cả hàng trăm thế hệ”.